اثبات دانش صفر (ZKP) یکی از پیشرفته‌ترین فناوری‌هایی است که محرمانگی و حریم خصوصی را به دنیای بلاکچین می‌آورد؛ اما هیچ سیستمی بدون نظم و چارچوب پایدار نمی‌ماند. فرض کنید می‌خواهید بدون افشای اطلاعات کارت بانکی خود، به یک سایت اثبات کنید که موجودی کافی برای خرید دارید. در حالت عادی، باید شماره کارت، تاریخ انقضا و کد CVV را وارد کنید؛ اما ممکن است این اطلاعات در معرض سرقت قرار بگیرند. اثبات دانش صفر (ZKP) راه‌حلی برای این مشکل است که بدون افشای اطلاعات حساس ثابت می‌کند شما موجودی کافی دارید. اما اگر هر بانکی روش خاص خودش را برای این نوع اثبات داشته باشد یا اگر فروشگاه‌های آنلاین فقط برخی از این روش‌ها را بپذیرند، آنوقت راهکارهای ZK به یک پازل ناهماهنگ تبدیل می‌شوند.
برای جلوگیری از این مشکل، مؤسسه ملی فناوری و استانداردها (NIST) اعلام کرده قصد دارد در سال ۲۰۲۵ استانداردهای رسمی را برای اثبات‌های دانش صفر تدوین کند. این اقدام در وهله اول باعث افزایش امنیت و هماهنگی بین پروژه‌ها می‌شود و به پذیرش گسترده راه‌حل‌های ZK در بلاکچین و سایر صنایع کمک می‌کند. برای آگاهی بیشتر در مورد اقدام موسسه NIST برای استانداردسازی اثبات‌های دانش صفر با این مطلب از میهن بلاکچین همراه باشید.
استانداردسازی دروازه‌ای برای رشد فناوری
استانداردها قهرمانان گمنام نوآوری‌های دنیای فناوری هستند. آن‌ها راه را برای قابلیت همکاری واقعی هموار می‌کنند و پایه محکمی را برای فعالیت کسب‌وکارها می‌سازند. بگذارید این جمله کلیشه‌ای را با یک مثال ساده روشن‌تر کنیم. اینترنت در ابتدا تنها یک شبکه محدود از کامپیوترها بود که اطلاعات را بین آن‌ها به اشتراک می‌گذاشت. کاربران که عمدتا پژوهشگران و دانشگاهیان بودند، برای دسترسی به داده‌ها باید دستورات متنی را در محیط‌های خط فرمان وارد می‌کردند. گرچه حالا حتی تصورش هم برایمان سخت است؛ اما در آن زمان، خبری از رابط‌های گرافیکی یا هایپرلینک‌ها برای جابه‌جایی میان صفحات نبود.
اما با تدوین پروتکل انتقال فرامتن (HTTP) همه چیز تغییر کرد. این پروتکل با ایجاد یک راه استاندارد برای ارتباط بین کامپیوترها و انتقال داده (فایل‌های چندرسانه‌ای) اینترنت را به شکل امروزی درآورد. کاربران دیگر مجبور نبودند کدهای پیچیده وارد کنند؛ بلکه با هر مرورگر و روی هر سیستم‌عاملی می‌توانستند صفحات وب را مشاهده کنند. هایپرلینک‌ها نیز امکان جابه‌جایی سریع بین صفحات را فراهم کردند و اینترنت از یک شبکه محدود به یک دنیای تعاملی و کاربرپسند تبدیل شد.
به‌این ترتیب، معرفی استاندارهای مشخص برای دسترسی همگانی به اینترنت و ظهور مفهوم اینترنت جهانی (World Wide Web) آغازگر عصر دات‌کام شد؛ دوره‌ای که شرکت‌هایی مانند آمازون و گوگل متولد شدند و دنیای دیجیتال را متحول کردند.
اکنون، دنیای وب ۳ در موقعیتی مشابه اینترنت پیش از استاندارد HTTP قرار دارد. به‌طور مثال، فناوری‌های جدیدی مانند اثبات دانش صفر (Zero Knowledge Proof) پتانسیل بالایی برای ایجاد امنیت و حریم خصوصی درزمینه‌های مختلف از جمله بلاکچین، امور مالی و احراز هویت دارند؛ اما نبود یک استاندارد رسمی باعث شده مجموعه‌ای از راه‌حل‌های ناسازگار و پراکنده ایجاد شود. اگر هر پروژه، پروتکل مخصوص به خودش را توسعه دهد، نه‌تنها پذیرش عمومی بلاکچین کاهش می‌یابد؛ بلکه تعامل‌پذیری بین سیستم‌ها نیز مختل می‌شود.
اگر بخواهیم دنیایی بسازیم که در آن کاربران بدون نگرانی از حفظ حریم خصوصی و امنیت در فضای دیجیتال فعالیت کنند، باید استانداردهای مشخصی برای فناوری اثبات دانش صفر تدوین شود. تنها از این طریق است که می‌توانیم اعتماد، یکپارچگی و تعامل‌پذیری را در دنیای وب ۳ تضمین کنیم و زیرساخت مطمئنی را برای آینده غیرمتمرکز بسازیم.
موسسه NIST و استانداردسازی اثبات‌های دانش صفر
مؤسسه ملی فناوری و استانداردها (NIST) یک نهاد دولتی در ایالات متحده است که تحت نظر وزارت بازرگانی فعالیت می‌کند. این موسسه وظیفه تدوین و توسعه استانداردهای فنی در حوزه‌های مختلف از جمله امنیت سایبری، هوش مصنوعی، مراقبت‌های بهداشتی و رمزنگاری را بر عهده دارد. این مؤسسه با تعیین معیارهای دقیق و یکپارچه به ایجاد هماهنگی در فناوری‌های پیشرفته کمک می‌کند و نقش مهمی در افزایش امنیت و کارایی آن‌ها دارد.
در همین راستا، موسسه NIST در قالب برنامه «رمزنگاری تقویت‌کننده حریم خصوصی» (Privacy-Enhancing Cryptography) یا همان PEC تصمیم گرفته است در سال جاری (۲۰۲۵) استانداردهای رسمی را برای اثبات‌های دانش صفر تدوین کند. مطمئنا این اقدام تأثیر مهمی بر دنیای بلاکچین و سایر حوزه‌های مرتبط می‌گذارد.
فراخوان عمومی برای مشارکت در استانداردسازی ZKP
به همین منظور، موسسه NIST طی یک فراخوان عمومی از محققان و متخصصان حوزه رمزنگاری دعوت کرده پیشنهادهای خود را درباره روش‌های پیشرفته رمزنگاری ارائه دهند. این فراخوان دو جنبه کلیدی دارد؛ نخست گردآوری مجموعه‌ای از بهترین روش‌ها، استانداردها و تحلیل‌های علمی تا موسسه بتواند از آن‌ها به‌عنوان مبنای تدوین استانداردهای رسمی استفاده کند. دیگر اینکه فرصتی برای جامعه پژوهشی است تا محققان بتوانند در فرآیند تعیین معیارها و چارچوب‌های استانداردسازی ZKPها نقش داشته باشند و تجربیات و دانش خود را در این زمینه به اشتراک بگذارند.
همکاری موسسه NIST با انجمن ZKProof
موسسه ملی فناوری و استانداردها از سال ۲۰۱۹ با یک نهاد تخصصی به نام “ZKProof” همکاری داشته است. تیم تحقیقاتی این مؤسسه در حال تدوین دستورالعمل‌هایی برای تعیین کاربردها و محدودیت‌های ZKPها هستند. مثلا اینکه، ZKPها برای اثبات هویت افراد بدون افشای اطلاعات اضافی ایده‌آل هستند؛ اما برای بیان نظرات کاربردی ندارند، زیرا این فناوری تنها در مورد گزاره‌های قابل‌اثبات عمل می‌کند.
علاوه بر این، انجمن ZKProof یک منبع مرجع جامعه‌محور ایجاد کرده است که شامل اصطلاحات تخصصی، مثال‌های کاربردی و توصیه‌های مرتبط می‌شود. این منبع به درک بهتر و پذیرش گسترده‌تر این فناوری کمک می‌کند و مسیر را برای توسعه استانداردهای رسمی و هماهنگ‌سازی اثبات‌های دانش صفر هموار می‌سازد.
جمع‌بندی
اثبات‌های دانش صفر بدون استانداردسازی، ممکن است به راه‌حل‌هایی پراکنده و ناسازگار تبدیل شوند که پذیرش گسترده آن‌ها را دشوار می‌کند. درمقابل، با استانداردسازی ZKPها امنیت، یکپارچگی و تعامل‌پذیری این فناوری در حوزه‌هایی مانند بلاکچین، امور مالی و احراز هویت دیجیتال تضمین خواهد شد. همان‌طور که HTTP اینترنت را به بستری عمومی و یکپارچه تبدیل کرد، استانداردهای ZKP نیز می‌توانند تحول بزرگی در وب ۳ ایجاد کنند و پایه‌ای برای یک آینده امن‌تر و خصوصی‌تر باشند. تلاش‌های موسسه NIST و مشارکت جامعه رمزنگاری، این مسیر را هموار می‌کند و کمک می‌کند تا ZKPها به‌درستی مطابق با نیازهای آینده طراحی شوند. نظر شما در مورد این اقدام چیست؟ چه چالش‌هایی ممکن است در مسیر استانداردسازی اثبات‌های دانش صفر وجود داشته باشد؟
