یکی از مهم‌ترین چالش‌های حوزه دیفای توسعه یک توکن موفق است که بتواند اهداف پروتکل را پیش ببرد. برخی افراد معتقدند که توکن‌های حاکمیتی دیفای بی‌استفاده هستند و کاربرد مفید ندارند. بدون شک صرافی یونی سواپ یکی از بهترین و موفق‌ترین صرافی‌های غیرمتمرکز دنیای ارز دیجیتال است؛ اما توکن UNI این صرافی، به‌خوبی نتوانسته است نماینده این صرافی محبوب باشد و این یک چالش بزرگ برای یونی سواپ و هولدرهای آن است. در این مقاله از میهن بلاکچین، ساختار کارمزد یونی سواپ و پروپوزال جدید یونی سواپ برای تغییر مکانیسم کارمزدها را بررسی خواهیم کرد.
رشد و محبوبیت صرافی‌های غیرمتمرکز
دکس‌ها اساس سیستم مالی غیرمتمرکز را تشکیل می‌دهند. دکس‌ها این امکان را به کاربران می‌دهند که (برخلاف صرافی‌های متمرکز) به‌صورت بدون مجوز و بدون نیاز به سرویس‌های واسطه با همدیگر معامله کنند. سرمایه‌گذاران و بازارسازهای بزرگ نقش بسیار مهمی در صرافی‌های غیرمتمرکز دارند و بدون این افراد، این پلتفرم‌های غیرمتمرکز پایدار نمی‌مانند. به همین دلیل، دکس‌ها باهم رقابت می‌کنند تا با ارائه پاداش‌های بزرگ در قالب کارمزد، این مهره‌های اصلی بازار را به سمت خود جلب کنند.
ساختار و مقدار کارمزد صرافی‌های غیرمتمرکز در نظر تریدرها، ارائهدهندگان نقدینگی (LPs) و بازارسازها یک مسئله مهم است. دکس‌ها بخشی از کارمزد معاملات و کارمزد نقدینگی را به‌عنوان مشوق به این افراد ارائه می‌دهند. نودهای شبکه بلاکچینی که این صرافی غیرمتمرکز بر روی آن پیاده شده نیز بخشی از کارمزد شبکه را دریافت می‌کنند که به صرافی غیرمتمرکز مربوط نیست.
ظاهرا ترید کردن در صرافی‌های غیرمتمرکز برای کاربران جذاب است و هر سال محبوبیت این صرافی‌ها در میان جامعه کاربری بیشتر می‌شود. همانطور که در نمودار زیر مشاهده می‌کنید، مقایسه حجم معاملات اسپات در صرافی‌های متمرکز و غیرمتمرکز به ما نشان می‌دهد که محبوبیت صرافی‌های غیرمتمرکز به‌مرور افزایش یافته است و دکس‌ها ۱۰ درصد حجم معاملات اسپات سال ۲۰۲۳ را به خود اختصاص داده‌اند.
افزایش کاربران دکس‌ها به‌صورت مستقیم بر تامین‌کنندگان نقدینگی اثر می‌گذارد. درآمد ماهیانه تامین کنندگان نقدینگی در دکس‌های محبوب از ۳۰ میلیون دلار (در کف بازار خرسی) تا ۵۰۰ میلیون دلار (اوج بازار گاوی) متغیر است. این درآمد که از کارمزدهای دکس حاصل می‌شود، تا حد زیادی هزینه‌ها و ریسک‌های ارائهدهندگان نقدینگی را جبران می‌کند.
ساختار کارمزد یونی سواپ
در بازار ارز دیجیتال با انواع مختلفی از کارمزدها مثل گس فی، کارمزد معامله و کامزد فرانت اند (Front-end) مواجه هستیم. در این بخش، صرفا درباره کارمزد معاملات صحبت خواهیم کرد که کل آن به ارائهدهندگان نقدینگی پرداخت می‌شود.
کارمزدهای یونی سواپ شامل کارمزدهای LP یا کارمزدهای سواپ هستند که توسط معامله‌گران به تامین کنندگان نقدینگی پرداخت می‌شود. کارمزد فرانت اند، کارمزد معامله مستقیم در رابط کاربری یونی سواپ است که توسط Uniswap Labs دریافت می‌شود. نهایتا، بخشی از کارمزدهای LP در قالب کارمزد پروتکل به خود یونی سواپ برمی‌گردد که به آن فی سویچ (Fee Switch) گفته می‌شود. توجه داشته باشید که یونی سواپ لبز یک شرکت تجاری است؛ اما بنیاد یونی سواپ (Uniswap Foundation) یک سازمان غیرانتفاعی است که روی حاکمیت و جامعه کاربری این صرافی کار می‌کند.
کارمزدهای LP یا کارمزدهای سواپ
هر معامله در صرافی یونی سواپ یک کارمزد به همراه دارد. این کارمزدها بین ارائهدهندگان نقدینگی که در یک استخر رتبه‌بندی شده‌اند، تقسیم می‌شود.
- در نسخه اول یونی سواپ (V1)، از هر معامله ۰.۳٪ کارمزد دریافت شده و به ذخیره استخر اضافه می‌شد.
- در نسخه دوم یونی سواپ (V2)، کارمزد معاملات همچنان ۰.۳٪ بود.
- در نسخه سوم (V3)، برای هر جفت‌ارز چندین استخر مختلف معرفی شد که هرکدام سطح کارمزد متفاوتی داشتند. ارائهدهندگان نقدینگی می‌توانند استخرهایی با سه سطح کارمزد ۰.۰۵٪، ۰.۳٪ و ۱٪ بسازند.
- در نسخه چهارم (V4) به‌لطف قابلیت قلاب (Hook) و ساختار جدید، سطح کارمزدها دیگر محدود نیست و سازندگان استخر می‌توانند کارمزدها را بر اساس رقابتی که وجود دارد تنظیم کنند.
کارمزدهای پروتکل
در نسخه دوم، مکانیسمی به نام فی سویچ (Fee Switch) به‌وجود آمد که بخشی از کارمزدهای LP را به خود یونی سواپ برمی‌گرداند. این کارمزد یا به خزانه پروتکل واریز می‌شد و یا به هولدرهای UNI تعلق می‌گرفت.
در نسخه دوم یونی سواپ، کارمزد پروتکل به‌صورت ثابت ۰.۰۵٪ بود که از کارمزد ۰.۳٪ LP کسر می‌شد و ارائهدهندگان نقدینگی ۰.۲۵٪ از کارمزد LP را دریافت می‌کردند.
در حال حاضر این مکانیسم غیرفعال شده است و برای فعال‌سازی مجدد آن، حاکمیت UNI باید به یک تصمیم مشترک (اجماع) برسد. این اجماع هنوز تشکیل نشده است.
نسخه سوم منعطف‌تر است و تعیین کارمزد را بر عهده حاکمیت گذاشته است. کارمزد پروتکل بین مقادیر صفر، یک‌چهارم و یک‌هشتم قابل تغییر است. این مقادیر برای هر استخر قابل تنظیم است و کارمزد استخرها می‌توانند باهم متفاوت باشند.
در نسخه سوم، پروپوزال‌هایی برای فعال‌سازی مجدد این قابلیت مطرح شد؛ اما حاکمیت یونی سواپ هنوز به یک تصمیم مشترک نرسیده است.
کارمزد فرانت اند
در تاریخ ۱۸ اکتبر ۲۰۲۳ (۲۶ مهر ۱۴۰۲) یونی سواپ لبز برای سواپ برخی از توکن‌ها در رابط کاربری خود یک کارمزد ۰.۱۵ درصدی تعیین کرد. این کار با هدف تامین بودجه برای عملیات، تحقیقات، توسعه و گسترش اکوسیستم یونی سواپ انجام شد.
تنها در طول ۱۰۰ روز پس از اجرای این طرح، درآمد یونی سواپ به ۳.۵ میلیون دلار و در طول یک سال به ۱۳.۰۲ میلیون دلار رسید. جالب است که این کارمزدها تنها ۱٪ از حجم معاملات یونی سواپ را تشکیل می‌دهند. کمترین تغییر در حجم معاملات، ارزیابی اثر کلی این کارمزد را سخت می‌کند. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به این داشبور از سایت Dune مراجعه کنید.
بررسی ساختار کارمزد در دکس‌های رقیب
هر صرافی غیرمتمرکز یک ساختار کارمزد منحصربه‌فرد دارد که بر اساس شرایط بازار و برای تشویق کاربران طراحی شده است. در ادامه، ساختار کارمزد چند دکس معروف را باهم بررسی می‌کنیم.
سوشی سواپ (Sushi Swap)
مثل یونی سواپ، کارمزد معاملات در سوشی سواپ نیز ۰.۳٪ است. در نسخه جدید سوشی سواپ، ۰.۲۵٪ از کارمزدها به ارائهدهندگان نقدینگی تعلق می‌گیرد و ۰.۰۵٪ از آن‌ها به توکن SUSHI تبدیل شده و بین هولدرهای این توکن توزیع می‌شود.
کرو فایننس (Curve Finance)
کرو فایننس یک صرافی غیرمتمرکز برای استیبل کوین‌ها است. ساختار کارمزد کرو بین صفر تا ۱ درصد متغیر است. معمولا در معاملات کرو کارمزد ۰.۰۴٪ استفاده می‌شود و ۵۰٪ از این کارمزد بین هولدرهای توکن veCRV توزیع می‌شود.
پنکیک سواپ (PancakeSwap)
پنکیک سواپ یک صرافی غیرمتمرکز بر بستر شبکه بایننس اسمارت چین (BSC) است و کارمزد اکثر تراکنش‌های آن ۰.۲٪ است. ۰.۱۷٪ از این کارمزد به ارائهدهندگان نقدینگی تعلق می‌گیرد و ۰.۰۳٪ باقی‌مانده به خزانه پنکیک سواپ واریز می‌شود.
هر سه دکس بالا از یک مکانیسم تشویقی برای جذب کاربران استفاده می‌کنند؛ اما در سال ۲۰۲۴، یونی سواپ همچنان بیشترین نقدینگی و بیشترین حجم معاملات را دارد.
دوراهی فعال‌سازی کارمزد پروتکل
در تاریخ ۲۳ فوریه ۲۰۲۴ (۴ اسفند ۱۴۰۲)، پروپوزال فعال‌سازی حاکمیت یونی سواپ (Activate Uniswap Protocol Governance) منتشر شد. این پروپوزال، اولین پروپوزال در مورد فی سویچ (فعال کردن کارمزدها) بود که یک مکانیسم تعهدی ارزش برای توکن UNI معرفی کرد. این مکانیسم، از دو روش هولدرها را تشویق می‌کند: ۱.همسو کردن انگیزه‌های اقتصادی ۲.تشویق به مشارکت در حاکمیت. طبق این مکانیسم، بخشی از کارمزدهای به دست آمده توسط ارائهدهندگان نقدینگی بین آن دسته از هولدرهای UNI که توکن‌های خود را استیک کرده یا به نماینده‌ها واگذار کرده‌اند، توزیع می‌شود.
این پروپوزال می‌گوید که کارمزد پروتکل‌ها باید بدون تعیین پارامترهای خاصی فعال شود. در نسخه سوم یونی سواپ، این پارامتر را می‌توان بین ۱/۴ و ۱/۱۰ تنظیم کرد. این پارامتر صرفا برای استخر تنظیم می‌شود، نه برای کل پروتکل؛ در نتیجه، هر استخر کارمزد خاصی دارد و این کارمزد از دو توکنی که آن استخر را تشکیل می‌دهند، به دست می‌آید.
به‌صورت آزمایشی، برای دریافت کارمزدها یک محدودیت حداقل به میزان 10 wETH تعیین شد. اگر مقدار توکن‌های به دست آمده از کارمزدها به حد نصاب برسد، دریافت‌کنندگان می‌توانند آن‌ها را به 10 wETH تبدیل کنند. این مکانیسم کاربران را تشویق می‌کند که هر چه سریع‌تر توکن‌های خود را به wETH تبدیل کرده و از آن سود کسب کنند.
کارمزدها هر ۳۰ روز یک‌بار بر اساس رتبه بین هولدرهای UNI توزیع می‌شود. پس از توزیع پاداش‌ها، زمان بعدی دریافت پاداش‌ها دوباره روی ۳۰ روز تنظیم می‌شود.
اثر پروپوزال فی سویچ بر هولدرها و ارائهدهندگان نقدینگی
اما هولدرها و LPها که نقش مهمی در پایداری دکس‌ها ایفا می‌کنند، چه دیدگاهی به این پروپوزال دارند؟ ارائهدهندگان نقدینگی نگرانند که این مکانیسم بر بازدهی آن‌ها اثر منفی داشته باشد و به همین دلیل، ممکن است با این پروپوزال موافق نباشند.
طبق بررسی‌های انجام شده، LPها با مشکلات مختلفی مواجه هستند که از جمله آن‌ها می‌توان به جریان ناسالم سفارش‌ها، تامین نقدینگی آنی توسط ربات‌های MEV و رقابت بین LPهای یونی سواپ اشاره کرد.
اگر قابلیت Fee Switch فعال شود، بخشی از کارمزدهای معاملات به خزانه یونی سواپ یا استیکرهای UNI پرداخت می‌شود و این یعنی مشوق مالی LPها کمی کاهش خواهد یافت.
در پاسخ به این بحث، بنیاد یونی سواپ مقاله‌ای منتشر کرده است که در مقاله یونی سواپ این موضوع بررسی شده است که تعیین یک کارمزد مشخص چه اثری بر درآمد، نقدینگی و حجم معاملات این پلتفرم خواهد داشت.
طبق داده‌های این مقاله، اگر کارمزد پروتکل ۱۰ درصد باشد و ۱/۱۰ از کارمزد LPها به هولدرهای UNI یا خود پروتکل یونی سواپ اختصاص یابد، نقدینگی و حجم MEV به‌اندازه ۱۰.۷۱٪ و حجم معاملات اصلی ۰.۷۵٪ کاهش می‌یابد.
به‌عقیده جامعه کاربری، کاهش درآمد LPها بر محبوبیت یونی سواپ اثر منفی خواهد داشت و ممکن است ارائهدهندگان نقدینگی به‌دنبال پروتکل‌های جایگزین باشند.
آیا یونی سواپ برای اجرای طرح فی سویچ آماده است؟
پیاده‌سازی مکانیسم فی سویچ می‌تواند نقطه عطف مهمی در نحوه تقسیم درآمد پروتکل‌ها باشد و باعث شود که پروتکل‌های دیگر مثل dYdX از آن انگیزه بگیرند.
پرپوزال بنیاد یونی سواپ نشان داد که حاکمیت به این موضوع بی‌تفاوت است و تنها ۱۰ درصد از افراد دارای حق رای (هولدرهای UNI) در این پروپوزال شرکت کردند. معرفی یک مکانیسم برای تقسیم کارمزدها شاید میزان مشارکت استیکرها و نماینده‌ها را افزایش دهد؛ اما علاقه خاصی از سمت حاکمیت به‌همراه نخواهد داشت.
با این حال، این مکانیسم می‌تواند شیوه تامین نقدینگی در یونی سواپ را تغییر دهد و آن را برای برخی کاربران مناسب‌تر کند. همانطور که در مقاله یونی سواپ به آن اشاره شد، تعیین ۱/۱۰ کارمزد باعث کاهش نقدینگی و حجم معاملات می‌شود.
تحمیل کارمزد فرانت اند بدون تشویق سمت جامعه کاربری و مشارکت ضعیف کامیونیتی در تصمیم‌گیری‌ها (کمتر از ۱۰ درصد)، باعث شده است که تعهد یونی سواپ نسبت به حاکمیت غیرمتمرکز زیر سوال برود.
جمع‌بندی
اخیرا یک پروپوزال به نام فی سویچ (Fee Switch) برای صرافی غیرمتمرکز یونی سواپ منتشر شده است که موضوع آن، تغییر ساختار کارمزد این پلتفرم و فعال‌سازی طرح تقسیم کارمزدهای پروتکل است. طبق این پروپوزال، بخشی از کارمزدهای LP (ارائهدهندگان نقدینگی) به خزانه یونی سواپ واریز می‌شود و یا به استیک‌کنندگان توکن UNI تعلق می‌گیرد. هدف از فعال‌سازی این مکانیسم، تشویق کاربران به مشارکت در حاکمیت یونی سواپ است. در این مقاله، ضمن بررسی ساختار کارمزد صرافی غیرمتمرکز یونی سواپ و چند دکس محبوب دیگر، طرح فی سویچ و اثرات آن برای این پلتفرم را بررسی کرده‌ایم.
