پس از ورشکستگی صرافی FTX و مشخص شدن سو استفاده از سرمایه کاربران، بدبینی به عملکرد صرافی‌های متمرکز شدت گرفت. در این میان روشی با نام اثبات ذخایر یا Proof Of Reserves معرفی شد که بسیاری از صرافی‌های بزرگ از جمله بایننس از آن استفاده کردند تا در لحظه بتوانند به کاربر نشان دهند که سرمایه آنها در دسترس است و هر لحظه که اراده کنند قابل برداشت خواهد بود. اما اخیرا در فضای مجازی این سوال بین کاربران ایرانی به وجود آمده است که چرا صرافی‌های ایرانی از مکانیسم اثبات ذخایر استفاده نمی‌کنند.
در این مطلب به بررسی این موضوع و موانع پیش‌روی اجرای این مکانیسم در ایران می‌پردازیم.
اثبات ذخایر صرافی چگونه انجام می‌شود؟
در بازار رمزارزها پروژه‌ها و صرافی‌ها با استفاده از این روش به مشتریان خود اثبات می‌کنند که ذخایر کافی برای بازگرداندن دارایی‌های آنها را در اختیار دارند. در روش POR حسابرس (Auditor) تایید می‌کند که دارایی‌های آنچینی که صرافی یا پروژه در اختیار دارد، به نسبت ۱۰۰% با داریی‌های مشتریان مطابقت دارد و هر زمان که مشتریان تصمیم به برداشت دارایی‌های خود بگیرند، وجوه آنها به طور کامل در دسترس است.
متداول‌ترین نوع انجام اثبات ذخایر در بین صرافی‌های خارجی استفاده از درخت مرکل است. این روش بدین صورت است که اسنپ شات از موجودی تمام کاربران صرافی گرفته می‌شود و به صورت بسته‌های دوتایی از هش هرکدام از برگ‌ها هش دیگری می گیرد. این کار تا آنجا تکرار می‌شود تا به یک هش واحد برسد.
هرگونه دستکاری در موجودی حساب مشتریان منجر به تغییری می‌شود که ریشه درخت Merkle تغییر کند. بنابراین عملا امکان تغییر موجودی حساب کاربران از بین می‌رود. همچنین در طول فرایند مشاهده موجودی حساب توسط کاربران، آنها نمی‌توانند موجودی حساب دیگران را ببینند، بنابراین حریم خصوصی سایر کاربران نیز حفظ می‌شود.
اما راه‌اندازی اثبات رزرو در صرافی‌های ایرانی چند وقتی است که در جامعه کریپتو ایران ترند شده است. عده‌ای از راه‌اندازی این سیستم استقبال می‌کنند و آن را حق کاربران ایرانی و بسیار مفید برای ایجاد امنیت دارایی کاربران می‌دانند.
در طرف مقابل برخی دیگر از فعالان این حوزه محدودیت‌هایی را بر سر راه صرافی‌های ایرانی در راه‌اندازی این سیستم می‌بینند.
به عنوان مثال «ضیا صدر» از فعالین این حوزه در پاسخ به توییتی از کاربری با نام «Zero» در این مورد این طور پاسخ داده است:
امیر حسین مردانی، مدیرعامل صرافی بیت پین نیز در رشته توییتی به این موضوع پرداخته است. او از موانع پیش‌روی این حوزه به عدم امکان دسترسی به یک شرکت حسابرس (Auditor) موجه برای صرافی‌های ایرانی با توجه به قوانین تحریم اشاره کرده است. همچنین با توجه به پیچیده بودن این گواه اثبات و عدم توانایی کاربران عادی در چک کردن این موضوع، امکان انجام تقلب در فرآیند اثبات ذخایر وجود خواهد داشت که حتی می‌تواند دامنه کلاهبرداری‌ها را از حالت فعلی فراتر ببرد.
از نظر مردانی لو رفتن آدرس‌های کیف پول‌های موجود در صرافی‌های ایرانی برای نهادهای نظارتی خارجی (با توجه به بحث تحریم ایران) از دیگر معضلاتی است که در صورت استفاده از شرکت‌های سوم شخص ممکن است برای کاربران خطر آفرین باشد.
لازم به ذکر است بسیاری از توکن‌ها از جمله استیبل کوین‌های مطرحی مانند تتر و USDC قابلیت فریز کردن دارایی کاربران را در صورت نیاز دارند و این موضوع در قراردادهای هوشمند صدور این توکن‌ها موجود است. موضوع نقض قوانین تحریم‌های مالی نیز از مواردی است که ممکن است منجر به ضبط دارایی کاربران ایرانی شود و به این خاطر است که حساسیت روی عدم افشای آدرس کاربران ایرانی وجود دارد.
آیا صرافی‌های ایرانی قادر به انجام این کار هستند؟
این بخش را به ۲ قسمت تقسیم می کنیم. نخست اینکه چرا نیاز به این کار در صرافی‌های ایرانی حس می‌شود. در ادامه نیز به بررسی موانع این صرافی‌ها در راه‌اندازی مکانیسم PoR می‌پردازیم.
فواید راه‌اندازی اثبات ذخایر در صرافی‌های ایرانی:
- ایجاد شفافیت در مورد عملکرد مالی صرافی
- اطمینان به کاربر در خصوص امنیت دارایی او
- جلوگیری از خالی فروشی صرافی‌ها (کوین‌های کاغذی)
- کمک به ایجاد رقابت سالم بین صرافی‌ها
موانع پیش‌روی صرافی‌های ایرانی در خصوص راه‌اندازی اثبات ذخایر:
- عدم دسترسی صرافی‌های ایرانی به یک شرکت حسابرس معتبر بین‌المللی
- امکان فریب کاربران با انجام تقلب در فرآیند اثبات ذخایر کاربران
- لو رفتن آدرس‌های موجود در صرافی‌های ایرانی (با توجه به قوانین تحریم در مورد ایران)
جمع‌بندی
به نظر می‌آید شفافیت مالی صرافی و اطمینان از امنیت دارایی‌ها خواسته‌ای است که کاربران هر صرافی به دنبال آن هستند و طبیعتا در صرافی های ایرانی نیز این موضوع صدق می‌کند. این موضوع در صرافی‌های بین‌المللی با ایجاد مکانیسم اثبات ذخایر (PoR) تا حدی حل شده است اما احتمال مستقل نبودن شرکت‌های حسابرس و احتمال تقلب در این فرآیند همچنان در مورد این صرافی‌ها نیز وجود دارد.
در ایران این موضوع شکل پیچیده‌تری نیز دارد؛ تحریم‌های مالی ایران باعث شده است تا امکان دسترسی به شرکت‌های معتبر بین‌المللی فراهم نباشد و از طرف دیگر خطر لو رفتن آدرس‌های مرتبط با صرافی و فریز شدن دارایی کاربران به خاطر تحریم وجود دارد. بنابراین راه‌اندازی PoR در ایران مانند شمشیر دولبه‌ای است که می‌تواند هم برای کاربر مفید باشد و هم مضر باشد.
گفتنی است در لایو این هفته در روز چهارشنبه ۲۱ تیر ساعت ۱۸، ساناز وفی به این موضوع خواهد پرداخت.
