چند سال قبل تا صحبت از سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی می‌شد افراد با گفتن این که آشنایی با آن ندارند یا ریسک بالایی در این نوع بازارها وجود دارد، از کنار موضوع به آرامی رد می‌شدند. اما به یکباره چه اتفاقی افتاد که در سال ۹۹ بورس ایران و در سال ۲۰۲۱ بازار رمزارزها مورد استقبال قرار گرفتند؟ آیا از میزان ریسک این بازارها کاسته شده بود یا اشراف افراد به این بازارها به حد قابل قبولی رسیده بود؟ به جرات می‌توان گفت خیر! هیچ‌کدام از این‌ها دلایل روی آوردن مردم به این بازارها نبود. یکی از عواملی که افراد را به سمت این بازارها سوق داد، ترند و مطرح شدن آن‌ها در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی بوده است.
شبکه‌های اجتماعی بستری برای معرفی پروژه‌های جدید، تبادل و اظهار نظر و آموزش درباره رمزارزها است. همه‌گیری استفاده از این پلتفرم‌ها و ترند شدن موضوعات مختلف، باعث ایجاد تمایل در بین کاربران برای انجام آن می‌شود. ممکن است این اثرگذاری مثبت یا منفی باشد؛ در هرصورت غیرقابل اجتناب است و روند خود را ایجاد می‌کنند. ترند شدن ارزهای دیجیتال و حوزه کریپتو اثر مثبت و منفی روی افراد گذاشت. قصد داریم در این مقاله به بررسی رابطه شبکه‌های اجتماعی و بازار ارزهای دیجیتال بپردازیم و اثرات مثبت و منفی آن بیان کنیم.
تاثیر سوشال مدیا بر بازارهای مالی
زمانی پاسخ به این سوال که افراد بعد از بیدارشدن از خواب چه کاری انجام می‌دهند، سخت بود اما در حال حاضر شاید به جرات می‌توان گفت اکثرا بلافاصله بعد از بیدارشدن به سراغ تلفن همراهشان می‌روند و یکی از چندین شبکه اجتماعی که در آن عضو هستند را چک می‌کنند. این کار نشان‌گر نقش غیرقابل‌انکار رسانه و شبکه‌های اجتماعی در زندگی روزانه ما است. به‌طوری که اگر چیزی در این رسانه‌ها مطرح نشود پیش خودمان می‌گوییم یا اصلا وجود ندارد یا مهم نیست. این قضیه درباره بازار ارزهای دیجیتال نیز صدق می‌کند.
تا چند سال پیش عده کمی درباره کریپتو و ارز دیجیتال صحبت می‌کردند و افراد زیادی بدون آنکه بخواهند چیزی درباره آن بدانند، از کنارش رد می‌شدند. یکی از اهداف شبکه‌های اجتماعی، آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی است. در سالیان اخیر با افزایش استفاده از شبکه‌های اجتماعی و در نتیجه بالا رفتن سطح آگاهی مردم نسبت به چند و چون فضای ارزهای دیجیتال، این بازار با اقبال بیشتری روبه‌رو شده است.
شاید بتوان سایت “ForexFactory” را جزء اولین تجربه‌های فضای اینترنت برای داشتن اجتماعی از کاربران فعال در بازارهای مالی دانست. این سایت که در سال ۲۰۰۴ راه‌اندازی شد، محلی برای تبادل نظر فعالان بازارهای مالی بوده است. با پیشرفت تکنولوژی و نفوذ بیشتر اینترنت میان مردم، فعالیت در قالب یک سایت یا پلتفرمی مشخص برای بازارهای مالی محدود نماند و با پیدایش پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام، توییتر، تلگرام، ردیت و… فعالیت مرتبط با این حوزه نیز گسترش پیدا کرد.
ارتباط میان شبکه‌های اجتماعی و بازار رمزارزها پیچیده است؛ آن‌قدر که می‌توانیم به این پلتفرم‌ها حکم شمشیر دو لبه بدهیم؛ زیرا در برخی موارد دارای مزیت و در برخی موارد خطرناک هستند. این بخشی از قدرت رسانه‌ای این اپلیکیشن‌ها است. اگر تصویر خوبی از بازار و آینده آن به مردم نشان دهند، اثر مثبت آن با افزایش اقبال مردم و در نتیجه بالا رفتن قیمت‌ها نمایان خواهد شد و همچنین اگر وضعیت مناسبی از آن نمایش ندهد، احتمال زیاد قیمت کاهش پیدا می‌کند.
در ادامه اثرات مثبت و منفی شبکه‌های اجتماعی و نمونه‌هایی از ترندهای ارزهای دیجیتال و اثرگذاری افراد مهم را بر بازار رمزارزها بررسی می‌کنیم.
شبکه‌های اجتماعی چه تاثیری بر بازار رمزارزها دارد؟
کسی به‌ندرت در سال ۲۰۱۰ بیت کوین ۰/۰۰۳ دلاری را می‌شناخت و افراد کمی درباره آن اطلاعات داشتند. اکنون که این مقاله نوشته می‌شود، قیمت بیت کوین تجربه سطوح بالای ۶۰ هزار دلار را نیز داشته است و قیمت فعلی آن در محدوده ۴۱ هزار دلاری قرار دارد. چه اتفاقی در این مدت افتاده که این ارز دیجیتال و سایر رمزارزها چنین افزایش قیمتی داشته‌اند؟ در کنار عوامل تکنیکال و فاندامنتال موجود، متغیرهای پنهان یا به قول اقتصاددانان جمله اخلالی وجود دارد که بر تصمیمات افراد تاثیر می‌گذارد. یکی از این متغیرهای پنهان را می‌توان اثر شبکه‌های اجتماعی دانست.
قدمت رابطه سوشال مدیا و رمزارزها به سال‌های ابتدایی پیدایش بیت کوین بر می‌گردد. اولین مبادله تاریخ ارزهای دیجیتال باتوجه‌به نبود صرافی یا پلتفرم معاملاتی خاصی، در فروم‌ها و شبکه‌های اجتماعی انجام می‌شد و افراد درباره آن به گفتگو می‌پرداختند. شاید یکی از این معاملات که هنوز هم برای خیلی‌ها جالب است، خرید دو عدد پیتزا با ۱۰ هزار بیت کوین از طریق یک فروم در سال ۲۰۱۰ بود.
از آن سال‌ها به بعد، پلتفرم‌ها و اپلیکیشن‌هایی که امکان اجتماع افراد را محیا می‌کنند، محفلی برای تبادل نظرها و آموزش‌ها و حتی ارائه پروژه‌های جدید شده است. بسیاری از پروژه‌های جدیدی که در حوزه رمزارزها به‌وجود می‌آیند، کانال‌های طرفداری خود را در شبکه‌هایی مانند تلگرام، اینستاگرام، ردیت و … راه‌اندازی می‌کنند که از این طریق به اهداف بازاریابی خود برسند.
اثرات مثبت سوشال مدیا بر بازار رمزارزها
کهنه‌کاران این حوزه می‌گویند یکی از عوامل پیشرفت بازار ارزهای دیجیتال، افزایش سطح عمومی افراد جامعه و کاربران فعال در بازار است. آن‌ها معتقدند وجود پلتفرم‌هایی مانند یوتیوب، فیسبوک و رسانه‌های اجتماعی دیگر محل مناسبی برای افرادی که نمی‌دانند از کجا شروع کنند، هستند. اگر پای صحبت قدیمی‌های این بازار بنشینید، احتمال زیاد بیشترشان می‌گویند چون مرجع آکادمیکی برای این صنعت وجود نداشته، خیلی از آن‌ها مطالب مورد نیاز را از شبکه‌های اجتماعی فراگرفته‌اند.
افراد برجسته و سرشناس دنیای ارزهای دیجیتال خود از فعالان بنام رسانه‌های آنلاین و پلتفرم‌های اجتماعی هستند. آن‌ها به گفت‌وگو، پرسش‌وپاسخ و ارائه مطالب آموزشی می‌پردازند و به افزایش سطح آگاهی افراد کمک می‌کند. به‌عنوان‌مثال یکی از این افراد، آندرس آنتونوپولوس محقق و مدرس ارزهای دیجیتال و تکنولوژی بلاک چین است.
در کنار آموزش، داشتن اطلاعات درباره وضعیت موجود اکوسیستم رمزارزها برای تصمیم‌گیری و داشتن استراتژی‌های معاملاتی، بسیار مهم است. زمانی که پروژه یا شخصی قصد کلاهبرداری و سوءاستفاده دارد، با ترند شدن آن و پخش سریع در شبکه‌های اجتماعی، آگاهی افراد برای تصمیم‌گیری بهتر افزایش می‌یابد.
رسانه‌های اجتماعی چه آثار منفی بر بازار ارزهای دیجیتال دارد؟
هر محصول یا خدمتی در کنار مزایا، معایبی نیز دارد. با آگاهی از این معایب، می‌توان تاثیر آن را به کمترین میزان ممکن رساند. اگر بخواهیم درباره شبکه‌های اجتماعی و معایب آن برای اکوسیستم و بازار رمزارزها صحبت کنیم، می‌توانیم به اثرگذاری افراد، شکل‌گیری رفتار گله‌ای در میان فعالان و سوءاستفاده از افراد کم‌تجربه و کم اطلاع بازار، اشاره کنیم.
ایفلوئنسرهای دردسرساز!
یکی از معضلات حوزه‌های نوظهور مانند بلاک چین و بازار رمزارزها، پایین بودن سطح دانش و اطلاعات افراد درباره آن‌ها است. زمانی که معلومات لازم برای تصمیم‌گیری درباره موضوعی کافی نباشد، بدون شک یکی از عواملی که بر تصمیم افراد تاثیر بسیاری دارد، عکس‌العمل و صحبت‌های افراد مهم و برجسته در موقعیت‌های مشابه است.
شبکه اجتماعی فضایی متشکل از انسان‌های عادی و انسان‌های معروف است. هر کاربر یکی از این انسان‌های معروف را به دلایل متفاوتی دنبال می‌کند و نظرات آن‌ها را حساب‌شده‌تر از دیگران و حتی در بعضی مواقع خودش می‌داند! رفتارها و تصمیمات این اشخاص نسبت به موضوعی خاص، می‌توانند روند و مسیر فعلی آن را تغییر و برایش روند جدیدی ایجاد کنند. بازار ارزهای دیجیتال به‌خاطر تکنولوژی‌محور، غیرمتمرکز و جدید بودنش، پتانسیل این‌گونه اتفاقات را دارد.
اینفلوئنسرهایی که دنبال‌کنندگان قابل‌توجهی در این حوزه دارند، با توییت‌ها یا پست‌های خود می‌توانند به‌راحتی روی قیمت رمزارزها یا توکن‌ها تاثیر بگذارند. توییت‌های ایلان ماسک و اثر آن بر قیمت ارزهای دیجیتال بهترین مثال در این زمینه هستند.
در ۸ فوریه ۲۰۲۱ ایلان ماسک در توییتر خود اعلام کرد تسلا ۱/۵ میلیون دلار بیت کوین خریده است. این کار و اعلام آن باعث شد بیت کوین از قیمت ۳۸ هزار دلار روند صعودی خود را شروع کن و تا ۵۸ هزار دلار بالا رفت.
چند ماه بعد دوباره ایلان ماسک در توییترش اعلام کرد که به‌خاطر مسائل زیست‌محیطی و مصرف برق زیاد شبکه بیت کوین، تسلا از این ارز دیجیتال استفاده نخواهد کرد و همین باعث شد قیمت بیت کوین تا محدوده ۴۳ هزار دلار ریزش کند.
ایلان ماسک تنها راجع‌به بیت کوین صحبت نکرده است و توییت‌هایش درباره دوج کوین، بیبی دوج و مارس کوین نیز باعث پامپ و دامپ شدن قیمت این توکن‌ها شده است. به طور مثال او در فوریه ۲۰۲۰ تنها کلمه “Doge” را توییت کرد و باعث شکل‌گیری یک روند مثبت چهار روزه و رشد ۱۲۰ درصدی دوج کوین شد. یا در زمانی دیگر خودش را پدر دوج کوین نامید و گفت به عنوان هدیه تولد به مادرش دوج کوین خواهد داد.
قطعا تنها چند کلمه و یک توییت به خودی خود توان جابه‌جا کردن قیمت رمزارزی مثل بیت کوین را ندارد. اما اگر بخشی از ۵۹ میلیون نفر دنبال‌کننده ایلان ماسک روی صحبت‌های او تصمیم بگیرند و اقدام کنند، به احتمال خیلی زیاد می‌توانند روی روند قیمت هر ارزی تاثیر بگذارند.
پدیده‌ای به‌نام پکیج‌فروشی
زمانی که موقعیتی بکر برای سرمایه‌گذاری وجود دارد، احتمال این که گروهی به قصد وسوسه دیگران و کلاهبرداری پا به میدان بگذارند، زیاد می‌شود. این افراد با تطمیع افراد کم‌تجربه و بی‌اطلاع، از آن‌ها سواستفاده مالی می‌کنند. به‌عنوان‌مثال با رونق گرفتن بازار رمزارزها در اواخر سال ۹۹، کانال‌های اینستاگرام یا تلگرامی که تا آن روز در فضای بورس ایران فعالیت می‌کردند، به کانال‌های کریپتویی و ارز دیجیتال تبدیل شدند و گروه‌های عمومی وVIP سیگنال‌دهی یا فروش پکیج‌های آموزشی در این حوزه تشکیل دادند.
فعالان بازارهای مالی معتقدند هیچ‌گاه نمی‌توان به‌طور قطع درباره بازار صحبت کرد و همواره عدم قطعیت وجود دارد. بیشتر کانال‌هایی که با سیگنال‌دهی به جذب مخاطب و کسب درآمد می‌پردازند، هیچ تعهدی در کار خود ندارند و لزوما بر اساس دانش فردی خود سیگنال‌های قطعی می‌دهند. این کانال‌ها باعث افزایش اگاهی افراد نمی‌شوند و در حالت کلی افراد را به یک معامله‌گر روزانه و کوتاه‌مدت تبدیل می‌کنند و در بیشتر مواقع منجر به متضرر شدن معامله‌گران می‌شوند.
برای مثال در سال‌های ۲۰۱۸-۲۰۱۷ گروه‌هایی در تلگرام، توییتر و ردیت با هدف پامپ کردن آلت کوین‌ها تشکیل شده بودند. اعضای این گروه قرار می‌گذاشتند راس ساعت مشخصی با خرید کوین از پیش تعیین شده، قیمت آن را پامپ کنند. بعد از گذشت مدتی و جذب اعضای جدید، اقدام به کلاهبرداری می‌کردند. اعضای اصلی وعده خرید و پامپ قیمت را می‌دادند و در حالی که افراد ناآگاه با آن‌ها همراه می‌شدند، بعد از افزایش قیمتْ توکن‌های خود را می‌فروختند و باعث دامپ قیمت می‌شدند. افرادی که به وعده کسب سود وارد این معامله شده بودند، تعدادی توکن بدون استفاده و ضرر زیادی نصیبشان شده بود.
گروهی از فعالان بازار سرمایه ایران باتوجه به شرایط بازار در سال ۹۹ متضرر شدند. همزمان با رشد چشم‌گیر قیمت رمزارزها، ترندهای شبکه‌های اجتماعی با وعده کسب درآمدهای دلاری و جبران ضرر بورس، شروع شدند و نظر بسیاری از آن افراد را برای ورود به این بازار جذاب به خود جلب کردند.
تصمیمات مالی اگر بدون برنامه‌ریزی و استراتژی مشخص باشند، نه‌تنها سودآور نیستند، بلکه به‌شدت خطرناک و پرریسک هستند.
خواهی نشوی رسوا، هم‌رنگ جماعت شو!
رفتاری که عمدتا ناشی از تاثیر رفتار افراد یا نهادهای دیگر است و مبنایی هیجانی و احساسی دارد، در اقتصادِ رفتاری به‌عنوان رفتار گله‌ای یا توده‌وار شناخته می‌شود. این رفتار بدون برنامه‌ریزی قبلی و در یک جهت انجام می‌گیرد.
در بازارهای مالی و به طور مشخصی بازار ارزهای دیجیتال، زمانی که یک فرد یا گروهی اقدام خاصی را انجام می‌دهند، بسیاری از مردم گمان می‌کنند، آن کار درست است. ریشه این رفتار، بی‌اطلاعی و بی‌توجهی به دانسته‌های خود است و عمدتا این تفکر شکل می‌گیرد که دیگران با اطلاعات کامل‌تر و بهتری اقدام به چنین تصمیمی گرفته‌اند.
روندهای صعودی و نزولی به‌خاطر ماهیتی که دارند، باعث می‌شود سرمایه‌گذاران بدون درنظر گرفتن منطق، اقدام به خریدوفروش کنند. این اتفاق زمانی بیشتر می‌شود که افراد در معرض بیش از حد اخبار و رسانه‌ها قرار بگیرند؛ اتفاقی که با شرایط امروزه زندگی بیشتر افراد امکان‌پذیر است زیرا شبکه‌های اجتماعی جز جدایی‌ناپذیر زندگی خیلی از انسان‌ها شده است.
مجددا می‌توانیم مثال حرکت افراد از بورس ایران به بازار رمزارزها را بیان کنیم. عده‌ای که هنوز وارد این بازار نشده بودند، با تصور اینکه از مابقی عقب افتاده‌اند بدون هیچ دانش اولیه‌ای وارد این بازار شدند و با استفاده از کانال‌های تلگرامی، معامله می‌کردند.
نگاهی به ترندهای شبکه‌های اجتماعی درباره ارزهای دیجیتال
یکی از عجیب‌ترین ترندهای این بازار را می‌توانیم به دوج کوین نسبت دهیم. در دوم جولای ۲۰۲۰ (۱۲ تیر ۱۳۹۹) یکی از فعالین تیک تاک در صفحه خود اعلام کرد: «بیایید همگی پول‌دار بشیم. تعداد کاربرای تیک تاک ۸۰۰ میلیون نفر هستند. اگر نفری ۲۵ دلار روی دوج کوین که واقعا ارزشی نداره سرمایه‌گذاری کنیم، به‌محض رسیدن به قیمت یک دلار، نفری ۱۰ دلار به جیب خواهیم زد. به هرکسی که می‌شناسید بگویید». با ترند شدن این ویدیو، نزدیک به یک میلیون نفر آن را تماشا کردند.
جمع‌بندی
باتوجه‌به موارد گفته شده، شبکه‌های اجتماعی بازیگران قدرتمندی در شرایط حال حاضر بازار ارزهای دیجیتال هستند. باید آن‌ها را به عنوان عامل تاثیرگذار در مارکت بپذیریم و از پتانسیل آن در جهت مثبت استفاده کنیم. اکانت‌ها و حساب‌های مختلفی وجود دارند که از طریق آموزش به آگاه‌سازی بیشتر مخاطبان کمک می‌کنند و از طرف دیگر افرادی هستند که با اهداف منفی و سواستفاده از عدم آگاهی کاربران، اقدام به کلاهبرداری می‌کنند.
افرادی که در بازار ارزهای دیجیتال فعالیت می‌کنند و عضو شبکه‌های اجتماعی هستند باید به این نکته توجه کنند که همواره داشتن استراتژی مشخص برای معاملات یکی از الزامات حضور در این بازار است و به ترندهای دنیای رمزارزها صرفا برای آگاه بودن نسبت به وقایعی که در حال رخ دادن است، توجه کنند.
