ارز دیجیتال بانک مرکزی یا CBDC چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

ارز دیجیتال بانک مرکزی یا CBDC مخفف Central Bank Digital Currency، نوع جدیدی از ارزهای دیجیتال است که دولت‌های سراسر جهان در حال آزمایش آن هستند. آنچه ارز دیجیتال بانک مرکزی را از ارزهای سنتی متمایز می‌کند این است که طرفداران آن امیدوارند که ارز دیجیتال بانک مرکزی بتواند با بهره‌گیری از فناوری جدید پرداخت، مخصوصا تکنولوژی بلاکچین، در جهت افزایش کارایی پرداخت و کاهش هزینه‌ها و کارمزدها گام بردارد.

این نوع جدید رمزارز هنوز در مراحل اولیه توسعه خود قرار دارد و اکثر کشورها هنوز در حال بررسی ایده‌ای مانند دلار دیجیتال ایالات متحده آمریکا هستند. در حال حاضر چند کشور بلندپرواز، از جمله چین با یوان دیجیتال و کره جنوبی، نسخه دموی خود را به پایان رسانده‌اند و در حال اجرای آزمایشی این فناوری هستند. اما CBDC هنوز در مقیاس وسیعی به کار گرفته نشده است.

ارز دیجیتال بانک مرکزی چیست؟

هر کشوری که در حال تحقیق و توسعه CBDC خود است و روش و رویکرد خاص خود را دارد. بسیاری از این رمزارزهای مبتنی بر بانک مرکزی بر اساس همان اصول کلی و فناوری بلاکچین که شالوده و زیربنای بیت کوین را تشکیل می‌دهند، ساخته شده‌اند. فناوری بلاکچین به بسیاری از نهادهای مختلف امکان می‌دهد که نسخه‌ای از سابقه تراکنش‌ها و معاملات را در اختیار داشته باشند تا تاریخچه معاملات به جای کنترل توسط واحدی متمرکز، توزیع گردد.

گفته می‌شود که چندین کشور در حال آزمایش رمزارز بانک مرکزی مبتنی بر بلاکچین هستند. ونزوئلا از این نظر پیشگام بود و رمزارز خود با نام پترو(Petro) را در سال ۲۰۱۸ راه اندازی کرد. با این حال، پترو با مشکلات زیادی روبرو است و تعداد بسیار کمی از مردم ونزوئلا واقعا از آن استفاده می‌کنند. علاوه بر ونزوئلا، دولت چین احتمالا در ایجاد CBDC از همه جلوتر است. این کشور هم‌اکنون در حال آزمایش یوان دیجیتال در چندین شهر است. امریکا نیز وارد این حوزه شده و بانک فدرال رزرو بوستون در حال همکاری با موسسه معتبر فناوری ماساچوست (MIT) برای آزمایش رمزارز دلار نیز هست.

CBDC چه ویژگی‌هایی دارد؟

ارزهای دیجیتال بانک مرکزی در مراحل اولیه قرار دارند، بنابراین فعلا معلوم نیست که در واقع  چه ویژگی‌هایی خواهند داشت. در بسیاری از موارد، CBDC ها ویژگی‌هایی دارد که ارزی ترکیبی از بیت کوین و ارز منتشر شده توسط دولت است. ویژگی‌های هر یک  از آن‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

فناوری توزیع شده لجر (DLT)

ما در دنیای دیجیتال زندگی می‌کنیم و برای شروع، پول ما بیشتر دیجیتال است. ما برای دیدن موجودی حساب خود از اپلیکیشن‌های موجود در تلفن‌های هوشمند خود استفاده می‌کنیم. ما برای پرداخت‌های مالی خود از کارت‌های اعتباری استفاده می‌کنیم. بنابراین رمزارز بانک مرکزی چه تفاوتی دارد؟ ارزهای دیجیتال بانک مرکزی، دیجیتال هستند، اما ترکیب تکنولوژی متفاوتی دارند. به طور کلی پیشنهاد می‌شود که آنها پول را از ابتدا مهندسی کنند، و بسیاری از آنها از فناوری اصلی  بیت کوین یعنی فناوری دفتر توزیع شده (DLT) استفاده می‌کنند.

به منظور پیگیری پول، بانک‌ها باید سوابق مالی، از جمله میزان موجودی مشتری و معاملات انجام شده آن‌ها را در دفتر کل ذخیره کنند. به جای اینکه یک پایگاه داده مرکزی تمام سوابق مالی افراد را ذخیره کند،DLT  از چندین نسخه از سابقه معاملات تشکیل شده است که هرکدام توسط یک نهاد مالی جداگانه ذخیره و مدیریت می‌شوند و معمولاً توسط بانک مرکزی کشور اداره می‌شوند. این نهادهای مالی DLT  را به صورت توزیع شده با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند.

این همان چیزی است که به عنوان بلاکچین مجاز شناخته می‌شود، زیرا فقط تعداد معدودی از نهادها می‌توانند به زنجیره بلوک دسترسی داشته و یا آن را تغییر دهند. علاوه بر این، نهادهای مرکزی کنترل می‌کنند چه کسی به زنجیره بلوک دسترسی پیدا کند و چه کاری می‌تواند با آن انجام دهد. به عنوان مثال، نهاد مرکزی ممکن است تصمیم بگیرد که آلیس فقط می‌تواند بلاک چین را بخواند، در حالی که باب می‌تواند بلاک چین را هم اصلاح کند و هم بخواند. ین در تضاد با بلاکچین غیرمجاز مانند بیت کوین است که به هر کسی امکان می‌دهد نرم افزار را اجرا کرده و در ارسال تراکنش‌ها در شبکه شرکت کند. هیچ نهاد مرکزی نمی‌تواند کاربران را از خود دور کند.

تفاوت رمزارز بانک مرکزی با دیگر ارزهای دیجیتال

ارزهای دیجیتال بانک مرکزی بنا به دلایلی بلاکچین مجاز را انتخاب می‌کنند. اگرچه تکنولوژی دفتر کل توزیع شده آن شباهت‌هایی با بیت کوین و سایر رمزارزها دارد، اما اهداف بسیار متفاوتی را دنبال می‌کند. بیت کوین و سایر بلاک چین‌های عمومی مانند اتریوم ، از این نظر که هیچ نهاد مرکزی یا گروهی از نهادها، مسئولیت دفتر کل را بر عهده ندارند منحصر به فرد هستند. این معمولاً یک دارایی نیست که مناسب دولت‌ها باشد. دولت‌ها فناوری دفتر کل توزیع شده را انتخاب می‌کنند زیرا هنوز هم می‌توانند جنبه‌های خاصی را کنترل کنند مانند:

عرضه: بیت کوین دارای ۲۱ میلیون بیت کوین است که در پروتکل تعبیه شده است و تغییر این حد، غیرممکن است. در مقابل، دولت‌ها هرکدام یک بانک مرکزی دارند که متولی تأمین و عرضه پول کشور است. این بانک‌های قدرتمند چه درمورد زمان حذف یا افزودن پول به موجودی کشور تصمیم می‌گیرند، مانند تحریک اقتصاد در مواقع ناآرام، و تعیین نرخ بهره ملی، این نقش‌ها با رمزارز بانک مرکزی تغییر نمی‌کنند.

چه کسی آن را اداره می کند: یک نهاد مرکزی تصمیم می‌گیرد که کدام نهادهای مالی در مدیریت دفتر توزیع شده مشارکت کنند. این با بیت کوین تفاوت دارد که به هر کسی اجازه می‌دهد نرم افزار را بدون اجازه اجرا کند.

هزینه‌های کمتر و کارایی بالاتر

طرفداران ادعا می‌کنند که به دلیل نحوه ساختار رمزارز بانک مرکزی، این ارز دیجیتال می‌تواند منجر به کاهش هزینه‌های انتقال پول شود. ایده این است که با استفاده از CBDC، نهادهای مالی ارتباط بیشتری برقرار می‌کنند و راهی ساده‌تر برای جابجایی پول نسبت به سیستم مالی جداگانه‌ای که امروز برقرار است، ایجاد می‌کنند.

پیگیری پرداخت‌ها‎

دفاتر کل توزیع شده یک رکورد کامل از تمام معاملات را ارائه می‌دهند. برخی از دولت‌ها، مانند چین، که به نظارت گسترده معروف است، به طور بالقوه مایل به استفاده از این اطلاعات مالی برای پاییدن و زیر نظر گرفتن شهروندان خود هستند. دولت‌های مختلف از این نظر به سیاست‌های مختلف متمایل هستند. به عنوان مثال، بانک فدرال رزرو ایالات متحده در صورت تصویب ارز دیجیتال بانک مرکزی به نظر می‌رسد بیشتر نگران حفظ حریم خصوصی شهروندان آمریکایی است.

سوالات متداول در ارتباط با ارز دیجیتال بانک مرکزی

در ادامه برخی از سوال‌های متداولی که در زمینه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی مطرح شده را پاسخ خواهیم داد:

بیت کوین از زمان راه‌اندازی در سال ۲۰۰۹ به سرعت رشد کرده است، و الهام‌بخش انبوهی از ارزها و محصولات مالی بوده که همه از یک تکنولوژی اساسی و زیربنایی مشابهی بهره می‌برند. اما بعد از رونمایی  لیبرا، پروژه ارز دیجیتال مورد حمایت فیسبوک و مبتنی بر فناوری بلاکچین در سال ۲۰۱۹ بود که دولت‌های سراسر جهان با جدیت بیشتری شروع به تحقیق در مورد استفاده از این فن‌آوری و تکنولوژی‌های مشابه نمودند.

آنها به این فکر افتادند که آیا ارزی که توسط شرکتی به گستردگی و قدرتمندی فیسبوک ایجاد شده است می‌تواند کنترل پول توسط دولت‌ را به چالش بکشد؟ در پاسخ، دولت‌ها به تحقیق و بررسی بیشتر در مورد این پرداختند که آیا می‌توانند فناوری‌های مشابه را در سیستم‌های پرداخت مالی خود قرار دهند.

بیشتر کشورها ارز دیجیتال بانک مرکزی را به عنوان مکمل پول می‌دانند، و لزوما به آن به عنوان ارزی که بتواند جایگزین زیرساخت‌های موجود شود نگاه نمی‌کنند.

هیچ کس دقیقاً نمی‌داند چه تعداد است. در یک نظرسنجی که در ژانویه سال ۲۰۲۰ منتشر شد، بانک تسویه حساب‌های بین المللی (BIS) ، هماهنگ کننده بانک مرکزی بین المللی، از ۶۶ بانک مرکزی سوال کرد که آیا آنها روی CBDC کار می‌کنند یا خیر. ۸۰٪ از بانک‌های مرکزی گفتند که در حال بررسی این ایده هستند، در حالی که ۱۰٪ به راه اندازی ارز دیجیتال بانک مرکزی برای عموم مردم نزدیک هستند.

خیر. در حالی که بسیاری از بانک‌های مرکزی تصور می‌کنند که بلاکچین می‌تواند مزایایی مانند افزایش کارایی را به همراه داشته باشد، ولی چندین بانک مرکزی ابراز تردید کرده‌اند در مورد اینکه مزایای رمزارز بانک مرکزی الهام گرفته از بلاکچین، آن قدر نیست که ارزش ایجاد و نگهداری را داشته باشد.

سخن پایانی

کشور چین ارز دیجیتال بانک مرکزی خود را به صورت عملی اجرایی کرده است. فدرال رزرو امریکا نیز به دنبال تحقیق در زمینه رمزارز بانک مرکزی و دلار دیجیتال است. بسیاری از فعالان بازار، این رفتار بانک‌های مرکزی و دولت‌ها را واکنش آنها به رونق بازار ارزهای دیجیتال می‌دانند. در حالی که بسیاری از کشورها از CBDC خود صحبت کرده‌اند اما این ارز جدید، بیشتر یک ارز دیجیتال است تا یک کریپتوکارنسی. یکی از المان‌های اساسی این ارزهای دیجیتال، متمرکز بودن آنها و وابسته بودن آن به بانک مرکزی کشورهاست. دقیقا موردی که کریپتوکارنسی‌ها به دنبال حذف آنها هستند.