کاربرد قانون متکالف در اثر شبکه و معرفی یک الگوی کاربردی‌تر

قانون متکالف (Metcalfe’s law) مفهوم مهمی در حوزه شبکه و ارتباطات است که در دنیای ارز دیجیتال و تکنولوژی بلاک چین نیز کاربرد دارد. طبق این قانون، هرچه تعداد کاربران افزایش یابد و از توکن آن شبکه بیشتر استفاده شود، ارزش آن به‌صورت تصاعدی رشد خواهد کرد. در واقع، هر بار که کاربری به یک اپلیکیشن دارای شبکه پشتیبان اضافه می‌شود، ارزش اپلیکیشن به اندازه n² رشد می‌کند. همچنین اگر یک شبکه‌ای دارای ۱۰۰ نود باشد و تعداد نودها به ۲۰۰ افزایش یابد، ارزش شبکه ۴ برابر می‌شود. اما گروهی معتقدند این الگو جامع و کامل نیست و بخش‌های مهمی را از قلم می‌اندازد. در این مقاله از میهن بلاکچین ضمن معرفی قانون متکالف و تاریخچه آن، کاربرد این قانون را در حوزه ارز دیجیتال و درمورد شبکه‌های بلاکچینی بررسی می‌کنیم.

قانون متکالف چیست و چه کاربردی در دنیای ارز دیجیتال دارد

قانون متکالف (یا متکاف) قاعده‌ای است که برای بررسی اثر شبکه در سیستم‌های ارتباطی مثل ارز دیجیتال و بلاک چین استفاده می‌شود‌. قانون متکالف برای اولین بار در صنعت مخابرات استفاده شد و تاکنون در شبکه‌های فناوری و اجتماعی مختلفی اعمال شده است. این قانون توسط رابرت متکالف (Robert Metcalfe)، یکی از بنیان‌گذاران Ethernet، معرفی شده است. به‌کمک قانون متکالف می‌توان اهمیت و تأثیر شبکه‌ها را بر اساس تعداد اتصالات بین کاربران آن ارزیابی کرد.

طبق این قانون، ارزش یک شبکه با مربع تعداد کاربران آن رابطه مستقیم دارد:

V=n²

متغیر v نشان‌دهنده ارزش شبکه و n نشان‌دهنده تعداد کاربران است.

در حوزه ارز دیجیتال قانون متکالف به این مسئله اشاره می‌کند که با افزایش تعداد کاربران یک شبکه، کاربرد و ارزش آن شبکه نیز رشد خواهد کرد. در شبکه‌های غیرمتمرکز افزایش تعداد کاربران به معنی تراکنش‌های بیشتر، تعاملات بیشتر و اثر شبکه‌ بیشتر است و این عوامل در نهایت منجر به مقبولیت گسترده و رشد ارزش یک ارز دیجیتال می‌شوند. بر اساس قانون متکالف با افزایش ارزش شبکه تعداد کاربران آن نه به‌صورت خطی، بلکه با توان دوم رشد می‌کند.

علاوه بر این مسئله، ارزش یک شبکه کریپتویی بر اساس پذیرش و کاربردهای عملی آن تعیین می‌شود. هرچه کاربران از یک ارز دیجیتال بیشتر استفاده کنند، پتانسیل رشد آن نیز افزایش می‌یابد. قانون متکالف می‌گوید که اندازه شبکه‌ بر ارزش توکن بومی آن شبکه اثر دارد. اگر کاربران از یک توکن برای تراکنش‌ها، سرمایه‌گذاری یا اهداف دیگر استفاده کنند، تقاضا برای آن توکن افزایش یافته و قیمت آن رشد می‌کند.

اهمیت قانون متکالف در حوزه ارز دیجیتال

قانون متکالف اهمیت زیادی در دنیای کریپتو دارد؛ چون این قانون بر معیارهایی مثل پذیرش، تمرکززادیی، اثر شبکه، ارزش بازار، مقیاس‌پذیری، امنیت و کاربرد اثر دارد.

پذیرش و ارزش شبکه

از آنجایی که قانون متکالف اهمیت پذیرش یک شبکه را نشان می‌دهد، در حوزه ارز دیجیتال نیز کاربرد دارد. با افزایش تعداد کاربران شبکه، ارزش آن به‌صورت تصاعدی رشد می‌کند. در ضمن با افزایش ارزش شبکه، پتانسیل جذب کاربر جدید نیز بیشتر می‌شود و این یک چرخه تکرارشونده است.

تمرکززدایی

طبق قانون متکالف شبکه‌های بزر‌گ‌ و توزیع‌شده، امن‌تر و در برابر حملات مقاوم‌تر هستند. این قاعده در مورد ارزهای دیجیتال نیز صدق می‌کند. هر چه یک شبکه غیرمتمرکزتر باشد، تعداد نودهای آن بیشتر و ریسک نقطه تکی شکست در آن کمتر است.

اثر شبکه

قانون متکالف تاکید زیادی بر اهمیت اثر شبکه دارد و به پروژه‌های نوپا توصیه می‌کند که انرژی خود را بیشتر برای جذب کاربران فعال صرف کنند. با افزایش تعداد کاربران، کاربرد یک ارز دیجیتال نیز گسترش می‌یابد و سرمایه‌گذاران به آن علاقه‌مندتر می‌شوند. همچنین فعالیت توسعه‌دهندگان یک شبکه نیز می‌تواند بر افزایش علاقه سرمایه‌گذاران و افراد اثر بگذارد.

همکاری و تعامل‌پذیری نیز به ایجاد اثر شبکه‌ کمک می‌کنند. همکاری با پروژه‌ها و شرکت‌های دیگر کاربرد، مقبولیت و محبوبیت یک ارز دیجیتال را بیشتر می‌کند. مثلا ریپل (XRP) در همکاری با شرکت‌های مختلف دارد به سمت همه‌گیر شدن گام برمی‌دارد. تعامل و همکاری با بلاکچین‌های مختلف باعث اضافه شدن کاربران و پروژه‌های جدید به شبکه می‌شود. برای مثال، پولکادات یک پل ارتباطی بین بلاکچین‌های مختلف است و بیش از ۱۰ پروژه مختلف بر بستر آن راه‌اندازی شده است.

ارزش بازار

به کمک قانون متکالف می‌توان پروژه‌های ارز دیجیتال را دقیق‌تر و بهتر ارزیابی کرد. شبکه‌ای که تعداد کاربران آن زیاد است ارزش ذاتی بیشتری نیز خواهد داشت و این بر احساسات بازار و تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران اثر دارد.

مقیاس‌پذیری و رقابت

هرچه اندازه شبکه بزرگ‌تر شود، بحث مقیاس‌پذیری اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. حجم بالای تراکنش‌ها و افزایش فعالیت کاربران ظرفیت بلاکچین را اشغال می‌کنند. در این شرایط شبکه باید بتواند عملکرد و تجربه کاربری خود را حفظ کند؛ در نتیجه پروژه‌های ارز دیجیتال باید از راهکارهای مقیاس‌پذیری موثر استفاده کنند.

توکن‌ها و کاربردها

طبق قانون متکالف، ارزش یک توکن بر اساس کاربردها و خدماتی که به کاربران ارائه می‌دهد تعیین می‌شود. هرچه از یک توکن بیشتر استفاده شود، ارزش آن نیز بیشتر می‌شود.

بررسی روند قیمت بیت کوین به کمک قانون متکالف

آیا قانون متکالف می‌تواند نحوه شکل‌گیری قیمت بیت کوین را توضیح دهد؟ تا حدی بله. طبق این قانون با افزایش کاربران و مشارکت‌کنندگان (هولدرها و تریدرها) بیت کوین، کارایی و ارزش آن نیز رشد می‌کند.

پذیرش بیت کوین به‌صورت یک چرخه مثبت درآمده است که در آن، افزایش تعداد کاربران منجر به رشد ارزش بیت کوین و جذب سرمایه‌گذاران بیشتر می‌شود. بیت کوین در روزهای اول خود جامعه کاربری کوچکی داشت و ارزش آن نیز بسیار کم بود.

اما به مرور زمان افراد بیشتری از ارزهای دیجیتال آگاه شدند و از آن‌ها استفاده کردند. در نتیجه کارایی ارزهای دیجیتال افزایش یافت و اثر شبکه ایجاد شد. در ماه دسامبر ۲۰۱۸ مصادف با آذر و دی ۹۷ (یعنی تقریبا یک دهه پس از راه‌اندازی بیت کوین)، تعداد کاربران (آدرس‌های) آن از ۴۰۰ میلیون نفر عبور کرد که نشان‌دهنده پذیرش گسترده بیت کوین است.

رشد قیمت بیت کوین در بازار گاوی ۲۰۱۷ یک نمونه عملی از اثر قانون متکالف است. با افزایش توجه و علاقه رسانه‌ها و مردم به ارزهای دیجیتال، سرمایه‌گذاران بیشتری وارد بازار کریپتو شدند و تعداد کاربران بیت کوین افزایش یافت. این پذیرش گسترده منجر به تقاضای بیشتر و ثبت اوج تاریخی جدید برای قیمت بیت کوین شد.

اثر شبکه امنیتی نیز بر روند قیمت بیت کوین اثر داشته است. با ملحق شدن ماینرهای بیشتر به بلاکچین، امنیت آن افزایش می‌یابد و این باعث جلب اعتماد کاربران و سرمایه‌گذاران می‌شود. افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران نیز در نهایت منجر به پذیرش بیشتر و رشد قیمت یک ارز دیجیتال می‌شود.

اما علی‌رغم کاربرد و قابلیت اجرایی قانون متکالف، این قانون نمی‌تواند پویایی پیچیده قیمت‌گذاری بیت کوین را توضیح دهد. عوامل مختلفی بر بازار ارزهای دیجیتال اثر دارند؛ مثل احساسات بازار، تغییرات حاکمیتی، مسائل اقتصاد کلان و پیشرفت فناوری. ضمنا با توجه به نوسان بالای ارزش بیت کوین، سفته‌بازی بر تغییرات کوتاه‌مدت قیمت آن اثر قابل‌توجهی دارد.

در نتیجه، اعمال قانون متکالف به حوزه ارز دیجیتال ایراداتی نیز دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به ساده‌انگاری بیش از حد ارزش شبکه، نادیده گرفتن کیفیت ارتباط و عوامل خارجی اشاره کرد. قانون متکالف ممکن است یک پروژه با فناوری بسیار قوی و پذیرش کم را رد کرده و سرمایه‌گذاری‌های حباب‌وار با تورم بالا را تایید کند. در نتیجه، اعمال قانون متکالف به ارزهای دیجیتال باید با احتیاط و با سنجیدن تمام جوانب انجام شود.

قانون دم‌عصایی‌ها: حذف محدودیت‌های قانون متکالف

هر کسی که موفق به تولید یک محصول شبکه‌ای خودساخته شده باشد، به شما خواهد گفت که متاسفانه قانون متکالف ناقص و ناکارآمد است. قانون متکالف، مراحل مهم ساخت یک شبکه را از قلم می‌اندازد. از جمله این‌که گاهی اوقات در اوایل کار همه چیز را درست انجام می‌دهید، اما هیچ کس از محصول شما استفاده نمی‌کند.

علاوه بر این، قانون Metcalfe تعامل و حفظ کاربران و چندوجهی بودن بسیاری از شبکه‌ها (مثلا خریداران و فروشندگان) را نیز در نظر نمی‌گیرد. همچنین، مسائلی از قبیل تفاوت کاربران فعال با افرادی که فقط در شبکه ثبت‌نام کرده‌اند یا تجربه ضعیف یک محصول به دلیل ازدحام بیش از حد کاربران در شبکه، در نظر گرفته نمی‌شود. این مسائل فراتر از الگوی ساده‌ «هرچه تعداد نودها بیشتر، بهتر» هستند و قانون متکالف در پاسخگویی به مشکلات و بی‌نظمی‌های زندگی واقعی، شکست می‌خورد. پس بهترین راه‌حل چیست؟

پاسخ به سوال بالا در مطالعه رفتار دم‌عصایی‌ها یا میرکت‌ها (Meerkat) نفهته است. دم‌عصایی‌ها حیواناتی بسیار اجتماعی در جنوب آفریقا هستند و در دسته‌های ۳۰ الی ۵۰ عضوی زندگی می‌کنند. میرکت‌ها دوست دارند به‌صورت گروهی و دارودسته‌ای گشت‌وگذار کنند و اگر یکی از آن‌ها با یک حیوان شکارچی رو‌به‌رو شود، روی دو پای خود می‌ایستد و با تولید مجموعه‌ای از صداها‌ی پیچیده، به دوستان خود هشدار می‌دهد. این حیوانات برای تفکیک هشدار خود درباره شکارچیان هوایی یا زمینی و همچنین دسته‌بندی درجه خطر، از صداهای مختلفی مانند پارس کردن و سوت زدن استفاده می‌کنند تا امنیت دیگر اعضای گروه را تامین کنند.

حیوانات اجتماعی مختلفی از جمله دم‌عصایی‌ها، ساردین‌ها (نوعی ماهی)، زنبورها و پنگوئن‌ها از زندگی اجتماعی و گروهی نفع می‌برند. مثلا در مواقع مقابله با شکارچی‌ها، شکار و یافتن جفت، زندگی گروهی برای این حیوانات بسیار کمک‌کننده است. در چنین شبکه‌هایی هرچه تعداد نودها بیشتر باشد، بهتر است.

با این حال اگر به هر دلیلی جمعیت این حیوانات اجتماعی کاهش یابد، منافع آن‌ها سریعا از بین می‌رود و جمعیت آن‌ها بیشتر در معرض فروپاشی و انقراض قرار می‌گیرند. از طرف دیگر اگر جمعیت به‌سرعت رشد کند و فضای زندگی کوچک باشد، منافع آن‌ها به دلیل ازدیاد جمعیت از بین می‌رود و جمعیت در وضعیت پایدار و ثابت قرار می‌گیرد.

این یک مفهوم مهم در زیست‌شناسی است؛ زیرا برای اولین بار با توجه به این مفهوم بود که درک قانون متکالف اتفاق افتاد: یک نقطه اوج به نام «آستانه اَلی» (Allee threshold) وجود دارد که در این نقطه، جمعیت در امنیت بیشتری به سر می‌برند و در نتیجه به عنوان یک جمعیت، به‌سرعت رشد می‌کنند و این یک اثر شبکه زیست‌محیطی است.

وقتی در یک گروه دم‌عصایی اعضای کافی وجود ندارد که همدیگر را از خطرات آگاه کنند، احتمال شکار اعضا توسط شکارچی افزایش می‌یابد. پس از این نقطه، وضعیت به شکل یک چرخه متحرک درمی‌آید؛ زیرا با کاهش تعداد میرکت‌ها توان آن‌ها برای حفاظت از خود نیز کاهش می‌یابد و جمعیت آن‌ها رفته‌رفته کوچک‌تر می‌شود.

این مفهوم برای یک محصول فناوری نیز قابل تعمیم است. اگر یک اپلیکیشن پیام‌رسان کاربران کافی نداشته باشد، برخی از کاربران آن را حذف خواهند کرد. با کاهش تعداد کاربران، احتمال ترک شبکه توسط کاربران دیگر نیز افزایش می‌یابد و این در نهایت منجر به رکود و فروپاشی شبکه می‌شود (این همان اتفاقی است که برای شبکه اجتماعی مای‌اسپیس (MySpace) افتاد و فیسبوک اعضای این شبکه را به خود جذب کرد. همچنین زمانی که مشتریان و توسعه دهندگان اپلیکیشن‌، شرکت بلک‌بری (BlackBerry) را رها کرده و به سمت گوگل و گوشی‌های هوشمند اپل رفتند نیز چنین اتفاقی افتاد).

از سوی دیگر، اگر دسته دم‌عصایی‌ها سالم و قوی باشد چه اتفاقی می‌افتد؟ در این صورت دم‌عصایی‌ها رشد می‌کنند، تولید مثل می‌کنند و احتمالا دسته جدید تشکیل می‌دهند. اگر به بالای آستانه الی برسد، جمعیت دم‌عصایی‌ها رشد خواهد کرد؛ زیرا گروه سالم و حفاظت‌شده است. در این صورت میرکت‌ها تولید مثل بیشتری خواهند کرد و حتی اگه حیوانات شکارچی‌ تعدادی از اعضا را شکار کنند، باز هم آمار کلی جمعیت بالا خواهد بود و جمعیت به رشد خود ادامه خواهد داد.

اما این وضعیت پایدار نخواهد بود؛ زیرا منابع محدود هستند (برای مثال، حشرات و میوه موردعلاقه دم‌عصایی‌ها محدود است). با افزایش جمعیت، بسته به نوع محیط یک محدودیت طبیعی برای منابع به‌وجود می‌آید که به آن ظرفیت تحمل می‌گویند. برای حیوانات اجتماعی مانند دم‌عصایی و ماهی قرمز، الگوی ازدیاد جمعیت به این شکل است که ابتدا به صورت یک خط صاف آغاز می‌شود، سپس به یک نقطه عطف رسیده و با رشد سریع از آستانه الی عبور می‌کند و در نهایت پس از اشباع و رسیدن به ظرفیت تحمل، دوباره سقوط می‌کند.

مدل اثر شبکه مورد ذکرشده در حوزه فناوری، زمانی رخ می‌دهد که «ازدحام بیش ازحد» کاربران افزایش یافته باشد. برای مثال در اپلیکیشن‌های ارتباطی، پیام‌های بسیار زیادی دریافت می‌کنید. در محصولات اجتماعی ممکن‌ است محتوای بیش از حد در فید‌ها وجود داشته باشد یا در بازارهای انلاین، محصولات بسیار زیادی لیست شده باشد و یافتن گزینه مناسب برای کاربر سخت شود.

اگر ابزارهایی مثل ضد اسپم (هرزنامه) را فعال نکنید، شبکه به زودی غیر قابل‌ استفاده می‌شود. اما اگر با استفاده از ابزارهای صحیح، به قابلیت کشف و مقابله با هرزنامه‌ در شبکه کمک کرده و ارتباط با رابط کاربری شبکه را افزایش دهید، ظرفیت تحمل کاربران نیز افزایش خواهد یافت.

چگونگی فروپاشی شبکه‌ها

این الگو‌های حرکتی در دهه ۱۹۳۰ برای اولین بار توسط واردر کلاید الی (Warder Clyde Allee)، پروفسور دانشگاه شیکاگو و یکی از پیشگامان بوم‌شناسی آمریکا، معرفی شد (اسامی منحنی و آستانه الی از اسم این شخص گرفته شده است). کلاید در مقاله‌ای با عنوان «مطالعاتی در اجتماعات حیوانات؛ حفاظت گروهی ماهی‌های قرمز در برابر نقره کلوئیدی» که به کمک ایدث بوون (Edith Bowen) نوشته شده است، مشاهده کرد که ماهی‌های قرمز به سرعت رشد می‌کنند و می‌توانند به صورت گروهی در برابر آلودگی و سمی بودن آب مقاومت کنند. همانند پرندگانی که در دسته‌های مختلف پرواز می‌کنند که بتوانند حیوانات شکارچی را گمراه کرده و به‌ راحتی در برابر آن‌ها مقاومت کنند. همانند دسته دم‌عصایی‌ها که همدیگر را از خطرات آگاه می‌کنند، ماهی‌های قرمز نیز الگوی حرکتی مشابهی دارند.

منحنی الی در مطالعات مربوط به چگونگی فروپاشی و از هم گسستن شبکه‌ها کاربرد دارد؛ عبور از آستانه الی برای گروه ماهی‌های قرمز اهمیت زیادی دارد؛ زیرا در این صورت می‌توانند نرخ رشد منفی و کم خود را تغییر داده و به یک جمعیت خودپایدار تبدیل شوند. برای مثال اگر ماهی‌های ساردین را بیش از حد شکار کنید، جمعیت آن‌ها را به زیر آستانه می‌برید.

مشابه این امر، چرا باید از اپلیکیشن پیام‌رسانی استفاده کنید که هیچ کدام از دوستانتان از آن استفاده نمی‌کنند؟ چند بار وارد این اپلیکیشن خالی می‌شوید و نهایتا شما نیز آن را حذف می‌کنید.

مثال دیگر برای این الگو، نرخ تبدیل رانندگان اپلیکیشن اوبر (Uber) است. زمانی که تعداد رانندگان در شهر کم است، برای گرفتن یک تاکسی اینترنی مدت زمان (ETA – زمان تقریبی رسیدن) بیشتری باید صبر کرد. در نتیجه نرخ تبدیل پایین است، زیرا کسی مایل نیست برای گرفتن یک تاکسی اینترنتی نیم ساعت صبر کند! تا زمانی که تعداد رانندگان کم است، ارزش‌گذاری به کاربر نیز به صفر مایل می‌شود.

زمانی که از نقطه اوج عبور کنید، استفاده از اپلیکیشن به نوعی ناخوشایند می‌شود اما اپ هنوز قابل استفاده است. زمان تخمینی یافتن راننده به ۵ یا ۱۰ دقیقه می‌رسد. در واقع هر چه شبکه رانندگان بزرگ‌تر شود، استفاده از شبکه نیز راحت‌تر خواهد شد.

الگوی رفتاری دم‌عصایی‌ها در فناوری و زندگی انسان‌ها

الگوی ریاضی دم‌عصایی‌ها که زندگی این حیوانات اجتماعی را مدیریت می‌کند، برای زندگی ما نیز قابل تعمیم است. می‌توان انسان را نیز نوعی موجود اجتماعی فرض کرد که از طریق کارهایی مانند اشتراک‌گذاری عکس‌، خریدوفروش کفش، اشتراک‌گذاری پروژه‌های کاری و تقسیم هزینه شام، با یکدیگر در ارتباط هستند. شبکه زندگی ما انسان‌ها به جای شکار و جفت‌گیری، در خریدوفروش‌های روزانه و انتخاب شریک مناسب برای زندگی به ما کمک می‌کند.

همان‌طور که یک شبکه اجتماعی مانند دارودسته دم‌عصایی‌ها برای فعالیت خود به حداقل تعداد اعضا نیازمند است و همان‌گونه که یک اپلیکیشن پیام‌رسان بیشتر و بیشتر رشد کرده و سپس اشباع می‌شود، سرعت رشد دیگر موجودات نیز پس از ازدیاد جمعیت در یک محیط، کاهش می‌یابد.

با اینکه شرایط دنیای حیوانات و حوزه فناوری متفاوت‌اند، الگو و مفاهیم برای هر دو یکسان‌اند:

• اثر الی= اثر شبکه

• آستانه الی = نقطه اوج

• ظرفیت تحمل= اشباع

امروزه ما در این حوزه از اصطلاحات مربوط به فناوری (اثر شبکه، نقطه اوج و اشباع) استفاده می‌کنیم. اما از زحمات پروفسور الی نیز باید قدردانی کنیم که الگو‌های جمعیتی حیوانات را معرفی کرد و به مدت چند قرن با پیش‌بینی الگوهای دینامیکی پیچیده، پیش‌بینی کرد که این جمعیت‌ها با سرعت رشد کرده و سپس به ازدیاد جمعیت دچار می‌شوند. با استفاده از این مفاهیم می‌توانیم توضیح دهیم که یک محصول فناوری چگونه با استفاده از اثر شبکه راه‌اندازی شده، درجه‌بندی می‌شود و بازار خود را حفظ می‌کند.

جمع‌بندی

قانون متکالف بیان می‌کند که ارزش یک شبکه به عواملی مثل تعداد کاربران، خدمات شبکه و کاربردهای ارائه‌شده توسط شبکه بستگی دارد. هرچه تعداد کاربران بیشتر و کاربرد شبکه گسترده‌تر باشد، ارزش آن نیز بیشتر خواهد شد. قانون متکالف تا حدی روند قیمتی بیت کوین را توضیح می‌دهد، اما نه به‌صورت کامل. بازار ارز دیجیتال پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و عوامل مختلفی مثل احساسات سرمایه‌گذاران و مسائل اقتصاد کلان بر این بازار اثرگذار هستند. این عوامل پیچیده در چهارچوب قانون متکالف نمی‌گنجد و احتمال خطا وجود دارد. با بررسی الگو‌های رفتاری حیوانات، تئوری و الگوی منحنی الی را معرفی کردیم که جایگزین بهتری برای قانون متکالف در بررسی اثر شبکه است. شما هم می‌توانید نظرات و پرسش‌های خود را درباره این مقاله با ما مطرح کنید.

سوالات متداول (FAQ)