وظیفه اصلی بانک‌های مرکزی این است که از طریق افزایش اشتغال و ثابت‌سازی قیمت‌ها، اقتصاد را پایدار نگه دارند. برای مثال، فدرال رزرو (Fed) آمریکا اقتصاد را از طریق مدیریت نرخ بهره که در کمیته بازار آزاد آن تعیین می‌شود، کنترل می‌کند. در نتیجه این اقدامات، نرخ بهره وام‌ها و خدماتی که بانک‌ها به شرکت‌ها و مصرف‌کننده‌ها ارائه می‌دهند، تغییر می‌کند؛ اما زمانی که اقتصاد شرایط خوبی ندارد و در عین حال نرخ بهره پایین است، فدرال رزرو باید از ابزارهای دیگری استفاده کند. یکی از این ابزارها، سختگیری کمی (Quantitative Tightening) است. در این مقاله از میهن بلاکچین بررسی می‌کنیم که سخت گیری کمی چیست و نحوه عملکرد آن چگونه است.
سخت گیری کمی چیست؟
ابزارهای فدرال رزرو شامل تسهیل کمی (Quantitative easing) و سختگیری کمی (Quantitative tightening) هستند. در تسهیل کمی، اوراق قرضه خزانه، اوراق بهادار وثیقه‌ای و سهام ترازنامه دولت افزایش می‌یابد، اما در سختگیری کمی، عرضه پول محدودتر می‌شود. هر دو سیاست پولی اتخاذ شده، اثر عمیقی بر نقدینگی بازارهای مالی دارند.
مثلا در انتهای بحران اقتصادی ۲۰۰۷-۲۰۰۸ و در دوران همه‌گیری کرونا، Fed با تسهیلات کمی به ارزش چند تریلیون دلار، شرایط را مدیریت کرد؛ اما فدرال رزرو نمی‌تواند تا ابد پول چاپ کند. زمانی که فدرال رزرو از تسهیل کمی استفاده می‌کند، باید بلافاصله از عکس این اقدام یعنی سختگیری کمی استفاده کند تا اثرات منفی تسهیل کمی مانند تورم بر اقتصاد حاکم نشود.
نحوه عملکرد سختگیری کمی چگونه است؟
در سختگیری کمی، فدرال رزرو اجازه می‌دهد که اوراق بهادار و سهامی که قبلا خریده است، به سررسید خود برسند و از این طریق، عرضه ذخایر پولی را کاهش داده و ترازنامه خود را محدود می‌کند. در این شرایط وزارت خزانه‌داری، فدرال رزرو را از ترازنامه پول نقد خود حذف می‌کند و پولی که توسط فدرال رزرو چاپ شده است، عملا از بین می‌رود.
آیا فدرال رزرو زمان درست استفاده از تسهیل کمی را می‌داند؟ زمان‌بندی برای کار فدرال رزرو بسیار مهم است. کار اصلی فدرال رزرو ایجاد یک اقتصاد قوی از طریق افزایش اشتغال و ثابت نگهداشتن قیمت‌ها است. فدرال رزرو هم‌زمان با بررسی دقیق اثرات نرخ بهره بر اقتصاد، نرخ کلی تورم را نیز زیر نظر دارد. در واقع این نبرد و کشمکش دائما بین فدرال رزرو و عوامل منفی برقرار است.
برای مثال، دوره پس از بحران مالی را در نظر بگیرید. عامل اصلی بحران ۲۰۰۷-۲۰۰۸، افزایش ناگهانی تعهدات بدهی وثیقه‌ای بود. در نتیجه، فدرال رزرو برای حفظ نرخ اشتغال، تقریبا به مدت یک دهه نرخ بهره خود را نزدیک به صفر درصد نگه داشت.
در این دوره، Fed از چند تسهیل کمی نیز استفاده کرد و ترازنامه آن از ۸۷۰ میلیارد دلار در آگوست ۲۰۰۷، به ۴.۵ تریلیون دلار در سپتامبر ۲۰۱۷ رسید. نمودار FRED زیر نشان می‌دهد که نرخ بهره (خط آبی) برای مدت‌ها نزدیک صفر مانده است، اما مقدار کل ترازنامه Fed (خط قرمز) افزایش یافته است. مناطق سایه‌دار در نمودار نشان‌دهنده رکود است.
باور فدرال رزرو بر این بود که بلافاصه پس از ثابت شدن نرخ اشتغال، باید تورم را به ۲ درصد برساند و با افزایش نرخ بهره به این هدف دست یافت. در اکتبر ۲۰۱۵ فدرال رزرو نرخ بهره را به تدریج و با روند ۰.۲۵ درصد، افزایش داد. در چند سال بعد، نرخ بهره از ۰ الی ۰.۲۵ درصد به ۲.۲۵ الی ۲.۵ درصد در سال ۲۰۱۸ رسید. به این افزایش نرخ بهره توسط فدرال رزرو در اصطلاح لیفت آف (Liftoff) گفته می‌شود.
پس از چندین مرتبه افزایش نرخ بهره که عواقب بدی در پی نداشت، Fed در سال ۲۰۱۷ تلاش کرد تا از طریق سخت گیری کمی، ترازنامه خود را کاهش دهد. این اقدام نیز آزادسازی ترازنامه نام دارد که به صورت تدریجی و آهسته انجام می‌گیرد.
بین سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۹، فدرال رزرو اجازه داد که هر ماه ۶ میلیارد دلار اوراق بهادار خزانه و ۴ میلیارد دلار اوراق بهادار وثیقه‌ای به سررسید برسند و هر ۳ ماه، این مقادیر را افزایش داد تا در نهایت مقدار سررسید اوراق بهادار خزانه به ۳۰ میلیارد دلار و اوراق بهادار وثیقه‌ای به ۲۰ میلیارد دلار در هر ماه رسید. در جولای ۲۰۱۹، Fed اعلام کرد که فرایند آزادسازی ترازنامه پایان یافته است.
فدرال رزرو در یک یادداشت در بلاگ خود اقداماتش را با جزئیات گزارش داد و این اقدامات خود را «برنامه عادی‌سازی ترازنامه» نام‌گذاری کرد چون هدف از این اقدامات، بازگرداندن نرخ بهره به سطوح خنثی بود.
سختگیری کمی چه اثری بر اقتصاد دارد؟
می‌دانیم که هدف تسهیل کمی، تحریک رشد اقتصاد است. اما سخت گیری کمی نیز مانع رشد نمی‌شود. در واقع، اکثر مدیران فدرال رزرو معتقدند که سختگیری کمی اثر چندانی بر اقتصاد ندارد. جیم بولارد (Jim Bullard)، نماینده فدرال رزرو در شهر سنت لوئیس، گفت:
اثرات سختگیری کمی، برابر یا مخالف با اثرات تسهیل کمی نیست. در واقع، می‌توان گفت که اثرات آزادسازی ترازنامه بسیار جزئی است.
جنت یلن (Janet Yellen)، وزیر سابق خزانه‌داری آمریکا، سختگیری کمی را به این صورت تعریف کرده است:
چیزی که سال‌ها بی سروصدا در پس‌زمینه اجرا خواهد شد، مثل این است که همین‌طور بنشینیم و خشک شدن رنگ را تماشا کنیم.
کریس والر (Chris Waller)، مدیر تحقیقات Fed در سنت لوئیس، سختگیری کمی را به باز کردن دریچه یک منبع آب و خارج شدن تدریجی آب از آن تشبیه کرد و گفت که با این اقدام اجازه می‌دهند که عرضه اوراق خزانه آمریکا به دست بخش خصوصی رشد کند.
با این حال منتقدان می‌گویند ذخایر اضافی که Fed از طریق تسهیل کمی و چاپ پول ایجاد می‌کند، به‌طور کلی بر اقتصاد اثر منفی دارد. برای مثال، این ذخایر ممکن است منجر به کاهش ارزش پول و افزایش تورم شوند. تورم یعنی سرعت افزایش قیمت‌ها بیشتر از سرعت افزایش دستمزدها باشد. تورم می‌تواند اثرات بسیار مخربی بر اقتصاد داشته باشد و در نهایت منجر به حباب دارایی و رکود شود.
حتی کریس نیلی (Chris Neely)، معاون رئیس جمهور شهر سنت لوئیس، به این موضوع اشاره کرد که بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳، خرید دارایی توسط Fed باعث شد که بازدهی ۱۰ ساله خزانه‌داری، به مقدار ۱۰۰ تا ۲۰۰ BPS یا صدم درصد کاهش پیدا کند. نیلی گفت که این کاهش بازدهی باعث افزایش قیمت و فعالیت شرکت‌ها شد.
مجددا به یاد بیاورید که هدف فدرال رزرو ثابت نگهداشتن قیمت‌ها و افزایش آمار اشتغال است. در نتیجه، احتمالا کاهش ترازنامه یکی از روش‌های Fed برای مقابله با تورم است، البته فدرال رزرو این موضوع را صراحتا اعلام نکرده است.
دلایل و برنامه فدرال رزرو برای استفاده از سیاست پولی QT چیست؟
در سال ۲۰۲۲، عواملی مانند همه‌گیری کرونا (با افزایش دستمزد نیروی کار) و حمله روسیه به اوکراین (با اثرگذاری بر انرژی و کالا) باعث شدند که نرخ تورم به اوج خود در یک دهه گذشته برسد. در مارس ۲۰۲۲، فدرال رزرو در واکنش به پاندمی کرونا، نرخ بهره را ۰ تا ۰.۲۵ درصد کاهش داد؛ اما سپس در می ۲۰۲۲، نرخ بهره مجددا ۰.۵ درصد افزایش یافت.
در روز ۴ می ۲۰۲۲ (۱۴ اردیبهشت)، فدرال رزرو اعلام کرد که از روز ۱ ژوئن ۲۰۲۲ (۱۱ خرداد) یک سیاست پولی سخت گیری کمی چند مرحله‌ای را آغاز خواهد کرد که مرحله اول آن آزادسازی ۳۰ میلیارد دلاری اوراق خزانه‌داری و ۱۷.۵ میلیارد دلاری اوراق بهره وثیقه‌ای در مدت ۳ ماه است. تا سپتامبر ۲۰۲۲، این مقادیر به ۶۰ و ۳۵ میلیارد دلار خواهد رسید؛ اما تاثیر سخت گیری کمی بر اقتصاد آمریکا چیست و آیا این سیاست پولی می‌تواند باعث برون‌رفت این کشور از وضعیت فعلی شود؟
الن چنگ (Ellen Chang)، یکی از فعالان رسانه TheStreet، گفته است که بر اساس گزارش اقتصاددانان، تورم در یک روند نزولی قرار گرفته و احتمالا تا پایان سال میلادی به ۳ درصد خواهد رسید. در نتیجه، افزایش نرخ بهره و سخت گیری کمی باعث کاهش فشار قیمت‌ها خواهد شد.
جمع‌بندی
بانک‌های مرکزی مثل فدرال رزرو آمریکا، همواره در تلاش هستند تا با سیاست‌ها و ابزارهای مختلف خود، پایداری اقتصاد را حفظ کرده و با تورم مقابله کنند. دو ابزار اصلی فدرال رزرو، تسهیل کمی (QE) و سخت گیری کمی (QT) است. در سخت گیری کمی، عرضه پول محدود می‌شود و ترازنامه Fed کاهش می‌یابد. در مطلب بالا یاد گرفتیم که سخت گیری کمی چیست
