در بازارهای مالی، توانایی پیشبینی وضعیت آینده اقتصاد چه برای سرمایهگذاران فردی و چه برای مدیران سرمایه در مقیاس‌های کلان، یک مزیت رقابتی ارزشمند است. یکی از دقیق‌ترین و معتبرترین ابزارهایی که چشم‌اندازی از وضعیت اقتصادی را نشان میدهد، منحنی بازده (Yield Curve) است. این نمودار نرخ بهره اوراق قرضه‌ای را که دارای اعتبار مالی یکسان، اما با سررسیدهای مختلف هستند در یک خط زمانی به تصویر می‌کشد. درواقع، منحنی بازده به تحلیلگران اجازه میدهد از دل داده‌های بازار اوراق قرضه، تصویر نسبتا روشنی را از انتظارات سرمایهگذاران نسبت به نرخهای بهره، تورم، رشد اقتصادی، سیاست‌های پولی و حتی میزان ریسک‌پذیری در بازار به‌دست بیاورند.
از آنجایی‌که دنیای نوظهور دارایی‌های دیجیتال نیز بیش از پیش با متغیرهای کلان اقتصادی گره خورده است، درک صحیح منحنی بازده میتواند راهنمای خوبی برای تحلیل جهت جریان سرمایه باشد. اگر علاقه‌مند هستید بدانید منحنی بازده (Yield Curve) چیست، چه انواعی دارد و چطور می‌توانیم از منحنی بازده برای تصمیم‌گیری بهتر در سرمایه‌گذاری استفاده کنیم، با این مطلب از میهن بلاکچین همراه باشید.
نکات کلیدی 
منحنی‌های بازده، نرخ بهره اوراق قرضه‌ای را که از نظر اعتبار مالی یکسان هستند، اما تاریخ سررسید متفاوتی دارند نشان می‌دهند. در منحنی بازده عادی (صعودی) بازده اوراق قرضه با سررسید بلندمدت بیشتر از بازده اوراق کوتاهمدت است و در این حالت توسعه اقتصادی را نشان میدهد. منحنی بازده معکوس (نزولی) نشان‌دهنده رکود اقتصادی است؛ زیرا بازده اوراق قرضه کوتاهمدت بیشتر از بازده اوراق قرضه بلندمدت است. در منحنی بازده مسطح، بازده اوراق قرضه بلندمدت و کوتاهمدت تقریبا یکسان است و نشان میدهد که سرمایهگذاران به وضعیت اقتصاد چه در بلندمدت و چه در کوتاهمدت اطمینان کافی ندارند. نرخهای مربوط به منحنی بازده در روزهای معاملاتی در وبسایت وزارت خزانهداری ایالات متحده منتشر می‌شوند.
منحنی بازده چیست؟
منحنی بازده، نموداری است که بازده اوراق قرضه‌ای را که از نظر کیفیت اعتباری یکسان هستند، اما تاریخ سررسید متفاوتی دارند، نشان میدهد. در این تعریف سه پارامتر اصلی وجود دارد؛ اوراق قرضه (Bond) نوعی وام است که سرمایه‌گذار برای مدت مشخصی به یک نهاد یا شرکت قرض میدهد و درمقابل، آن نهاد متعهد می‌شود که در طول مدت وام، به‌صورت دوره‌ای بهره پرداخت کند و در پایان مدت، اصل پول را بازگرداند. سررسید (Term to maturity) زمان مشخصی است که وام‌گیرنده توافق میکند وام را برگرداند. بازده اوراق قرضه (Bond’s yield) بهره سالانه‌ای است که سرمایه‌گذار در طول مدت تا زمان سررسید از این اوراق به‌دست می‌آورد. در نمودار منحنی بازده، محور افقی نشان‌دهنده زمان سررسید و محور عمودی، بازده اوراق را نشان میدهد. شکل و شیب این منحنی در دوره‌های مختلف اقتصادی تغییر میکند و از تغییرات آتی نرخ بهره و انبساط یا انقباض احتمالی در اقتصاد خبر میدهد.
کاربردهای منحنی بازده چیست؟
از منحنی بازده معمولا به‌عنوان معیاری برای تعیین نرخ بهره سایر انواع بدهی‌های موجود در بازار، مانند نرخ وامهای مسکن و نرخ وامهای بانکی استفاده می‌شود. همچنین، از این منحنی می‌توان برای پیشبینی شرایط اقتصادی در طول زمان استفاده کرد و به همین دلیل برای سرمایهگذاران و معامله‌گران بازارهای مالی اهمیت زیادی دارد.
رایج‌ترین نوع منحنی بازده معمولا نرخ بهره اوراق خزانهداری ایالات متحده با سررسیدهای سه‌ماهه، دوساله، پنج‌ساله، ده‌ساله و سی‌ساله را با هم مقایسه میکند. نرخهای مربوط به منحنی بازده در روزهای معاملاتی تا ساعت ۶ عصر به وقت شرق آمریکا (۲:۳۰ بامداد به وقت تهران) در وب‌سایت‌های نرخ بهره وزارت خزانهداری ایالات متحده در دسترس قرار می‌گیرند.
انواع منحنی بازده چیست؟
منحنی بازده شامل سه نوع عادی (صعودی)، معکوس (نزولی) و مسطح می‌شود. در ادامه هر یک از این مدل‌ها را به‌طور جداگانه بررسی می‌کنیم:
منحنی بازده عادی
منحنی بازده عادی (Normal Yield Curve) نشان میدهد که بازده اوراق با سررسید بلندمدت بیشتر از بازده اوراق با سررسید کوتاهمدت است. در این حالت، شیب منحنی رو به بالا است و از آنجایی‌که بازده اوراق بلندمدت همچنان در حال افزایش است، نشانه‌ای از دوره توسعه اقتصادی است.
درحقیقت، منحنی بازده در حالت عادی بیانگر شرایط اقتصادی پایدار و یک چرخه اقتصادی طبیعی است. اگر منحنی شیب تندی داشته باشد، نشانه رشد اقتصادی قوی همراه با تورم و نرخ بهره بالاتر است.
به‌طور مثال، اگر نمودار منحنی بازده را برای اوراق قرضه دوساله با بازده ۱٪، اوراق پنج‌ساله با بازده ۱.۸٪، اوراق ۱۰ ساله با بازده ۲.۵٪، اوراق ۱۵ ساله با بازده ۳٪ و اوراق ۲۰ ساله با بازده ۳.۵٪ ترسیم کنیم، یک منحنی با شیب صعودی به‌دست می‌آید که نشان میدهد هرچه مدت زمان سررسید اوراق بیشتر می‌شود، نرخ بازده آن‌ها نیز بالاتر می‌رود و این یعنی شرایط اقتصادی روبه رشد است.
برخی سرمایهگذاران اوراق قرضه از استراتژی «بازده نزولی تا سررسید (Roll-down return)» استفاده میکنند که به آن «سوار شدن بر منحنی (Riding the curve)» هم گفته می‌شود. در این روش، سرمایه‌گذار اوراقی با سررسید بلندتر را خریداری میکند و پیش از رسیدن به سررسید، زمانی که اوراق به محدوده سررسیدهای کوتاه‌مدت‌تری وارد شده‌اند، آن را در بازار می‌فروشد.
در شرایطی که نرخ بهره بازار ثابت بماند، هرچه اوراق به زمان سررسید نزدیک‌تر می‌شوند، بازده آن‌ها کاهش می‌یابد و قیمت‌شان افزایش پیدا میکند. سرمایه‌گذار با فروش اوراق در این مرحله، بدون آن‌که تا پایان سررسید منتظر بماند، از افزایش قیمت آن سود کسب میکند.
منحنی بازده معکوس
منحنی بازده معکوس (Inverted Yield Curve) دارای شیب نزولی است و نشان میدهد که نرخ بهره اوراق کوتاهمدت از نرخ بهره اوراق بلندمدت بیشتر است. این نوع منحنی معمولا با دوره‌های رکود اقتصادی همزمان می‌شود؛ چراکه سرمایهگذاران انتظار دارند بازده اوراق بلندمدت در آینده کاهش پیدا کند.
در شرایط رکود اقتصادی، سرمایهگذاران برای حفظ سرمایه خود، خرید اوراق قرضه بلندمدت را به اوراق قرضه کوتاهمدت ترجیح می‌دهند. این تقاضای بالا باعث می‌شود قیمت این اوراق در بازار بالا برود. از آنجایی‌که بازده اوراق با قیمت رابطه معکوس دارد، افزایش قیمت منجر به کاهش بازده این اوراق می‌شود. بنابراین، در شرایط رکود اقتصادی هجوم سرمایهگذاران به‌سمت اوراق بلندمدت باعث می‌شود منحنی بازده شکل نزولی به‌خود بگیرد.
اگرچه شکل‌گیری منحنی بازده معکوس یک پدیده نادر است؛ اما از نظر تاریخی، یک هشدار معتبر در مورد وقوع رکود اقتصادی به‌شمار می‌رود.
منحنی بازده مسطح
منحنی بازده مسطح (Flat yield curve) زمانی دیده می‌شود که نرخ بازده اوراق در تمامی سررسیدها تقریبا یکسان باشد. چنین وضعیتی نشان‌دهنده وضعیت اقتصادی نامطمئن است. در برخی موارد، بازده اوراق میان‌مدت ممکن است اندکی بیشتر از سایرین باشد و باعث ایجاد برآمدگی کوچکی در امتداد منحنی مسطح می‌شود. این برآمدگی‌ها معمولا در سررسیدهای میان‌مدت بین شش ماه تا دو سال دیده می‌شود.
در این حالت، تفاوت چندانی میان بازده سررسیدهای کوتاهمدت و بلندمدت وجود ندارد. برای مثال، ممکن است اوراق دوساله بازدهی ۶٪، اوراق پنج‌ساله بازده ۶.۱٪، اوراق ۱۰ ساله ۶٪ و اوراق ۲۰ ساله بازده ۶.۰۵٪ داشته باشند.
در دورانی که سرمایهگذاران اطمینان بالایی به شرایط اقتصادی ندارند، معمولا برای همه سررسیدها بازده تقریبا مشابهی را مطالبه میکنند.
منحنی بازده خزانهداری ایالات متحده چیست؟
منحنی بازده خزانهداری ایالات متحده (U.S. Treasury yield curve) یک نمودار خطی است که نرخ بازده اوراق قرضه دولتی آمریکا با سررسیدهای مختلف را با هم مقایسه میکند. این نمودار شامل اوراق خزانه کوتاهمدت (T-bills) زیر یک سال، اوراق قرضه میان‌مدت (Treasury Notes) ۲ تا ۱۰ سال و اوراق قرضه بلندمدت (Treasury bonds) ۱۰ تا ۳۰ سال می‌شود. این نمودار رابطه میان نرخ بهره و سررسید اوراق با درآمد ثابت خزانهداری آمریکا را نمایش میدهد.
به منحنی بازده خزانهداری، ساختار زمانی نرخ بهره (Term structure of interest rates) نیز گفته می‌شود.
ریسک منحنی بازده چیست؟
ریسک منحنی بازده به اثر منفی تغییرات نرخ بهره بر بازده ابزارهای با درآمد ثابت مانند اوراق قرضه، اشاره دارد. این ریسک ناشی از رابطه معکوس میان قیمت اوراق و نرخ بهره است؛ به این معنا که با افزایش نرخ بهره بازار، قیمت اوراق در بازار ثانویه کاهش می‌یابد و بالعکس.
سرمایهگذاران چطور می‌توانند از منحنی بازده استفاده کنند؟
سرمایهگذاران می‌توانند از منحنی بازده، برای پیشبینی وضعیت اقتصادی استفاده کنند و تصمیمهای آگاهانه‌تری بگیرند. برای مثال، اگر منحنی بازده نشان‌دهنده رکود اقتصادی باشد، سرمایه‌گذار میتواند دارایی‌های محافظه‌کارانه و کم‌ریسک‌تری را انتخاب کند که معمولا در دوران رکود عملکرد بهتری دارند.
در مقابل، اگر منحنی بازده شیب تندی داشته باشد و به افزایش تورم در آینده اشاره کند، سرمایه‌گذار میتواند از خرید اوراق بلندمدت اجتناب کند؛ چرا که ممکن است بازده این اوراق در برابر افزایش قیمت‌ها، کاهش پیدا کند.
جمع‌بندی
منحنی بازده، نموداری است که رابطه میان نرخ بهره و سررسید اوراق قرضه را نشان میدهد و در سه شکل اصلی منحنی عادی با شیب صعودی، منحنی معکوس با شیب نزولی و منحنی مسطح دیده می‌شود. شیب منحنی بازده تغییرات نرخ بهره و وضعیت آتی اقتصاد را نشان میدهد.
منحنی صعودی معمولا نشانه‌ای از رشد اقتصادی، منحنی معکوس هشداری برای رکود و منحنی بازده مسطح بیانگر فضای نامطمئن اقتصادی است. سرمایهگذاران می‌توانند با تحلیل شکل و شیب منحنی بازده، تصمیمهای آگاهانه‌تری برای ترکیب سبد سرمایه‌گذاری بگیرند و خودشان را برای شرایط مختلف اقتصادی آماده کنند.
سوالات متداول (FAQ)
منحنی بازده چیست و چه چیزی را نشان میدهد؟
منحنی بازده نموداری است که نرخ بازده اوراق خزانهداری آمریکا با سررسیدهای مختلف را نشان میدهد و رابطه بین نرخ بهره و زمان سررسید را منعکس میکند.
منحنی بازده چطور رکود اقتصادی را پیشبینی کند؟
اگر منحنی بازده معکوس شود، یعنی نرخ بهره اوراق قرضه کوتاهمدت بالاتر از نرخ بهره اوراق بلندمدت شود، این اتفاق معمولا رکود اقتصادی در آینده را نشان میدهد.
چه عواملی شکل منحنی بازده را تعیین میکنند؟
انتظارات بازار نسبت به نرخهای بهره، شرایط اقتصادی، میزان عرضه و تقاضا و احساسات سرمایهگذاران، همگی بر شکل منحنی تأثیر میگذارند. تغییر در این عوامل میتواند بر بازده نسبی در نقاط مختلف در طول طیف سررسید تأثیر بگذارد و منجر به شکلهای مختلف منحنی شود.
ریسک منحنی بازده چیست؟
ریسک منحنی بازده به زیان احتمالی ناشی از تغییرات نرخ بهره اشاره دارد که ممکن است باعث کاهش ارزش اوراق قرضه در سبد سرمایه‌گذار شود.
