شاخص CPI چیست؟ آشنایی با شاخص قیمت مصرف‌ کننده

توجه به شاخص‌ها و داده‌های مهم اقتصادی می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های مالی و سرمایه‌گذاری صحیح به ما کمک کند. شاخص قیمت مصرف کننده (Consumer price index) یا به اختصار CPI یکی از شاخص‌های اقتصاد کلان است که داده‌های مهمی مثل تغییرات قدرت خرید مصرف‌کنندگان را در بر دارد. CPI بیشتر مربوط به کشور آمریکا است و نشان می‌دهد که هزینه کالاها و خدمات که توسط شهروندان پرداخت می‌شود، نسبت به ماه‌های قبل چه تغییری داشته است. در این مقاله از میهن بلاکچین بررسی می‌کنیم که شاخص قیمت مصرف کننده چیست و چه کاربردهایی دارد.

شاخص قیمت مصرف کننده (CPI) چیست؟

شاخص قیمت مصرف‌کننده (Consumer Price Index) یا به‌اختصار CPI، شاخصی است که تغییرات ماهانه قیمت پرداخت‌شده توسط مشتریان آمریکایی را نشان می‌دهد. شاخص CPI توسط اداره آمار کار (BLS) محاسبه می‌شود و در واقع نشان‌دهنده میانگین وزنی هزینه پرداخت‌شده توسط آمریکایی‌ها برای سبد کالا و سرویس‌های مختلف است.

شاخص CPI یکی از محبوب‌ترین شاخص‌های اقتصادی است که در اندازه‌گیری تورم و تورم‌زدایی کاربرد دارد. برای تهیه گزارش CPI از روش‌های نظرسنجی مختلف، نمونه‌های قیمت و شاخص‌های وزنی استفاده می‌شود. CPI و روش‌های اندازه‌گیری آن با شاخص قیمت تولیدکننده (PPI) متفاوت است. شاخص قیمت تولیدکننده تغییرات قیمت دریافت‌شده توسط تولیدکنندگان آمریکایی برای سرویس‌ها و کالاها را نشان می‌دهد.

درک شاخص قیمت مصرف کننده (CPI) و نحوه محاسبه آن

اداره آمار کار ایالات متحده به‌صورت ماهانه ۸۰ هزار قیمت مختلف را از ۲۳ هزار خرده‌فروش و ارائه‌دهنده سرویس جمع‌آوری می‌کند. داده‌های شاخص CPI عادی بیشتر مربوط به مناطق شهری هستند؛ اما یک شاخص CPI جامع‌تر هم وجود دارد که ۹۳ درصد از جمعیت آمریکا را پوشش می‌دهد.

یک سوم از داده‌های CPI کل را قیمت مسکن تشکیل می‌دهد که از ۵۰ هزار خانوار مختلف درباره اجاره‌ها نظرسنجی شده است. این قیمت‌ها برای محاسبه میزان تغییرات اجاره‌ها و میزان اجاره معادل با مالکیت (Owners equivalent) استفاده می‌شود.

اجاره معادل با مالکیت، مشابه اجاره‌‌های معادل با مالکیت مسکن‌ها است و هزینه نگهداری خانه‌ها را نشان می‌دهد. هزینه‌های کاربر، فروش‌ها و مالیات غیرمستقیم نیز در CPI محاسبه می‌شود؛ اما مالیات بر درآمد و هزینه سرمایه‌گذاری‌ مثل سرمایه‌گذاری در سهام، اوراق قرضه یا بیمه‌های عمر جزء CPI نیستند.

شاخص‌ CPI بر اساس اثر جایگزینی (Substitution effects) محاسبه می‌شود. اثر جایگزینی یعنی مشتریان از خرید محصولاتی که قیمت آن‌ها گران‌تر شده است، دوری می‌کنند. کاربرد دیگر CPI، تنظیم قیمت کالاهایی است که کیفیت آن‌ها تغییر کرده است. انتخاب وزن داده‌های مربوط به محصولات و خدمات بر اساس الگوهای هزینه است که از یک نظرسنجی دیگر به دست می‌آید.

انواع مختلف CPI

هر ماه دو نوع CPI توسط BLS منتشر می‌شود. نوع اول، شاخص قیمت مصرف‌کننده برای کل مشتریان شهری (CPI-U) است و ۹۳ درصد از جمعیت ایالات متحده را شامل می‌شود (که در مناطق روستایی دورافتاده نیستند). این نوع CPI هزینه‌های مصرفی افراد ساکن در مزارع کشاورزی، موسسات یا پایگاه‌های نظامی را شامل نمی‌شود. بخش عمده داده‌های CPI که در بازارهای مالی اهمیت دارد، مربوط به CPI-U است.

نوع دوم، شاخص قیمت مصرف‌کننده برای حقوق‌بگیران مناطق شهری و کارمند‌های دفتری (CPI-W) است. CPI-W حدود ۲۹ درصد از جمعیت آمریکا را شامل می‌شود که درآمد آن‌ها عمدتا از شغل‌های دفتری یا شغل‌هایی با دستمزد ساعتی است. از CPI-W برای تنظیم پرداختی‌های تامین اجتماعی و سایر مستمری‌های دولتی در زمان تغییر هزینه‌های زندگی استفاده می‌شود. کاربرد دیگر CPI-W تغییر براکت‌های مالیاتی است (تا مالیات‌دهندگان به‌علت تورم مالیات اضافی نپردازند).

شاخص قیمت مصرف کننده شامل چه دسته‌بندی‌هایی می‌شود؟

شاخص قیمت مصرف‌کننده که به‌صورت ماهانه توسط BLS منتشر می‌شود، شامل تغییرات ماهانه CPI-U و زیرمجموعه‌های آن و تغییرات تنظیم‌نشده سالانه است. جدول BLS تغییرات قیمت انواع مختلفی از کالاها و خدمات را نشان می‌دهد که در ۸ گروه دسته‌بندی شده‌اند.

این زیرمجموعه‌ها تغییرات قیمت همه چیز را شامل می‌شود؛ از مواد غذایی مثل گوجه فرنگی و سس گرفته تا هزینه‌های تعمیر خودرو و بلیط رویدادهای ورزشی. تغییرات قیمت هر دسته‌بندی هم با اعمال تعدیل و هم بدون اعمال تعدیل نشان داده می‌شود. علاوه بر شاخص‌های CPI ملی، BLS داده‌های CPI کلان‌شهر‌ها و مناطق فرعی آمریکا را نیز منتشر می‌کند. داده‌های مربوط به کلان‌شهرها معمولا نوسانات زیادی دارند و برای تشخیص تغییرات قیمت مناسب هستند.

جدول زیر توزیع وزنی داده‌های CPI را در ۸ دسته‌بندی اصلی نشان می‌دهد. البته گاهی تشخیص زیرمجموعه‌های دقیق یک دسته‌بندی‌ سخت است.

CPI چه استفاده‌هایی دارد؟

شاخص قیمت مصرف‌کننده عمدتا در بازارهای مالی و برای تخمین میزان تورم استفاده می‌شود. سازمان فدرال رزرو نیز از CPI برای تنظیم سیاست‌های پولی خود استفاده می‌کند. ضمنا، شرکت‌های تجاری و مصرف‌کننده‌ها از CPI استفاده می‌کنند تا تصمیمات مالی خود را بهتر بگیرند. از آنجایی که CPI تغییرات قدرت خرید مصرف‌کنندگان را نشان می‌دهد، این شاخص یک عامل مهم در مذاکرات مالی محسوب می‌شود.

فدرال رزرو (Federal Reserve)

فدرال رزرو از داده‌های CPI برای تعیین سیاست‌های اقتصادی استفاده می‌کند. هدف FED این است که تورم را در ۲ درصد نگه دارد. اگر فدرال بخواهد سرعت رشد اقتصاد را کاهش دهد، از سیاست‌های انبساطی و اگر بخواهد سرعت رشد اقتصاد را بیشتر کند، از سیاست‌های انقباضی استفاده می‌کند. اگر طبق CPI نرخ تورم بالاتر از حد مطلوب باشد، فدرال رزرو نرخ بهره را تغییر می‌دهد.

سایر سازمان‌های دولتی آمریکا

تغییرات تعدیل هزینه زندگی (COLA) که از CPI به دست می‌آید، در میزان پرداخت تامین اجتماعی و درآمد مستمری تکمیلی (SSI) که به ۷۰ میلیون آمریکایی پرداخت می‌شود، تاثیر دارد. از این داده‌ها در محاسبه پرداخت حقوق بازنشستگی، هزینه ناهار در مدرسه‌ها و براکت‌های مالیات بر درآمد نیز استفاده می‌شود.

مسکن

تغییر نرخ‌ها توسط سازمان‌های دولتی، بر نرخ وام مسکن (و سایر وام‌های بلندمدت) اثر می‌گذارد. معمولا با افزایش CPI و اجرای سیاست‌های کاهش تورم توسط دولت، نرخ وام‌ها نیز افزایش می‌یابد. از طرف دیگر، صاحب‌خانه‌ها از داده‌های CPI برای محاسبه میزان افزایش اجاره‌ها استفاده می‌کنند.

بازارهای مالی

عوامل مختلفی بر بازارهای مالی اثر می‌گذارند و یکی از آن‌ها CPI است؛ چون سیاست‌های فدرال رزرو مستقیما بر رشد اقتصاد، سود شرکت‌ها و قدرت خرید مصرف‌کننده‌ها اثر دارد.

بالا بودن CPI یعنی سیاست‌های دولت سختگیرانه نخواهد بود. یعنی راحت‌تر و با نرخ کم می‌توان وام گرفت و قدرت خرید افراد بهتر است. اما کاهش CPI به این معنی است که دولت از سیاست‌هایی که باعث رشد اقتصاد می‌شوند، فاصله خواهد گرفت.

بازار کار

در حوزه‌های مختلف اقتصادی مثل خرده‌فروشی و درآمد‌های ساعتی/هفتگی، از CPI و داده‌های آن به‌عنوان یک ابزار تعدیل استفاده می‌شود تا تغییرات فاندامنتال از تغییراتی که خود را در قالب نوسان قیمت نشان می‌دهند، جدا شود. اگر نیروی کار و نرخ دستمزد در کشور افزایش پیدا کند، کارمندان یک شرکت می‌توانند با استناد به گزارش‌های CPI از کارگزار خود درخواست افزایش حقوق داشته باشند.

دقت کنید که CPI با داده‌های ملی منتشر می‌شود. اگر کارمندان از داده‌های مربوط به محل زندگی خود استفاده کنند، شرایط زندگی خاص آن‌ها بهتر درک می‌شود. ضمنا، دستمزد برخی از کارگرانی که تحت پوشش توافق‌نامه‌های مذاکرات جمعی (Collective bargaining agreements) هستند، بر اساس تغییرات CPI تعیین می‌شود.

مقایسه CPI و نرخ بیکاری

به‌طور کلی، CPI با نرخ بیکاری رابطه معکوس دارد. البته در تمام حوزه‌های اقتصادی اینگونه نیست؛ اما فدرال رزرو معمولا تلاش می‌کند که یکی از این شاخص‌ها را کاهش دهد و دیگری را تعدیل کند. برای مثال،‌ فدرال رزرو برای مقابله با کووید ۱۹ اقدامات نظارتی و قانون‌گذاری‌های بی‌سابقه‌ای را انجام داد تا رشد اقتصاد را تحریک کند.

در نتیجه، بازار کار تقویت شد و در مارس ۲۰۲۲ به نرخ قبل از پاندمی برگشت؛ اما این محرک باعث شد که مقدار CPI به بالاترین حد خود در چند دهه گذشته برسد.

از آنجایی که میزان CPI از حد مطلوب فراتر رفت، فدرال رزرو نرخ بهره را افزایش داد و تیپرینگ (Tapering) برخی از دارایی‌ها را آغاز کرد.

این اقدامات از یک طرف باعث شد که سرعت رشد اقتصاد کاهش یابد، هزینه گرفتن وام بیشتر شود و رشد عرضه پولی متوقف شود. اما از طرف دیگر، این هزینه‌های اضافی بر خانوارها فشار اقتصادی وارد می‌کند و سود شرکت‌ها را کاهش می‌دهد. با فرض اینکه شاخص‌های دیگر ثابت باشد، تلاش فدرال رزرو برای کاهش CPI، ریسک افزایش نرخ بیکاری را به‌همراه دارد.

شاخص قیمت مصرف کننده چگونه بر بازار ارز دیجیتال اثر می‌گذارد؟

رابطه CPI با دنیای ارز دیجیتال کمی پیچیده و مبهم است؛ اما CPI می‌تواند به‌صورت غیرمستقیم بازار کریپتو را تحت‌تاثیر قرار دهد. CPI تورم را اندازه‌گیری می‌کند و تورم احساسات سرمایه‌گذاران و روندهای بازار را تحریک می‌کند.

شاخص قیمت مصرف کننده از روش‌های زیر بر بازار ارز دیجیتال اثر می‌گذارد:

• تورم و ذخیره ارزش: بسیاری از سرمایه‌گذاران به ارزهای دیجیتال از جمله بیت کوین به‌عنوان یک پوشش ریسک در برابر تورم نگاه می‌کنند. تورم بالا می‌تواند ارزش دارایی‌های سنتی مثل ارزهای فیات و اوراق قرضه را کاهش دهد و باعث شود که سرمایه‌گذاران به‌دنبال جایگزین‌های بهتر باشند. در این شرایط، علاقه و تقاضا برای ارزهای دیجیتال افزایش می‌یابد و ارزش آن‌ها بیشتر می‌شود.
• سیاست‌های بانک مرکزی: بانک‌های مرکزی برای مقابله با افزایش تورم به سیاست‌های پولی مثل تغییر نرخ بهره روی می‌آورند. این سیاست‌ها بر بازارهای مالی از جمله بازار ارز دیجیتال اثر می‌گذارد. برای مثال، اگر یک بانک مرکزی برای مقابله با افزایش تورم نرخ بهره را افزایش دهد، ممکن است ارز ملی آن کشور قدرت بگیرد و از جذابیت ارزهای دیجیتال کاسته شود. از طرف دیگر، کاهش نرخ بهره و سیاست‌های انبساطی باعث تضعیف ارز ملی و افزایش علاقه به ارزهای دیجیتال می‌شود.
• ریسک‌گریزی و ریسک‌پذیری: سرمایه‌گذاران، ارزهای دیجیتال را به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری پرریسک و سوداگرانه نگاه می‌کنند. تورم بالا ممکن است سرمایه‌گذاران را ریسک‌گریزتر کند، باعث شود که سرمایه‌گذاران به‌دنبال دارایی‌های امن بروند و تقاضا برای ارزهای دیجیتال کمتر شود. از آن‌طرف، زمانی که تورم پایین است، سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیری بیشتری از خود نشان می‌دهند و تقاضا برای ارزهای دیجیتال افزایش می‌یابد.
• همبستگی با دارایی‌های دیگر: بازار ارز دیجیتال ممکن است با کلاس‌های دارایی دیگر مثل سهام یا کالا همبستگی پیدا کند و به‌صورت غیرمستقیم تحت‌تاثیر این همبستگی قرار بگیرد. اگر داده‌های CPI بر این دارایی‌ها اثر بگذارد، بازار ارز دیجیتال نیز اثر مشابهی را تجربه می‌کند.

جمع‌بندی

شاخص قیمت مصرف کننده (CPI) تغییرات هزینه‌های یک مصرف‌کننده را نشان می‌دهد و شامل ۸ دسته‌بندی مختلف است (از جمله مواد غذایی، حمل و نقل، کالا، درمان و…). این شاخص به‌صورت ماهانه توسط اداره آمار کار ایالات متحده منتشر می‌شود و در اندازه‌گیری میزان تورم کاربرد دارد. از آنجایی که CPI با نرخ تورم مرتبط است، به‌صورت غیرمستقیم بر ارزهای دیجیتال و تقاضای آن‌ها نیز اثر می‌گذارد. در این مطلب به سوالات مختلف در رابطه با CPI پاسخ دادیم؛ از جمله اینکه شاخص قیمت مصرف کننده چیست، چه دسته‌بندی‌هایی دارد و در چه حوزه‌هایی استفاده می‌شود. شما هم می‌توانید نظرات و پرسش‌های خود را با ما مطرح کنید.

سوالات متداول (FAQ)