«ریال دیجیتال» که به عنوان یکی از برنامه‌های کلیدی حکمرانی پولی در سال ۱۴۰۴ از سوی بانک مرکزی معرفی شده، حالا پس از یک دوره آزمایشی محدود در زمینه‌هایی مانند حمل‌ونقل عمومی و خرید کالاهای استراتژیک، آماده گسترش کاربردهای خود به حوزه‌های جدیدی چون سوخت و خدمات روزمره است.
به گزارش میهن بلاکچین، این پروژه در سال گذشته به طور محدود و در همکاری با ۹ بانک در بخش‌هایی مانند حمل‌ونقل عمومی و توزیع کالاهای استراتژیک همچون نان، به صورت آزمایشی پیاده‌سازی شد. با این حال حالا بانک‌ها اعلام کرده‌اند که در سال جاری قصد دارند دامنه استفاده از «ریال دیجیتال» را به خدمات بیشتری گسترش دهند. البته به باور کارشناسان، این توسعه نیازمند بهبود دستورالعمل‌های بانک مرکزی است.
نسیم جمشیدی، رییس اداره عملیات بانکداری الکترونیک بانک آینده در این رابطه می‌گوید:
تاکنون «ریال دیجیتال» به صورت آزمایشی اجرایی شده و در انجام فرآیندها چالش جدی وجود نداشته است. البته در مواردی نقص‌های اجرایی وجود دارد که باید با دستورالعملی برطرف شوند. دستورالعمل و قوانینی که از سوی بانک مرکزی به بانک‌ها ابلاغ شده است از نظر موضوعات امنیتی، شناسایی سواستفاده‌ها در «ریال دیجیتال» و کشف تقلب، مغایرتی یا تسویه‌های بین بانکی و بانک مرکزی نیازمند بهبود هستند و هنوز صورت کامل به آنها پرداخته نشده است.
اجرای آزمایشی این پروژه در شرایطی آغاز شد که بانک مرکزی در تلاش بود فعالیت‌های مرتبط با ارزهای دیجیتال را محدود کند. در سطح جهانی نیز پروژه‌های مشابه با چالش‌های متعددی در حوزه حفظ حریم خصوصی شهروندان مواجه شده‌اند و حتی برخی کشورها روند توسعه ارز دیجیتال ملی خود را متوقف کرده‌اند.
علیرضا آقاخانی، معاون فناوری اطلاعات و ارتباطات شرکت امیدپی در رابطه با ریال دیجیتال می‌گوید:
در حال حاضر اسناد بین بانکی و بانک مرکزی از طریق سامانه‌های «پاشا» و «سروش» انجام می‌شود که براساس یک فرآیند سنتی و فایلی کار می‌کنند اما با استفاده از «ریال دیجیتال» و تکنولوژی بکار رفته در آن، فرآیندهای این شبکه‌ها می‌تواند چابک و سریع شوند.
با این حال آقاخانی معتقد است ریال دیجیتال به تنهایی نمی‌تواند تجربه خوبی برای مردم و کسب‌وکارها ایجاد کند و نمود دیجیتال آن در جایی رخ می‌دهد که با کسب‌وکارها عجین شود. وی افزود:
در همین راستا به دنبال اضافه کردن «ریال دیجیتال» به صرافی‌های رمزارز هستیم تا مردم بتوانند به صورت B2B و B2C از آن استفاده کنند.
استفاده از «ریال دیجیتال» در جایگاه‌های سوخت
یکی از برنامه‌های آتی برای توسعه «ریال دیجیتال»، کاربرد آن در جایگاه‌های سوخت است. به گفته آقاخانی، بانک سپه به عنوان یکی از متولیان اصلی این پروژه، طرح‌هایی را برای تسهیل پرداخت سوخت در دست اجرا دارد. وی افزود:
پمپ بنزین‌ها و وزارت نفت به دنبال یک راه‌حل برای ارائه بهترین تجربه کاربری با کمترین تغییرات هستند. ایده‌های مختلفی هم مطرح شد و بدترین حالت این است که هر شرکت پرداخت و PSP در جایگاه‌ها یک دستگاه پوز قرار دهد که باعث ارزبری از کشور هم می‌شود.
وی در ادامه گفت:
اما ما به دنبال راه‌حلی بودیم که سازمان سوخت را به عنوان یک رابط (Gateway) در نظر بگیریم تا مواردی مانند از کار افتادن یک PSP و استفاده از PSP دیگر از طریق همین رابط انجام شود که این نقش را هم شاپرک و هم وزارت نفت می‌توانند انجام دهند. از طرفی خط قرمز وزارت نفت متصل نبودن شبکه بانکی به شبکه سوخت است و به همین دلیل کیوسک‌های موجود در جایگاه‌ها نمی‌توانند مبلغ را بخوانند و مردم برای پرداخت باید مبلغ را دستی وارد کنند.
آقاخانی افزود:
در همین راستا با استفاده از فناوری QR کد و پوز اندرویدی این موضوع مدیریت و تجربه کاربری خوبی ایجاد شد تا با خواندن QR هم لیتر مصرفی و هم مبلغ خوانده می‌شود و به این ترتیب ارتباط شبکه بانکی و سوخت به صورت غیر مستقیم برقرار شد.
توسعه پروژه‌های ملی با «ریال دیجیتال»
به گفته نسیم جمشیدی، بانک آینده در سال گذشته پروژه ریال دیجیتال را برای ۵ هزار کاربر و ۳۵ پذیرنده شامل رستوران‌ها و فروشگاه‌ها اجرا کرده است. با این حال مدیریت فرآیندهای این پروژه به دلیل نوین بودن آن برای متخصصان بانک سخت بوده و چالش‌هایی از جمله شناسایی تراکنش‌ها، شناسایی مغایرت‌های احتمالی و رفع آنها وجود داشته است. با این حال وی می‌گوید بانک آینده قصد دارد تا ریال دیجیتال را برای پذیرندگان جدید گسترش دهد تا گسترش آن را در سطح کلان‌تری دنبال کند.
آقاخانی نیز از سایر پروژه‌های در دست اجرای بانک سپه خبر داده است. از جمله این پروژه‌ها می‌توان به صندوق فروشگاهی ابری که ذیل پروژه فرودگاه‌هاست اشاره کرد. وی در ادامه افزود:
همچنین موضوع راه‌آهن کل کشور را داریم که در حال حاضر با راه‌آهن حومه‌ای چند استان آغاز شده. موضوع ساماندهی پروژه‌های گوشت و مرغ به عنوان کالاهای اساسی را داریم. اپلیکیشن «بیت» را هم داریم که به عنوان مکمل در کنار دیگر ابزارها برای پرداخت‌های مردم عمل می‌کند.
البته آقاخانی می‌گوید استفاده از ریال دیجیتال در برخی مسیرهای راه‌آهن حومه‌ای تهران و مازندران برای خرید بلیط اجرایی شده است.
وی همچنین در خصوص استفاده از ریال دیجیتال برای توزیع کالاهای یارانه‌ای افزود:
یکی از موضوعات مهم ساماندهی توزیع گوشت و مرغ در کشور است که یارانه بالایی روی آن ارائه می‌شود. مانند فرآیند پروژه «نانینو» می‌توانیم این موضوع را در لایه‌های تولید کننده، وارد کننده، توزیع‌کننده عمده، خرده فروش و مصرف کنند را در یک پلتفرم تعریف کنیم تا رانت و فساد در این بخش کاهش پیدا کند.
تجربه «ریال دیجیتال» در نانوایی‌ها
همانطور که گفتیم، یکی از نخستین کاربردهای گسترده ریال دیجیتال در کشور، استفاده از آن در نانوایی‌ها بوده است. آقاخانی در این باره می‌گوید:
باتوجه به اینکه پروژه نان ضریب نفوذ بالایی در شبکه پرداخت دارد و کاری تکرار شونده و روزمره است، بانک مرکزی این وظیفه را به بانک سپه داد تا در وحله اول «ریال دیجیتال» را روی نانوایی‌ها تعریف کنیم. تجربه کاربری ساده‌ای هم تعریف کرده‌ایم و به راحتی می‌توان با مراجعه به نانوایی از طریق پز با QR کد پرداخت را از طریق ریال دیجیتال انجام داد.
همچنین به گفته آقاخانی، در حال حاضر نزدیک به ۸۵ هزار پایانه فروش در نانوایی‌ها مجهز به «ریال دیجیتال» و «کهربا» هستند.
نقش ثبات مالی بانک‌ها در توسعه ریال دیجیتال
در سمت دیگر جمشیدی معتقد است پیاده‌سازی و توسعه پروژه‌هایی مثل ریال دیجیتال به ثبات مالی بانک‌ها نیاز دارد و از افزایش سرمایه آنها متاثر می‌شود. با این حال وی می‌گوید این افزایش سرمایه به صورت مستقیم در ریال دیجیتال تاثیرگذار نیست.
وی در ادامه گفته است:
این افزایش سرمایه با کمک به ثبات مالی بانک‌ها و کاهش ریسک‌های بانکی به اعتماد مردم و به دنبال آن پروژه‌های دیجیتالی بانک‌ها منجر می‌شود و از طرفی به توانایی بانک‌ها در توسعه و بهبود پروژه‌ها در مواردی مانند سرعت و امنیت فرآیندها موثر است که «ریال دیجیتال» از این قضیه مستثنی نیست.
جمشیدی افزود:
البته نباید از این موضوع غافل بود که بانک مرکزی پروژه «ریال دیجیتال» را تعریف می‌کند و نهاد ناظر و سیاست‌گذار بر بانک‌ها هم بانک مرکزی است و به همین دلیل توسعه و اتفاقات مربوطه هم باید به تایید بانک مرکزی برسد.
وی در آخر تاکید کرد که طراحی مسیرهای کاربردی «ریال دیجیتال» باید توسط بانک مرکزی انجام شده و سپس شبکه بانکی در راستای این مسیرها اقدام به سرمایه‌گذاری کند.
