دلار آمریکا برای چندین دهه، مانند شاهرگ حیاتی نظام مالی جهان عمل کرده است. از معاملات نفتی و ذخایر ارزی کشورها گرفته تا تسویه حساب‌های بین‌المللی، همگی به‌گونه‌ای با دلار گره خورده‌اند.
به گزارش میهن بلاکچین، در حال حاضر نشانه‌هایی از فرسایش این سلطه به چشم می‌خورد؛ نشانه‌هایی که اگرچه تدریجی‌اند، اما در صورت تداوم، می‌توانند آینده پولی جهان را دگرگون کنند. سه عامل کلیدی در این تغییرات نقش دارند:
- افزایش تنش‌های ژئوپلیتیک و تحریم‌های اقتصادی به رهبری آمریکا
- افزایش استفاده از رمزارزهایی مانند بیت کوین در تجارت بین‌الملل
- رشد فزاینده استیبل کوین‌ها، به‌ویژه آنهایی که بر پایه دلار ساخته شده‌اند
در این مقاله، بررسی می‌کنیم که این عوامل چگونه به کاهش وابستگی کشورها به دلار (دلارزدایی) دامن می‌زنند، چه فرصت‌ها و چالش‌هایی را برای اقتصاد جهانی ایجاد می‌کنند و جایگاه واقعی بیت کوین و استیبل کوین‌ها در این میان چیست.
دلارزدایی چیست و چرا اهمیت دارد؟
اصطلاح دلارزدایی (Dedollarization) به مجموعه اقداماتی اشاره دارد که کشورهای مختلف برای کاهش وابستگی خود به دلار آمریکا در حوزه‌هایی مانند تجارت خارجی، ذخایر ارزی، قراردادهای دوجانبه و سرمایه‌گذاری انجام می‌دهند. دلارزدایی در سال‌های اخیر به یکی از اولویت‌های راهبردی برخی کشورها تبدیل شده است، به‌ویژه برای آنهایی که از تحریم‌های اقتصادی آمریکا آسیب دیده‌اند.
ایده اصلی این است: اگر ایالات متحده می‌تواند دسترسی کشورها به ذخایر دلاری‌شان را قطع کند یا بانک‌هایشان را از سیستم جهانی سوئیفت حذف کند، پس دلار نه‌تنها ابزار تجارت، بلکه ابزار فشار سیاسی نیز هست.
دلار؛ ابرقدرتی که در حال لرزیدن است؟
بیایید با چند عدد و واقعیت اقتصادی شروع کنیم:
- آمریکا تنها حدود ۲۵٪ از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهد.
- اما حدود ۶۰٪ از ذخایر ارزی جهانی به دلار اختصاص دارد.
- بیش از ۸۸٪ از معاملات بین‌المللی (تا سال ۲۰۲۴) با دلار انجام می‌شوند.
این اختلاف بین سهم اقتصادی آمریکا و سلطه دلارش، همان چیزی است که بسیاری از کشورها آن را ناعادلانه و ناپایدار می‌دانند.
به‌ویژه پس از مسدودسازی ۳۰۰ میلیارد دلار از ذخایر ارزی روسیه توسط آمریکا در سال ۲۰۲۲، بسیاری از کشورها دریافتند که نگهداری ذخایر دلاری ممکن است در مواقع بحران به ضررشان تمام شود. این اقدام شوک بزرگی به اعتماد جهانی نسبت به «بی‌طرفی» دلار وارد کرد و انگیزه دلارزدایی را دوچندان نمود.
روسیه، رمزارزها و سناریوی فرار از دلار
تحریم‌های اقتصادی غرب باعث شده روسیه به‌دنبال جایگزین‌هایی برای سیستم مالی سنتی باشد. یکی از گزینه‌های جذاب برای کرملین، رمزارزها هستند.
- بانک مرکزی روسیه که تا پیش از این، استفاده از رمزارزها را ممنوع اعلام کرده بود، از اواخر سال ۲۰۲۳ استفاده شرکت‌ها از بیت کوین برای تجارت خارجی را مجاز دانست.
- همچنین، استخراج قانونی رمزارز نیز در این کشور آزاد شده است.
- کسب‌وکارها در روسیه اکنون از بیت کوین و سایر دارایی‌های دیجیتال برای دور زدن تحریم‌ها و انجام تراکنش‌های بین‌المللی استفاده می‌کنند.
این روند نشان می‌دهد که رمزارزها به‌تدریج از ابزار سرمایه‌گذاری شخصی، به ابزار ژئوپلیتیکی تبدیل می‌شوند.
بیت کوین: دارایی ذخیره یا جایگزین دلار؟
از زمان تولد بیت کوین در سال ۲۰۰۹، برخی طرفداران آن مدعی بودند که این ارز می‌تواند به سلطه دلار پایان دهد. اما آیا واقعاً چنین آینده‌ای قابل تصور است؟
مزایای بالقوه بیت کوین:
- غیرمتمرکز است و توسط هیچ کشوری کنترل نمی‌شود.
- عرضه محدودی دارد (۲۱ میلیون واحد)، بنابراین در برابر تورم مقاوم است.
- انتقال آن سریع و بدون نیاز به واسطه‌های بانکی است.
چالش‌های بزرگ:
- نوسانات شدید قیمتی: بیت کوین هنوز بسیار پرنوسان است و به‌عنوان ارز ذخیره یا ابزار پرداخت، ریسک بالایی دارد.
- زیرساخت ناکافی: هنوز بسیاری از کشورها زیرساخت قانونی، فنی و مالی لازم برای پذیرش بیت کوین را ندارند.
- قانون‌گذاری مبهم: در بسیاری از نقاط جهان، وضعیت قانونی بیت کوین هنوز روشن نیست.
صداهایی از دل بازار
براندون مینتز، مدیرعامل پلتفرم Bitcoin Depot، می‌گوید:
برای اینکه بیت کوین به‌طور واقعی جایگزین دلار شود، باید پذیرش عمومی بیشتری پیدا کند، قانون‌گذاری شفاف‌تری داشته باشد، و زیرساخت‌های مقیاس‌پذیر توسعه یابد.
تا آن زمان، بیت کوین بیشتر به‌عنوان ابزار پوشش ریسک در برابر تورم، ناآرامی‌های سیاسی، یا سقوط ارزهای ملی دیده می‌شود—نه جایگزینی واقعی برای دلار.
استیبل کوین‌ها؛ تقویت‌کننده دلار یا جایگزین بالقوه؟
در حالی که بیت کوین هنوز با چالش‌های جدی مواجه است، استیبل کوین‌ها به‌سرعت در حال رشد هستند. این رمزارزها، با پشتوانه دارایی‌هایی مانند دلار، ارزش ثابتی دارند و از نوسانات شدید بیت کوین در امان‌اند. اما نکته مهم این است:
بیش از ۹۷٪ استیبل کوین‌های موجود به دلار آمریکا وابسته‌اند.
برای مثال، استیبل کوین‌هایی مانند USDT (تتر) و USDC (سیرکل) به‌صورت ۱:۱ با دلار پشتیبانی می‌شوند. این بدان معناست که نه‌تنها سلطه دلار تضعیف نشده، بلکه اکنون به دنیای دیجیتال نیز گسترش یافته است. کودی کربن (Cody Carbone)، رئیس انجمن بلاکچین ایالات متحده، می‌گوید:
با حضور استیبل‌کوین‌های دلاری در قلب اکوسیستم رمزارز، آمریکا می‌تواند نفوذ مالی‌اش را حتی بیشتر از قبل گسترش دهد—اگر سیاست‌گذاران به‌موقع عمل کنند.
نقش ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC)
بانک‌های مرکزی کشورهای مختلف نیز وارد بازی شده‌اند و تلاش می‌کنند با عرضه ارز دیجیتال رسمی، جایگاه خود را در نظام جدید پولی حفظ کنند.
- چین با یوان دیجیتال (e-CNY) پیشتاز است.
- اتحادیه اروپا در حال توسعه یورو دیجیتال است.
- آمریکا نیز در حال بررسی جدی دلار دیجیتال است.
این ارزهای دیجیتال می‌توانند جای استیبل‌کوین‌های خصوصی را بگیرند و کنترل بیشتری به دولت‌ها بدهند. اما در عین حال، می‌توانند تهدیدی برای رمزارزهای غیرمتمرکز مانند بیت کوین نیز باشند.
آینده دلار؛ سقوط یا تحول؟
اسوار پراساد، استاد دانشگاه کرنل، در تحلیلی مهم می‌گوید:
دلار تنها به‌خاطر نقدشوندگی بازارهای مالی آمریکا قدرتمند نیست، بلکه به‌خاطر زیرساخت نهادی، حاکمیت قانون و ثبات سیاسی آن نیز هست.
او تأکید می‌کند که در حال حاضر هیچ جایگزین قدرتمندی برای دلار وجود ندارد. اما به‌وضوح روشن است که تحولات فناوری و فشارهای سیاسی و اقتصادی، جهان را به سمت تنوع‌سازی ارزی سوق می‌دهند.
نتیجه‌گیری: جهان در آستانه بازتعریف نظم مالی
مسیر دلارزدایی، مسیری پرپیچ‌وخم و زمان‌بر است. هیچ‌یک از گزینه‌های موجود—نه بیت کوین، نه استیبل کوین و نه حتی یوان دیجیتال—در حال حاضر قادر به برهم زدن سلطه دلار نیستند. اما روندها نشان می‌دهند که تمرکز ارزی جهانی به‌تدریج در حال کاهش است.
- بیت کوین در حال تبدیل شدن به دارایی ذخیره‌ای استراتژیک است.
- استیبل‌کوین‌ها، علی‌رغم وابستگی به دلار، نقش مهمی در دیجیتال‌سازی سیستم پولی دارند.
- بانک‌های مرکزی، با توسعه CBDCها، در حال آماده‌سازی برای آینده‌ای بدون اسکناس هستند.
جهان به‌سمت نظام چندقطبی پولی حرکت می‌کند—و شاید در آن، دلار دیگر تنها فرمانروا نباشد. شما در این باره چه دیدگاهی دارید؟
