سلامت مالی چیست؟ چگونه باید سلامت مالی خود را بهبود ببخشیم؟

صرافی همتاپی اخیرا از محصول جدید خود رونمایی کرده است که شامل راه حل‌هایی برای ارتقا سلامت مالی افراد از جنبه‌های مختلف در وضعیت فعلی اقتصادی ایران است. در این مقاله، به سراغ بررسی مفهومی به نام سلامت مالی رفته‌ایم و به این پرسش‌ها پاسخ خواهیم داد که سلامت مالی چیست و چرا هر فرد باید در زندگی خود سلامت مالی‌اش را پایش کند و برای حفظ آن بکوشد؟ سلامت مالی چگونه تامین می‌شود و ابزارهای نگهداشت آن چیست؟

سلامت مالی چیست؟

در تعریف آکادمیک سلامت مالی چنین آمده است :

سواد مالی مجموعه‌ای از دانش‌ها، مهارت‌ها، گرایش‌ها و رفتارهای مالی است که ارتقای آن تدبیر مالی و در نتیجه رشد اقتصادی فرد و جامعه را در پی خواهد داشت.

اما می‌توانیم به زبانی عامیانه‌تر به سوال سلامت مالی چیست پاسخ دهیم:

سلامت مالی، درست مثل سلامت جسمی و سلامت روحی برای هر فرد به صورت مجزا اندازه‌گیری می‌شود. همانطور که بدن شما از اندام‌های مختلفی تشکیل شده و سلامت مجموع آن‌ها سلامت شما را نشان می‌دهد. وضعیت مالی شما هم از اندام‌های مالی مختلفی تشکیل شده است که سلامت کلی آن‌ها سلامت مالی شما را نشان می‌دهد.

اما اندام‌ها و یا به تعبیر بهتر، معیارهای سلامت مالی، شامل چه چیزهایی است؟ در ادامه به این سوال پاسخ می‌دهیم.

چرا باید سلامت مالی برایمان مهم باشد؟

بگذارید با این آمار که در پاییز ۱۴۰۲ توسط سایت فردای اقتصاد منتشر شده است شروع کنیم:

“تورم نقطه‌ای در مهرماه امسال نسبت به سال گذشته به‌صورت میانگین ۴۰٪ اعلام‌شده است، که در آن اجاره‌بها نسبت به زمان مشابه خود در پارسال 3۳۹٪ افزایش داشته است.”

طبق آماری که این سایت در چارت بالا منتشر کرده است، تورم مهر ۱۴۰۲ نسبت به مهر ۱۴۰۱ به صورت میانگین ۳۹٪ بوده است، در حالی که پایه حقوق سال ۱۴۰۲ تنها ۲۷٪ افزایش یافته است.
به زبان ساده، شما به عنوان یک کارمند و یا کارگر حقوق بگیر، حداقل ۱۳٪ از هزینه‌های جاری زندگی خود در سال ۱۴۰۲ عقب هستید. در حالی که واقعیت ورای این عدد حداقلی است، در همین پاییز ۱۴۰۲ بعضی از گزارش‌ها از خط فقر ۱۸ و ۲۵ میلیون تومانی صبحت کرده‌اند.
اما سوال اینجاست که با توجه به این که (به صورت پیش فرض) حقوق بخش زیادی از افراد جامعه نزدیک به حقوق قانون کار است و از خط فقر فاصله دارد، اگر اتفاق غیر مترقبه‌ای مثل بیماری یا هزینه تعمیر وسیله نقلیه رخ دهد تکلیف چیست؟
اینجاست که اهمیت سلامت مالی رخ نمایی می‌کند، اگر شما در وضعیت سلامت مالی به سر ببرید دچار هیچ مشکلی نخواهید بود. اما بازگردیم به سوالی که در بخش قبل مطرح کردیم، معیارهای سلامت مالی چیست؟

معیارهای سلامت مالی

شما برای این که از سلامت مالی خود اطمینان حاصل کنید باید مواردی که در این بخش آورده می‌شوند را بررسی کنید و در نهایت از خود یک آزمون بگیرید:

مدیریت موارد اورژانسی

موارد اورژانسی در زندگی همه ما دیر یا زود رخ خواهد داد مانند خرابی وسایل خانه، خرابی ماشین، بیماری‌های خاص، تصادف و ….
مدیریت درست موارد اورژانسی یکی از مهمترین ارکانِ مدیریت مالی فردی است و وجود این توانایی در هر فرد نشانه‌ای از سلامت مالی اوست.

موارد اورژانسی در دنیا به کمک بانک‌ها، بیمه ها و یا دیگر شرکت‌ها شخص ثالث (third-party financing companies) پشتیبانی می‌شود و افراد معمولا نگرانی کمی نسبت به این مورد دارند. اکثر بانک‌ها و شرکت‌های حوزه فینتک با تسهیلات آسان و سریع و یا ابزارهای مالی پیچیده، موارد اورژانسی مشتریان خود را پوشش می‌دهند؛ چیزی که در ایران برای عموم مردم با هزینه معقول در دسترس نیست.

به صورت معمول شما نمی‌توانید به یک بانک درخواست وام اضطراری بدهید و در عرض یک ساعت وام را در حساب خود دریافت کنید. بلکه برای یک وام ساده و سبک، بعضا باید روزها صبر کنید، انتظار بکشید و بعد از انتظار فراوان با عواقب و سود مرکب تسهیلاتی که بانک از شما می‌گیرد کنار بیایید.

پر کردن فاصله میان درآمد و هزینه

شکاف درآمد و هزینه، برای اکثر افراد در زندگی رخ می‌دهد، به خصوص اگر حقوق بگیر باشید و درآمد شما از ابتدای سال مشخص باشد این شکاف بیشتر به چشم می‌آید.
این رکن سلامت مالی را که به صورت معمول روش‌های تراز کردن درآمد و هزینه نیز می‌نامند دارای دو سر طیف است:

• افزایش درآمد
• کاهش هزینه

کاهش هزینه‌ها

توجه داشته باشید که بخش عمده‌ای از کاهش درآمد، مدیون بهینه سازی مخارج است. اکثر مخارج ما از نبود نظم مالی و بودجه‌بندی صحیح نشات می‌گیرد. اگر مخارج خود را ثبت کنید و این کار روی برای چندین ماه به صورت مستمر انجام دهید؛ متوجه خواهید شد که بخش قابل توجه‌ای از مخارجتان بدون برنامه‌ریزی و بدون نیاز مبرم انجام شده است. مخارجی که اگر انجام نمی‌شد آسیبی به شما وارد نمی‌کرد. اما انجام شدنشان جیب شما را خالی کرده است.
بعد از دسته‌بندی مخارج تقریبا برای شما مشخص می‌شود که درآمد خود را برای چه اموری هزینه می‌کنید، مثلا:

• تغذیه: ۲۵٪
• اجاره خانه: ۵۰٪ در ماه
• تفریح: ۱۰٪
• لباس: ۱۰٪
• ایاب و ذهاب: ۵٪

بعد از این که بودجه بندی خود را مشخص کردید، می‌توانید تا حد قابل قبولی هزینه‌های خود را مدیریت کنید.

افزایش درآمد

برای داشتن سلامت مالی مناسب، افزایش درآمد و پوشش مخارج اجتناب ناپذیر است.
شما باید بتوانید علاوه بر پوشش مخارج خود (مخارجی که قبلا بهینه کرده‌‌اید) مبلغی را نیز برا پس انداز و صندوق‌های سه گانه ذخیره کنید. (در بخش بعدی به صندوق‌های سه گانه خواهیم پرداخت).
افزایش درآمد روش‌های گوناگونی دارد که توضیح بیشتر درباره آن‌ها در این مقاله نمی‌گنجد، اما به صورت خلاصه یکی از روش‌های زیر می‌تواند شما را به درآمد بیشتر برساند:

• سرمایه گذاری زمانی و مالی روی شغل فعلی‌تان
• سرمایه گذاری بر روی شغل فعلی‌تان یکی از بهترین و عاقلانه‌ترین انتخاب‌هاست که می‌تواند با بالاتر بردن تخصص و ساختن برند شخصیتان درآمدتان را افزایش دهد.
• کسب مهارت جدید
• کسب مهارت جدید اگرچه همیشه با چالش‌های مختلفی مانند سختی یادگیری و یا زمان‌بر بودن فرایند درآمدزایی همراه بوده، اما یک راه حل پیشنهاد شده است، به خصوص که از شما آدم توانمندتری می‌سازد.
• انتخاب یک شغل دوم
• منظور از انتخاب شغل دوم اینجا، انتخاب شغلی است که لازم نباشد برای گرفتنش مهارت و یا آموزش جدیدی ببینید. مشاغلی مثل فروشندگی و یا کار در شرکت‌های تاکسی اینترنتی از این دسته هستند. (هرچند که این مشاغل بهترین گزینه برای افزایش درآمد نیستند، اما پرداختن به آن‌ها می‌تواند سلامت مالی شما را بهبود بخشد.)

داشتن صندوق‌های سه گانه

توصیه شده است که ۸۰٪ بودجه خود را به امور و بودجه بندی جاری خود اختصاص دهید و ۲۰٪ باقی مانده را به ترتیب اولویت شخصی در سه صندوق زیر ذخیره کنید:

صندوق پس انداز

وظیفه این صندوق تامین آینده مالی شماست، به صورت معمول ۵٪ از درآمد به صورت مستمر باید در این صندوق شارژ شود.

صندوق اضطراری

وظیفه این صندوق تامین مالی هزینه‌های غیرقابل پیش‌بینی است و یکی از مهمترین منابع تامین موارد اورژانسی شما خواهد بود. توصیه شده است به صورت مستمر ۱۰٪ به این صندوق اختصاص دهید.
نکته مهم: این صندوق برخلاف صندوق پس انداز سقف دارد، شما بعد از این که به اندازه ۳ الی ۹ ماه حقوق خود در این صندوق ذخیره کردید می‌توانید دست از پر کردن آن بکشید.
پر شدن این صندوق اضطراری مهمترین کاری است که باید انجام دهید و بعد از پر کردن آن باید ۱۰٪ آن را به صندوق پس انداز بریزید.

صندوق یاری دیگران

این صندوق بیشتر جنبه اخلاقی دارد، اگر شما انتظار دارید که در زمان گرفتاری دوستان و آشنایان به یاری شما بشتابند، شما نیز باید به فکر حمایت از عزیزانتان در زمان گرفتاری باشید. وجود این صندوق اگرچه ممکن است در نگاه اول ضروری به نظر نرسد اما مهمترین وظیفه آن ایجاد حس عزت نفس در فرد است. سهم پیشنهادی برای این صندوق به صورت پیش فرض ۵٪ است.
همانطور که احتمالا تا الان متوجه شده‌اید، وجود این سه صندوق مهمترین و اصلی‌ترین شاخص سلامت مالی است.
حال که با معیارهای اصلی سلامت مالی آشنا شدید با ما همراه باشید تا در بخش بعد در مورد تست‌های سلامت مالی با شما صحبت خواهیم کرد.

تست سلامت مالی

تست‌های فراوانی در وب انگلیسی برای تخمین سلامت مالی افراد وجود دارد. از تست Financial fitness بانک HSBC گرفته تا دیگر تست‌های مشهور؛ اما نکته مهم این است که آن تست‌ها به درد جامعه ایرانی نمی‌خورد. (تست‌های سلامت مالی هر کشوری باید بر اساس امکانات و ابزارهای مالی آن کشور بهینه شود).

به همین دلیل تصمیم گرفتیم با توجه به چیزهایی که تا اینجا خواندید یک تست ساده برای آشنایی ابتدای با سلامت مالیتان فراهم ببینیم:

سوال	بله	خیر
آیا بودجه ماهانه شخصی دارید و به آن پایبند هستید؟
آیا هزینه‌های ثابت و متغیر خود را می‌شناسید و کنترل دارید؟
آیا بدهی بلندمدت یا کوتاه‌مدت دارید؟
آیا برنامه مشخصی برای تسویه بدهی‌های خود دارید؟
آیا مقدار مشخصی از درآمد خود را پس‌انداز می‌کنید؟
آیا برای اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت پس‌انداز دارید؟
آیا در حال حاضر سرمایه‌گذاری کرده‌اید؟
آیا اطلاعاتی درباره انواع سرمایه‌گذاری‌ها و ریسک‌های مربوط به آن‌ها دارید؟
آیا برای حوادث غیرمترقبه، بیمه عمر یا بیمه تکمیلی دارید؟
آیا سطح پوشش بیمه‌تان با نیازهای فعلی شما مطابقت دارد؟
آیا برای مواقع اضطراری مانند بیکاری یا مشکلات پزشکی پولی کنار گذاشته‌اید؟
آیا می‌توانید حداقل ۳ تا ۶ ماه هزینه‌های زندگی خود را بدون درآمد تامین کنید؟

پاسخ شما باید یک عدد بین ۱۲+ و ۱۲- باشد، هرچقدر این عدد به ۱۲+ نزدیک‌تر باشد وضعیت سلامت مالی شما بهتر است و هر چقدر این عدد به منفی ۱۲ نزدیک‌تر شود، اوضاع شما از نظر سلامت مالی بغرنج‌تر است.
اما اگر اوضاع شما از نظر سلامت مالی بحرانی بود، باید بگوییم که جای نگرانی دارد! اما راه حلی نیز دارد که نامش سواد مالی است.

سواد مالی در حقیقت ابزاری برای تحقق سلامت مالی است. می‌توانید با سرچ کلمه سواد مالی یا Financial knowledge در مورد آن بیشتر بخوانید. اما اگر بخواهیم به صورت خلاصه بگوییم، سواد مالی شامل راهکارهایی است که به شما کمک می‌کنند معیارهای سلامت مالی خود را به حد قابل قبولی ارتقا دهید.

ابزارهایی برای مانیتور کردن وضعیت سلامت مالی

به لطف پیشرفت تکنولوژی دیگر لازم نیست برای پایش و بررسی وضعیت سلامت مالی خود از دفتر یادداشت و یا حتی فایل‌های اکسل استفاده کنید و می‌توان از یکی از نرم افزارهای زیر در زمینه حسابداری شخصی استفاده کرد:

حسابداری شخصی فانوس:

حسابدار شخصی فانوس یکی از قدیمی‌ترین نرم‌افزارهای حسابداری بر روی گوشی‌های اندروید و ios است. شما می‌توانید برای گوشی‌های اندرویدی این نرم افزار را از کافه بازار دانلود کنید. قابلیت‌های مهم اپلیکیشن حسابداری شخصی فانوس شامل موارد زیر است:

• تحلیل کدال بورس
• مقایسه عادات مالی با بقیه کاربران
• کمک به حسابداری شخصی شما
• ثبت اتومات هزینه و درآمد با خواندن پیامک‌های بانکی
• یادآوری چک ، قسط ، بدهی و طلب
• پشتیبان‌گیری خودکار
• ارائه پیشنهادهای اقتصادی منحصر به فرد
• امکان اضافه کردن دسته‌بندی و تگ‌های شخصی و گزارش‌گیری از آن‌ها
• امنیت اطلاعات مالی و نیاز به تعریف رمز ورود
• مشاهده تمام تراکنش‌ها و مانده حساب بصورت رایگان

حسابداری شخصی پارمیس همراه:

پارمیس یکی از بهترین اپلیکیشن‌های فارسی زبان در زمینه مدیریت مالی است. شما می‌توانید در این نرم افزار که هم برای اندروید و هم برای ios عرضه شده است قابلیت‌های زیر را داشته باشید:

• تعریف انواع حسابها در سه سطح
• هزینه ها ودرآمدها
• تعریف اشخاص و ارتباط با دفتر تلفن
• بدهکاران و بستانکاران
• بانک ها و حسابهای بانکی
• صندوق و کیف پول ها
• وام ها، دارایی ها و بدهی ها
• مدیریت هزینه ها و درآمدهای اعضای خانواده
• مدیریت چک ها و اسناد دریافتنی و پرداختنی
• بودجه بندی هزینه ها و درآمدها

نرم افزار Money manager & expenses:

این برنامه مشهور جهانی در ردیابی هزینه و درآمد و امور مالی به شما کمک می‌کند تا بودجه، پول و امور مالی خود را تحت کنترل داشته باشید. برای آگاهی از شرایط مالی خود نیازی به بررسی کیف پول خود یا بررسی حساب بانکی خود ندارید. این نرم افزار که تاکنون بیش از ۵ میلیون دانلود (فقط در google play) داشته یکی از محبوب‌ترین نرم افزارهای پایش مالی در سطح جهانی است.

پلتفرمی برای ارتقا سلامت مالی

در جهان بانک‌های بزرگی مثل JpMorgan و موسسات مشهوری مثل Visa به شما کمک می‌کنند با کمترین هزینه، سلامت مالی خود را ارتقاء دهید. اتفاقی که تاکنون در ایران نیفتاده بود.

صرافی ارز دیجیتال همتاپی، به عنوان یکی از صرافی‌های ارز دیجیتال ایرانی، مدتی است که سعی کرده است ارتقاء سلامت مالی ایرانیان را در اولویت توسعه محصول خود قرار دهد.

در مبحث سلامت مالی، تنها بخشی از داستان مدیریت و بودجه بندی هزینه‌ها و ایمن‌سازی خود در مقابل شرایط خارج از کنترل است؛ بخش عمده‌ای از سلامت مالی، در مباحث خلق ارزش و افزایش درآمد خلاصه می‌شود.

صرافی Hamtapay در نمایشگاه آیتکس ۱۴۰۲، از محصول جدید خود رونمایی کرد. این محصول که توسط مدیر محصول صرافی همتاپی، یعنی خانم مهندس بیات معرفی شد شامل راه حل‌های درهم تنیده‌ای برای ارتقاء سلامت مالی افراد است.

این محصول با سه دید عمده تولید شده است:

۱- محصولاتی برای پشتیبانی از موارد اورژانسی: همتا‌پی برای پوشش موارد اورژانسی کاربران خود در نسخه جدید اقدام به پرداخت وام بدون ضامن در کوتاه‌ترین زمان ممکن کرده است. همچنین همتاپی به شما این امکان را می‌دهد که ضمانتی که در اختیار آن قرار می‌دهید را استیک و همزمان از آن کسب درآمد کنید.

۲- صندوق‌های سه گانه: امکان بودجه بندی و جدا کردن اکانت‌های شما دیگر امکانی است که همتاپی در نسخه آتی خود در اختیار کاربران قرار می‌دهد. همچنین در نسخه آتی این صرافی شما می‌توانید به صورت خودکار درآمد خود را در اول ماه به دلار تبدیل کنید و هر زمان که نیاز داشتید به صورت آنی به ریال در کارت خود دریافت کنید. با این روش شما کمترین آسیب را در مقابل تورم دلاری تجربه می‌کنید.

۳- کاهش فاصله درآمد و هزینه: برای کاهش فاصله درآمد و هزینه، نسخه جدید صرافی همتاپی از امکانات زیر رونمایی کرده است:

• خرید فروش ارزهای دیجیتال به صورت اسپات
• توکن‌های لوریج دار
• فروش استقراضی
• استیکینگ و کسب‌درآمد دلاری
• کپی تریدینگ

کلام آخر در مورد سلامت مالی

احتمالا شما هم معتقد باشید که در شرایط اقتصادی نامساعدی در چندین سال اخیر به سر می‌بریم، اگرچه ممکن است بر روی محیط و شرایط اقتصاد کلان در کشور تاثیر گذار نباشیم، اما هر کدام از ما به تنهایی می‌تواند (هر چقدر کم) برای مدیریت بهینه‌تر وضعیت اقتصادی خود تلاش کند. همانطور که هر انسانی باید به فکر سلامتی جسم و روحش باشد، نیاز است که شما هم به فکر سلامت مالی خود باشید.