ریال دیجیتال، نوعی پول الکترونیکی است که توسط بانک مرکزی ایران طراحی و عرضه شده و مانند ریال معمولی برای خرید و پرداخت به کار می‌رود، اما به جای اسکناس، به صورت دیجیتال و در کیف پول‌های الکترونیکی ذخیره می‌شود.
هدف اصلی از ارائه این ابزار پرداخت جدید، تسهیل پرداخت‌های روزمره، کاهش نیاز به پول نقد و افزایش امنیت تراکنش‌های مالی بود، اما باوجود ویژگی‌های مثبت و مشوق‌های مختلف، ریال دیجیتال همچنان با چالش‌هایی در پذیرش عمومی و مشکلات زیرساختی و اجرایی روبه‌رو است. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر ویژگی‌ها، چالش‌ها و وضعیت فعلی این ارز دیجیتال پرداخته‌ایم.
ویژگی‌های فعلی ریال دیجیتال
یکی از ویژگی‌های جذاب ریال دیجیتال، کارمزد صفر آن است. بانک مرکزی با استفاده از فناوری بلاکچین و حذف واسطه‌های مالی، موفق شده تا هزینه‌های تراکنش را به حداقل برساند. کاربران می‌توانند بدون پرداخت کارمزد، تراکنش‌های خود را به راحتی انجام دهند، که این امر می‌تواند عاملی مثبت در پذیرش این ارز دیجیتال باشد. علاوه بر این، ریال دیجیتال از فناوری بلاکچین برای افزایش امنیت تراکنش‌ها و شفافیت در گردش مالی بهره می‌برد که به دلیل تمرکززدایی و حفظ تاریخچه تراکنش‌ها، امکان تقلب و تغییر داده‌ها را کاهش داده و باعث افزایش اعتماد عمومی می‌شود. با این حال، همچنان نگرانی‌هایی از جمله حریم خصوصی کاربران و امنیت اطلاعات مالی در بین برخی کاربران وجود دارد.
بانک مرکزی برای جذب کاربران بیشتر و تسهیل در استفاده از ریال دیجیتال، احراز هویت را به صورت ساده‌تری در برخی اپلیکیشن‌ها انجام می‌دهد. برای مثال، در اپلیکیشن سکه از بانک ملت، کاربران می‌توانند تنها با یک شماره تلفن همراه و بدون نیاز به حساب بانکی، کیف پول ریال دیجیتال خود را فعال کنند. این فرآیند ساده در اپلیکیشن‌هایی مثل پات‌لایف و آبانک نیز دیده می‌شود. با این حال، نحوه احراز هویت در این اپلیکیشن‌ها متفاوت است و برخی از آن‌ها اطلاعات هویتی بیشتری نیاز دارند، که ممکن است تجربه کاربری را پیچیده کند.
وضعیت پذیرش عمومی و چالش‌های موجود
با وجود ویژگی‌های ذکر شده، ریال دیجیتال همچنان با چالش‌های جدی در پذیرش عمومی روبه‌رو است. در ادامه به برخی از دلایل موفق نبودن ریال دیجیتال اشاره می‌کنیم:
نبود بستری واحد و هماهنگ
بانک‌های مختلفی مانند بانک ملت (اپلیکیشن سکه)، بانک تجارت (پات‌لایف) و بانک آینده (آبانک) امکان استفاده از ریال دیجیتال را فراهم کرده‌اند. با این حال، هر یک از این اپلیکیشن‌ها تجربه کاربری متفاوتی دارند و کاربران را با چالش‌های مختلفی در نحوه استفاده مواجه می‌کنند. این ناهماهنگی و نبود بستر استاندارد واحد، باعث سردرگمی کاربران شده و در پذیرش عمومی این ارز دیجیتال اختلال ایجاد کرده است.
چالش‌های فنی و زیرساختی
استفاده از ریال دیجیتال نیازمند زیرساخت‌های قوی و به‌روز است که در برخی مناطق از کشور ممکن است به اندازه کافی فراهم نباشد. دسترسی ناپایدار به اینترنت و مشکلات فنی در برخی از اپلیکیشن‌های بانکی، می‌تواند موجب نارضایتی کاربران شود.
علاوه بر این، اجرای موفق ریال دیجیتال در برخی مواقع به آپدیت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری نیاز دارد که همه کاربران به آن دسترسی ندارند. برای مثال، بانک مرکزی در جزیره کیش به صورت آزمایشی ریال دیجیتال را راه‌اندازی کرده و برخی از پذیرندگان این ابزار را از طریق سخت‌افزار و آپدیت نرم‌افزاری به‌کار گرفته‌اند. با این حال، این اقدام هنوز در سطح کشوری به صورت گسترده پیاده‌سازی نشده است.
محدودیت کاربردها
در حال حاضر، ریال دیجیتال در اپلیکیشن‌های مختلف فقط برای خدماتی ساده مانند ارسال و دریافت وجه و خرید بسته‌های اینترنتی کاربرد دارد. این محدودیت در تنوع خدمات و نبود گزینه‌های بیشتر، باعث شده که کاربران انگیزه کافی برای استفاده گسترده از این ابزار را نداشته باشند. برای مثال، در اپلیکیشن پات‌لایف و سکه کاربردهای ریال دیجیتال محدود به خدمات پایه‌ای است و هنوز جای خالی خدمات متنوع‌تر احساس می‌شود.
مسائل امنیتی و نگرانی‌های حریم خصوصی
با وجود استفاده از فناوری بلاکچین برای افزایش امنیت، برخی از کاربران نگران حریم خصوصی و امنیت اطلاعات مالی خود در فضای دیجیتال هستند. این نگرانی‌ها می‌تواند بر اعتماد کاربران تأثیر بگذارد و از استقبال عمومی از ریال دیجیتال جلوگیری کند. از آنجا که تراکنش‌های مالی در بستر دیجیتال ممکن است در معرض تهدیداتی مانند حملات سایبری قرار گیرند، بانک مرکزی باید اطمینان بیشتری در خصوص امنیت و حفاظت از حریم خصوصی کاربران ارائه کند.
نبود شفافیت و آمار دقیق در مورد میزان استفاده
با گذشت چند ماه از عرضه ریال دیجیتال، هنوز بانک مرکزی آمار دقیقی درباره میزان استفاده عمومی، تعداد کاربران و حجم تراکنش‌ها منتشر نکرده و این نبود شفافیت باعث شده که بسیاری از افراد و کسب‌وکارها نسبت به تاثیرگذاری و عملکرد واقعی ریال دیجیتال دچار تردید باشند.
تجربه کاربری و نقاط ضعف در اپلیکیشن‌های بانکی
همانطور که اشاره کردیم، اپلیکیشن‌های مختلفی برای استفاده از ریال دیجیتال معرفی شده‌اند و هر کدام رویکردی متفاوت در تجربه کاربری و احراز هویت دارند. برای مثال، اپلیکیشن سکه از بانک ملت تنها از کاربران شماره تلفن همراه می‌خواهد و نیازی به حساب بانکی ندارد؛ اما دانلود نسخه سازگار این اپلیکیشن برای استفاده از ریال دیجیتال، نیازمند دریافت آن از پلتفرم‌هایی مانند کافه‌بازار بوده و اگر اپلیکیشن را به صورت مستقیم از گوگل‌پلی دانلود کنید، قابلیتی برای استفاده از ریال دیجیتال مشاهده نخواهید کرد.
در اپلیکیشن پات‌لایف از بانک تجارت، برای فعال‌سازی کیف پول ریال دیجیتال، اطلاعات بیشتری مانند نام و نام خانوادگی، آدرس، و شماره همراه درخواست می‌کند که احراز هویت پیچیده‌تری به همراه دارد. اپلیکیشن آبانک از بانک آینده نیز به‌صورت محدود تبلیغاتی برای ریال دیجیتال داشته و کاربران برای استفاده از آن، باید حساب بانکی در این بانک داشته باشند. این تفاوت‌ها در رویکرد احراز هویت و تجربه کاربری باعث ایجاد نوعی ناهماهنگی و سردرگمی برای کاربران شده و مانع از پذیرش گسترده‌تر ریال دیجیتال می‌شود.
جمع‌بندی
بانک مرکزی با معرفی ریال دیجیتال و شعار عصر جدید پرداخت، در تلاش است تا این ابزار دیجیتال را به عنوان گزینه پرداخت نوین در جامعه معرفی کند. با وجود مشوق‌هایی همچون کارمزد صفر و احراز هویت آسان، ریال دیجیتال همچنان با چالش‌های جدی از جمله زیرساخت‌های ناکافی، تنوع محدود خدمات و تجربه کاربری ناهماهنگ روبه‌رو است. علاوه بر این، نبود شفافیت و اطلاعات کافی در خصوص میزان استفاده عمومی و تاثیرگذاری این ارز دیجیتال، به تردیدهای کاربران و کندی روند پذیرش عمومی دامن زده است.
برای دستیابی به موفقیت و پذیرش کامل ریال دیجیتال در سطح عمومی، بانک مرکزی باید برنامه‌ریزی‌های بیشتری برای ارتقای زیرساخت‌ها، هماهنگ‌سازی تجربه کاربری، و رفع نگرانی‌های امنیتی انجام دهد. همچنین آموزش و آگاه‌سازی عمومی، و انتشار آمار و اطلاعات دقیق درباره عملکرد این ارز دیجیتال می‌تواند اعتماد عمومی را افزایش داده و به گسترش استفاده از آن کمک کند.
