۵ کاربرد فناوری بلاک چین در صنعت بانکداری

تقریباً روزی نیست که خبر جدیدی در خصوص تلاش بانک‌ها برای استفاده از فناوری بلاک چین جهت انجام خدمات فعلی بانکی به گوش نرسد. بلاک چین با ترکیب پایگاه‌های داده مشترک و قابلیت رمزنگاری، این امکان را به طرف‌های مختلف می‌دهد که بتوانند به طور همزمان به چند دفتر کل دیجیتالی به‌روز که دستکاری آن غیر ممکن است، دسترسی یابند.

بلاک چین زیربنای ارزهای دیجیتال از جمله بیت کوین است و در ابتدا بسیاری از بانک‌ها با دیده شک و تردید نسبت به آن می‌نگریستند ولی این نگرش در سال‌های اخیر به طرز چشمگیری تغییر یافته است. هر چند نظارت‌های دقیق و قانونی بر جذب سرمایه از طریق عرضه اولیه کوین های دیجیتالی یا به اصطلاح ICO، بخش اعظم اخبار دنیای ارزهای دیجیتال را به خود اختصاص داده است، ولی باز هم فناوری بلاک چین، واژه کلیدی و مهم این حوزه به شمار می‌رود.

در شش ماهه نخست سال ۲۰۱۷، شرکت‌های فعال در حوزه بلاک چین توانستند ۲۴۰ میلیون دلار سرمایه جذب کنند. بخش زیادی از این مبلغ، از طرف بانک‌ها تامین شده است. به عنوان مثال می‌توان به جذب سرمایه ۱۰۷ میلیون دلاری توسط R۳ اشاره کرد. R۳ یکی از بزرگترین آژانس‌های پرداخت وام در جهان به شمار می‌رود و دفتر آن در نیویورک واقع شده است. بر اساس گزارش مالی سه ماهه دوم سال گذشته میلادی که توسط شرکت KPMG فراهم شده است، سرمایه‌گذاری در بلاک چین در سال گذشته به ۳۶۷ میلیون دلار رسیده که نسبت به سال پیش از آن دو برابر رشد نشان می‌دهد.

بسیاری از این سرمایه‌گذاری‌های جدید توسط بانک‌ها و با هدف ایجاد کنسرسیوم‌هایی از شرکت‌های هم‌فکر شکل گرفته است که می‌کوشند با شیوه گواه اثبات مدعا (proof of concept)، قابلیت‌های این فناوری نوظهور را تست و بررسی کنند. تقریباً در تمام این موارد، جنبه تجاری دغدغه اصلی نیست و چندان مد نظر قرار نمی‌گیرد.

اکنون این سوال مطرح می‌شود که کدام یک از عملیات بانکی با بهره‌گیری از بلاک چین می‌تواند دچار تحول گسترده ای شود؟ فایننشیال تایمز در گفتگو با تعداد زیادی از کارشناسان امور بانکی، مشاوران و تحلیلگران، پنج حوزه‌ای را که احتمالاً بیش از دیگر بخش‌های صنعت بانکداری از بلاک چین بهره‌مند خواهد شد، به بحث گذاشته است.

۱. تسویه و پایاپای مبادلات

کارشناسان بر این باورند که پیچیده بودن فرایند ثبت اطلاعات وام‌ها و ایمن‌سازی این بخش، سالانه میلیاردها دلار هزینه به بانک‌ها تحمیل می‌کند.

شرکت مشاوره مالی اکسنچر (Accenture) پیش‌بینی کرده است که اگر بانک‌های بزرگ سرمایه‌‎گذار، از فناوری بلاک چین برای رشد کارایی بخش تسویه و پایاپای مبادلات (Clearing and Settlement) استفاده کنند، می‌توانند باعث ۱۰ میلیارد دلار صرفه جویی شوند.

ریچارد لامب (Richard Lumb) مدیر خدمات مالی این شرکت مشاوره می‌گوید:

بخش تسویه در بانک‌ها، اولین جایی است که تاثیر استفاده از بلاک چین در آن مشاهده می‌شود. شرکت استرالیایی Deutsche Börse که یک مرکز مبادله سهام و یک نهاد سپرده‌گذاری و تسویه وجوه به شمار می‌رود، نمونه‌ای از این دست است.

وی افزود:

امروزه این کار از طریق رد و بدل کردن تعداد زیادی پیام بین مراکز مختلف، و به صورت دستی انجام می‌شود. به همین دلیل فرصت بی‌بدیلی برای استفاده از بلاک چین در نظام بانکداری جهت بازسازی زیربنایی این بخش پدیدار گشته است.

یک مثال خوب در این خصوص، بازسازی بورس اوراق بهادار استرالیا است که حجم زیادی از اطلاعات تسویه بعد از مبادلات سهام را به یک سیستم بلاک چین منتقل کرده است. شرکت Digital Asset Holdings به مدیریت بلایث مسترز (Blythe Masters) این پروژه را کلید زده است.

در آمریکا شرکت سپرده‌گذاری و تسویه وجوه (DTCC) با همکاری آی‌بی‌ام، R۳ و Axoni نیز قصد دارد تا اواخر سال آینده، اطلاعات بعد از انجام مبادلات سهام را به یک سیستم بلاک چین منتقل سازد. اگر این کار به خوبی پیش برود، قرار است که سایر امور مرتبط در این نهاد نیز به بستر بلاک چین منتقل شود.

پروژه های مختلفی در این خصوص در دست اجراست ولی استوارت گراهام (Stuart Graham) مدیر اجرایی شرکت تحلیل مالی  Autonomous Research معتقد است که در نهایت، تنها یک راه حل مورد توافق دست‌اندرکاران این صنعت قرار خواهد گرفت.

وی می‌گوید:

در چند سال آینده که ابزارهای موفق و کارآمد عیان می‌گردد، شما به وضوح صفی طولانی از سایر بخش‌های این صنعت را پشت سر این ابزارها مشاهده خواهید کرد. به ویژه با توجه به این که صنعت مالی از ناکارآمدی و کاغذبازی سیستم بانکداری فعلی ناخشنود و گلایه‌مند است.

۲. پرداخت‌ها

بانک‌های مرکزی در سراسر جهان در حال بررسی قابلیت‌های بلاک چین برای ایجاد تغییر در سیستم‌های پرداخت خود و یا حتی استفاده از آن برای راه‌اندازی ارزهای دیجیتال هستند. این موضوع تا حدودی پاسخ به چالشی است که می‎گوید ارزهای دیجیتال مستقل مانند بیت کوین می‌تواند بر سیاست‌های کنترل پولی آنها سایه‌ افکنده باشد. همچنین استفاده از بلاک چین توسط بانک‌های مرکزی در اقصی نقاط جهان نشان می‌دهد که این موسسات مالی به مزایای بالقوه استفاده از بلاک چین به عنوان سیستم پرداخت واقف شده‌اند.

سایمون وایتهاوس (Simon Whitehouse) از شرکت اکسنچر می‎گوید:

همه در حال پیگیری و بررسی بلاک چین هستند و همه منتظر هستند تا ببینند چه کسی اولین قدم را به سمت استفاده از آن بر می‌دارد. البته ایجاد تغییرات بنیادین در نظام پرداخت‌های نوین، فرایند بسیار پیچیده‌ای است و به تعداد زیادی نیروی کاری ماهر نیاز دارد.

در این میان، موسسات مالی از تعلل بانک‌های مرکزی به تنگ آمده‌اند و خود اقدام به راه‌اندازی پروژه‌های مختلف کرده‌اند. به عنوان مثال، بانک UBS سوئیس کوین تسویه ارائه داده است که هدف از آن، تولید و عرضه توکن‌های یک ارز دیجیتال جدید برای استفاده در بازار مالی سوئیس می‌باشد.

لی براین (Lee Braine) مدیر ارشد بخش فناوری در بانک سرمایه‌گذاری بارکلیز که در حال حاضر با پروژه UBS همکاری دارد، می‌گوید:

بانک‌ها برای راه‌اندازی رمز ارزهای دیجیتالی خودشان به چندین سال زمان نیاز دارند. به همین دلیل ما به دنبال یک راه جایگزین برای ساخت این ارزها هستیم که در عین حال امکان تسویه را نیز داشته باشد. زیرا اینها دارایی‌هایی است که پشتوانه آن توسط بانک مرکزی نگهداری می‌شود.

در زمینه پرداخت‌های برون مرزی، رقابت سختی در جریان است. از یک طرف سوئیفت، سیستم پیام‌رسان بین بانکی، برای ارسال پرداخت‌هایی به ارزش تریلیون‌ها دلار مورد استفاده قرار می‌گیرد، و از طرف دیگر تعداد شرکت‌هایی که با بهره‌گیری از فناوری بلاک چین به دنبال صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌ها هستند، به طرز روزافزونی در حال افزایش است. کمپانی ریپل (Ripple) در سان فرانسیسکو سردمدار این جریان است.

سوئیفت در حال بررسی بلاک چین است ولی همچنان رقابت سختی با ریپل دارد. ریپل در تاریخ ۱۶ تا ۱۸ اکتبر کنفرانسی در تورنتو برگزار کرد که سخنران اصلی آن بن برننکی (Ben Bernanke) رئیس سابق بانک مرکزی آمریکا بود. همزمان سوئیفت همایش سالانه خود موسوم به سیبوس (Sibos) را هم در همان شهر برگزار کرد. این یک مورد روشن از صف‌آرایی این دو رقیب برای کسب جایگاه قانونی نخست به شمار می‌رود.

۳. تامین مالی مبادلات تجارت

تامین مالی اغلب مبادلات تجاری در جهان هنوز هم با کاغذ انجام می‌شود. به عنوان مثال، صورت حساب بارنامه‌ها و اعتبارنامه‌ها به وسیله پست و فکس به اقصی نقاط جهان فرستاده می‌شود. به نظر می‌رسد بسیاری از بانکداران منتظر مدرنیزه شدن این وضعیت هستند. بسیاری معتقدند بلاک چین راه حل روشن این مشکل است چرا که افراد زیادی نیاز دارند که به اطلاعات مشترکی دسترسی داشته باشند.

وایتهاوس از شرکت اکسنچر می‌گوید:

این موضوع یک عنصر فوق‌العاده مهم در زنجیره تامین به شمار می‌رود و فناوری بلاک چین بسیاری از پارامترهای مورد نظر را در خود دارد. به عنوان مثال، اگر شما بخواهید کالایی را از کشور چین به نقطه‌ای دیگر از جهان انتقال دهید، حدود ۵۰ نفر نیاز دارند تا به این اطلاعات دسترسی داشته باشند.

چارلی کوپر (Charley Cooper) مدیر عامل R۳ می‌گوید:

لزوم وجود بلاک چین در حوزه تامین مالی مبادلات تجاری کاملاً مشهود است. انجام این کار با استفاده از دستگاه فکس و مهر زدن بر روی کاغذ، بسیار قدیمی است.

با این حال کارشناسان معتقدند که بانک‌ها به تنهایی قادر نیستند به مزایای بلاک چین دست یابند.

ویوک راماچاندران (Vivek Ramachandran) سرپرست نوآوری بانکداری تجاری در HSBC -بزرگترین ارائه‌دهنده مبادلات مالی در جهان- می‎گوید:

در حال حاضر برای حمل نفت از سنگاپور به مالزی، به یک روز زمان نیاز است و یک هفته زمان، صرف رسیدگی به پرونده‌های کاغذی مربوط به آن می‌شود. دیجیتالی کردن امور مبادلات مالی بدون دیجیتالی کردن کل پروسه معاملات بی‌معنی است.

وی افزود:

به جز شرکت‌های حمل و نقل، باید کارگزاری‌ها و نمایندگی‌ها، و نیز بخش‌های دیگری از قبیل گذرگاهای بندری، امور مالیاتی و شرکت‌های بیمه نیز دیجیتالی شوند. وقتی از مهر فیزیکی برای تایید اوراق استفاده می‌شود، به این معناست که این بخش هنوز دیجیتالی نشده است. باید تمام فرایند از ابتدا تا پایان شکل دیجیتالی به خود بگیرد.

بنا به گفته این کارشناس، در حال حاضر چندین استارت‌آپ از جمله شرکت Wave در اسرائیل، EssDocs در مالتا و Bolero در انگلیس، مشغول کار بر دیجیتالی کردن بارنامه‌ها هستند. وی پیش‌بینی کرده است که برای دیجیتالی کردن تمام مبادلات تجاری مانند شکر یا انرژی، پنج سال زمان نیاز است. با این وجود فناوری بلاک چین این توانایی را دارد که در این حوزه، تغییراتی بنیادین پدید آورد.

۴. هویت

در صنعت بانکداری، تایید هویت مشتریان و معامله‌گران امری بسیار حیاتی است. بدون آن، وام‌دهندگان به سرعت جایگاه خود را به عنوان یک نهاد مورد اعتماد برای سپرده‌گذاری مردم از دست خواهند داد. قانون‌گذاران، بانک‌ها را مسئول نظارت بر قانونی بودن تراکنش‌های میان کاربران می‌دانند و در صورت وقوع جرم یا اعمال خلاف قانون توسط مشتریان، بانک‌ها را به دلیل سهل‌انگاری مواخذه می‌کنند.

سال‌هاست که بانک‌ها می کوشند یک راهکار دیجیتالی مشترک برای ثبت و به روزرسانی اطلاعات هویتی مشتریان به دست آورند ولی به دلیل نیازهای متعارض نهادهای مختلف نظارتی، این تلاش‌ها برای رسیدن به یک فرمول قابل قبول تاکنون به نتیجه نرسیده است. بسیاری معتقدند بلاک چین به دلیل امنیت و ماهیت رمزنگاری شده خود و نیز قابلیت به‌اشتراک‌گذاری یک داده در هر لحظه و با چند نهاد مختلف، می‌تواند یک راه حل مناسب برای این موضوع باشد.

آقای وایتهاوس از شرکت اکسنچر می‌گوید:

به نظر ما یک بانک اطلاعاتی حاوی هویت‌های افراد، موضوع بسیار مهمی است.

شرکت اکسنچر اخیراً در پروژه‌ای مشترک بین سازمان ملل و مایکروسافت، در تهیه بستر بلاک چینی برای ثبت احوال افرادی که فاقد برگه‌های هویت کاغذی هستند، همکاری داشته است. وی افزود:

تاثیر استفاده از شبکه بلاک چین در به‌کارگیری اطلاعات هویتی برای «شناخت مشتری» و «مبارزه با پولشویی» به راحتی قابل مشاهده است. خصوصاً با توجه به این که هزینه این کار برای بانک‌ها سر به فلک می‌کشد و خسارت از بین رفتن آنها نیز بسیار سنگین است.

هم اکنون شرکت‌های نوپای بسیاری همچون Cambridge Blockchain، Tradle، Credits و Blockstack در حال کار بر روی ساخت سیستم‌های بلاک چینی برای شناسایی هویت مشتریان هستند.

مسئله هویت، ستون فقرات تلاش‌های شرکت R۳ در پروژه خود موسوم به نام Corda است که یک سیستم عامل مبتنی بر بلاک چین برای بانک‌ها می‌باشد. آقای کوپر می‎گوید:

شناسایی هویت یک مولفه اصلی است. اگر مسئله شناسایی هویت افراد حل نشود، نمی‌توان از بلاک چین در هیچ برنامه‌ای استفاده کرد. تصور کنید شما اطلاعات حساب افراد را داشته باشید ولی دقیقاً ندانید که آن حساب متعلق به چه کسی است.

۵. وام‌های سندیکایی

وام سندیکایی یا Syndicated loan به وامی اطلاق می‌شود که با تامین وجه و همکاری چندین بانک تجاری یا بانک سرمایه‌گذاری به یک مشتری اعطا می‌شود. این وام‌ها معمولاً مبالغ بالا را شامل می‌شوند.

در حال حاضر انجام پروسه بانکی برای پرداخت مبلغ وام درخواستی جهت توسعه سندیکاهای آمریکایی، به طور میانگین به ۱۹ روز کاری زمان می‌برد. بعد از پرداخت وام توسط مشتری و تغییر آن از یک دست به دست دیگر، باز هم به ارتباطات زیادی از طریق فکس نیاز خواهد بود.

امانوئل آیدو (Emmanuel Aidoo) مدیر بلاک چین شرکت Credit Suisse می‎گوید:

این حوزه از جاهایی است که تا کنون سهم زیادی از به‌کارگیری فناوری‌های خلاقانه نداشته است.

Credit Suisse یکی از ۱۹ موسسه مالی است که با همکاری Synaps، یک کنسرسیوم بلاک چینی برای ارائه وام‌های سندیکایی بر مبنای سیستم‌های بلاک چین سازماندهی کرده است. آقای آیدو می‌گوید:

این فناوری یک بستر کامل برای مدیریت وام در تمام چرخه گردش آن است. این کنسرسیوم انتظار دارد تا سال آینده فرایند یک یا دو وام را در این پلتفرم کلید بزند.

به گفته وی، چالش اصلی در این خصوص عبارت است از یافتن راهی برای برقراری ارتباط بین دو بلاک چین مجزا از هم. اگر این اتفاق بیفتد، پروسه تغییر مالک وام، به صورت آنی در تمام سیستم‌ها منعکس می‌شود.

البته باید در نظر داشت که اینجا هم مانند حوزه فاینانس تجاری، بلاک چین به تنهایی قادر نیست تمام ناکارآمدی‌های سیستم وام‌های سندیکایی را برطرف کند. آقای آیدو می‌گوید این فناوری به خودی خود یک راهکار جادویی برای حل تمام مشکلات نیست بلکه می‌تواند در فرایندهای مالی تغییر و تحولاتی به وجود آورد.