آیا رویای حذف پول نقد و آرمان شهر دیجیتال نزدیک است؟

در صورت حذف شدن پول نقد از یک جامعه و روی آوردن به شیوه پرداخت دیجیتال ممکن است سطح عدالت تا حدی پایین بیاید. از طرف دیگر جوامعی که ارتباط دیجیتال با هم ندارند آسیب می‌بینند.

در کشور سوئد پول نقد در گردش نشان‌دهنده تنها ۱ درصد از تولید داخلی است و برخی از متخصصان پیش بینی می‌کنند که تا سال ۲۰۲۳ این کشور به صورت کامل بدون پول نقد می‌شود. در بزرگترین شهرهای چین اکثریت ۹۰ درصدی مردم از WeChat Pay و Alipay به عنوان شیوه پرداختی اصلی خود استفاده می‌کنند و در اولویت دوم نیز به فرض محال، پول برای پرداخت‌ها استفاده می‌شود.

حذف پول نقد و سکه‌ها

ممکن است اینطور به نظر برسد که پیشروی ما به سوی دنیایی بدون پول کاغذی و سکه‌های فلزی اجتناب‌ناپذیر است اما اخیرا در طول این هفته یکی از نظرسنجی‌های صورت گرفته در این حوزه به ما یادآوری کرد که گزارش‌های ارائه شده مربوط به از بین رفتن پول نقد تا حدی اغراق‌آمیز هستند. مطالعه صورت گرفته توسط Genesis Mining تحت عنوان هوشیاری و درک ما از پول در سال ۲۰۲۰ (Perceptions and Understanding of Money 2020) نشان می‌دهد که ۶۰ درصد از آمریکایی‌ها مخالف ایده جایگزینی پول کاغذی با پول صرفا دیجیتال هستند. Marco Streng مدیرعامل Genesis اعلام کرد:

آمریکایی‌ها آماده جدا شدن از روند استفاده از پول کاغذی به صورت اساسی و دائمی نیستند.

با توجه به اینکه پیمودن مسیر حرکت ما به سمت یک جامعه جهانی بدون پول نقد (برای مثال دنیایی را فرض کنید که پول نقد به صورت عمومی، ابزاری مورد قبول برای به انجام رساندن پرداخت‌ها به حساب نمی‌آید) برای همه افراد قابل قبول نیست چگونه می‌توان نتایج این ارزیابی را پیش‌بینی کرد؟ برای مثال می‌توان به یکی از محققان این حوزه یعنی جناب Jonas Hedman، پروفسور و استاد دپارتمان یا مجموعه دیجیتال‌سازی در آموزشگاه بازرگانی کپنهاگم اشاره کرد.

به گفته‌های Hedman در مصاحبه با کوین تلگراف:

دلایلی مختلفی برای پیشروی به سمت این جامعه بدون پول نقد وجود دارد به طور مثال عدم وجود اعتماد نسبت به دولت مرکزی و وجود بستر زیرساختی بسیار ضعیف پرداختی در سطح بین‌المللی (در ایالات متحده) از دلایل این امر هستند.

ریچارد هولدن (Richard Holden)، استاد اقتصاد دانشگاه New South Wales نیز در مصاحبه با کوین تلگراف گفت:

اسکناس پشت سبز (دلار) نسبت به ارزهای دیگر به استثنای پوند انگلیس، به نوعی یک ارز نمادین در این حوزه به حساب می‌آید.

ممکن است پول نقد برای مدتی پابرجا باقی بماند

با وجود تمام این تفاسیر ممکن است آمریکا نیز از این قاعده مستثنی نباشد همچنین دلایل جدی وجود دارند که هنوز هم نمی‌توان گفت رسیدن به یک جامعه بدون پول نقد یک شبه اتفاق نمی‌افتد. Vinay Prabhakar، نایب رئیس بازاریابی محصولات در Volante Technologies که یک شرکت ارائه‌دهنده راه حل‌های امور مالی است در مصاحبه با کوین تلگراف گفت:

دلاری که صرفا به صورت دیجیتال در دسترس باشد به نوعی یک تعدی به حریم خصوصی و آزادی‌های فردی به حساب می‌آید.

Vlad Totia، تحلیلگر پرداخت در شرکت تجزیه و تحلیل و مشاوره GlobalData در مصاحبه با کوین تلگراف اظهار کرد:

یک جامعه دیجیتال نیاز به مردمی دارد که حداقل دارای دسترسی به یک دستگاه و یک اتصال اینترنتی باشند تا بتوانند امور مالی شخصی خود را مدیریت کنند.

با این حال بسیاری از افراد در آمریکا و سایر کشورها هم به چنین بستری دسترسی ندارند بنابراین از بین بردن خطرات احتمالی موجود در حوزه پول نقد موجب کاهش یافتن حق اظهار نظر و آزادی‌های افراد کم درآمد جامعه شده و نابرابری درآمد افراد را تشدید می‌کند.

Holden خاطر نشان کرد که:

ممکن است موانع روانشناختی نیز در این بستر وجود داشته باشند. مدت زیادیست که مردم از پول نقد استفاده می‌کنند و تغییر رویه دادن و دور شدن از پول نقد نیازمند تغییر دادن ذهنیت افراد است. با این حال قشر جوان‌تر جامعه حتی قادر به تصور کردن دنیای پیش از وجود iPhone نیستند و راحت‌تر این تغییرات را می‌پذیرند.

Holden در ادامه صحبت‌های خود اعلام کرد که اقتصاد پیشرفته جهانی به صورت کلی با پیش رفتن به سوی فرایند حذف پول نقد به منفعت قابل توجهی دست پیدا می‌کند. شیوه‌ها و طرح‌های پرداخت دیجیتال این قابلیت را دارند که میزان فرار از مالیات را کاهش داده و موجب کم شدن معاملات غیرقانونی شوند که با استفاده از پول نقد صورت می‌گیرند. Holden افزود:

پول نقد در بسیاری از زمینه‌ها کمبود دارد. به طور مثال: در هنگام به انجام رساندن معاملات، عملکرد کندی دارد و مدیریت پول نقد زمان‌بر بوده و شامل پرداخت هزینه هنگفت بیمه برای مشاغل می‌شود.

کارایی پول نقد

Hedman طی تحقیقاتی که به انجام رساند تلاش کرد تا نشان بدهد که سوئد در روند تبدیل شدن به اولین کشور بدون پول نقد تا ماه مارس سال ۲۰۲۳ قرار دارد. اما این تحقیقات پیش از شیوع ویروس کرونا انجام شدند. با این حال آیا این بازه زمانی به تعویق افتاده است؟ Hedman به کوین تلگراف گفت: فرایند حذف پول نقد زودتر از تصور ما تکمیل می‌شود. استفاده از پول نقد به صورت قابل توجهی در عصر کرونا کاهش یافته است.

Totia با تایید این امر که COVID-19 موجب تسریع پیشروی به سوی فرایند حذف پول نقد شده گفت:

قرنطینه این دوران، تعطیل شدن موقت مشاغل، بیرون نرفتن مردم از خانه‌هایشان، سفارش دادن خواربار از منزل و… همه شامل جوانبی هستند که موجب روی آوردن اکثر افراد به سیستم بانکداری آنلاین و شیوه‌های پرداختی متفاوت شد و دلیل این امر این است که در طول دوران کرونا نمی‌توانستیم از پول نقد استفاده کنیم.

نقطه نظر بهداشتی نیز در این حوزه وجود دارد. یکی از مطالعات صورت گرفته در سال ۲۰۱۷ که در طول آن محققان اسکناس‌های ۱ دلاری در گردش در سراسر نیویورک را مورد آزمایش قرار دادند نشان داد که پول می‌تواند به صورت بالقوه موجب انتقال میکروب بین افراد شود. Totia خاطر نشان کرد که در طول شیوع ویروس کرونا مردم مایل نیستند تا اسکناس‌هایی که بین دست‌های زیادی چرخیده را لمس کنند. او افزود:

با وجود تمام این تفاسیر رشد قابل توجهی را بین کاربرانی شاهد بودیم که مخالف پول نقد، راحت طلب و یا مسن بودند و یا حتی بیش از حد به استفاده از پول نقد عادت داشتند. این افراد تازه وارد به این حوزه به اجبار به سوی استفاده از یک سیستم راحت‌تر و شیوه آسان پرداختی سوق داده شدند… علاوه بر این می‌توان گفت که چنین افرادی به احتمال زیاد پس از پشت سر گذاشتن بحران COVID-19 نیز از این روش جدید استفاده می‌کنند.

پول نقد به آسانی گم می‌شود

Prabhakar در مصاحبه با کوین تلگراف گفت که پرداخت دیجیتال ذاتا دارای امنیت بیشتری نسبت به پول نقد است زیرا پول ممکن است گم و یا جعل بشود و حتی می‌توان گفت جبران خسارات وارده در این حوزه تقریبا غیرممکن است:

اکثر معاملات دیجیتال سطوح مختلفی از امنیت و قابلیت اعتماد را ارائه می‌کنند. به عنوان مثال می‌توان به قابلیت مناظره و مباحثه در مورد شارژ کارت اعتباری اشاره کرد که پول نقد توانایی رقابت کردن با آن را ندارد.

یکی دیگر از مطالب حائز اهمیت، قابل ردیابی بودن معاملات است. معاملات عادی بدون استفاده از پول نقد حاوی اطلاعات مهمی مثل مشارکت کنندگان در بخش پرداخت هستند که شامل اطلاعات چیزی که خریداری شده و زمان به انجام رسیدن تراکنش می‌شوند. Prabhakar افزود که این امر از پولشویی و فرار مالیاتی نیز جلوگیری می‌کند و به انجام رسیدن چنین اعمالی را سخت‌تر می‌کند.

پرداخت‌های دیجیتال به صورت معمول سازگاری بیشتری با محیط زیست نیز دارند. Prabhakar در رابطه با این موضوع گفت: پول نقد و سکه‌های فلزی منابع ارزشمند طبیعی را مورد استفاده قرار می‌دهند و برخی از این منابع تجدیدپذیر نیستند و تنها می‌توان تحت شرایطی آنها را بازیافت کرد و از این قبیل منابع می‌توان به کاغذ، مس، روی، نیکل و غیره اشاره کرد.

در حقیقت هزینه تولید دو مورد از مواردی که نام بردیم یعنی نیکل و سکه، از ارزش اسمی آنها فراتر می‌رود. معاملات دیجیتال در مقایسه با پول نقد هیچ تاثیری بر محیط زیست نمی‌گذارند.

هواداران پرداخت دیجیتال این را نیز در نظر دارند که زمان به منزله پول، و یا بهتر است بگوییم یک عنصر ارزشمند به حساب می‌آید بنابراین پرداخت‌های سریعتر می‌توانند فعالیت اقتصادی را به صورت کلی تقویت کنند. بنا به گفته‌های Totia:

پرداخت‌های دیجیتال بدون استفاده از پول نقد که به کمک موبایل و یا QR Code انجام می‌شوند بسیار سریعتر از پرداخت با استفاده از پول نقد صورت می‌گیرند. هنگامی که شما به یک کافی‌شاپ و یا ون خیابانی برای تهیه غذا و نوشیدنی مراجعه می‌کنید باید بدانید که زمان در ارائه خدمات به مشتری در ساعات شلوغی یکی از عناصر مهم به حساب می‌آید. صرفه جویی کردن در زمان هرچقدر هم که اندک و ناچیز باشد منجر به فروش بیشتر در پایان روز می‌شود. اگر این ترفند را برای تمامی کسب و کارهای متوسط و کوچک در یک کشور خاص مورد استفاده قرار دهید شاهد افزایش بازده و میزان فعالیت اقتصادی آن کشور خواهید بود.

مطالعات Hedman در رابطه با ۷۵۰ مورد از خرده فروشان سوئدی نشان داد در هنگامی معاملات صورت گرفته با استفاده از پول نقد کمتر از ۷ درصد از کل معاملات باشد، هزینه مدیریت این پول نقد حتی بیشتر از سود حاصل از فروش نقدی می‌شود.

وقتی این اتفاق می‌افتد، یک هیئت مدیره خرده فروشی از نقطه نظر منطقی و اقتصادی نباید پول نقد را بپذیرد و از آن استفاده کند.

آیا زمان بهره‌برداری از شرایط نابرابری اقتصادی فرا رسیده است؟

به حتم معایبی نیز در رابطه با حذف پول نقد وجود دارند. Prabhakar خاطر نشان کرد که بسیاری از مشکلات و خطرهای احتمالی استفاده از پرداخت‌های دیجیتال بدون پول نقد درست مثل مزیت‌های آن از یک نقطه نشئت می‌گیرند. ممکن است قابلیت ردیابی، به انجام رساندن مبادلات را برای مجرمان سخت‌تر کند اما ممکن است چنین خصوصیتی برای کاربران درست کار که نیاز به خصوصی نگه داشتن معاملات خود دارند نیز موجب به وجود آمدن مشکلاتی شود. او گفت:

با انجام عملیات پرداخت برای انواع خاصی از داروها (مثل قرص پیشگیری از بارداری) با استفاده از پول نقد، پرداخت کننده می‌تواند از این موضوع اطمینان داشته باشد که تنها داروخانه و یا پزشک شخصی او از این خرید اطلاع داشته و شرکت مرتبط با کارت اعتباری و یا ارائه دهنده خدمات تلفن همراه هیچ اطلاعاتی در این مورد ندارد. یک ارز دیجیتال که توسط یک مرکز خاص کنترل می‌شود به منزله دسترسی داشتن دولت به تمام معاملاتی است که توسط همه افراد حاضر در کشور صورت می‌گیرد و این درست شرایطی مهیا، برای بهره‌برداری کردن از نابرابری اقتصادی را به وجود می‌آورد.

لازم به ذکر است هنگامی که یک اقتصاد مبتنی بر ارز دیجیتال قادر است به صورت کلی کلاهبرداری را کاهش دهد، همزمان می‌تواند خطرات کلاهبرداری جدیدی را نیز در کوتاه مدت ایجاد کند و موجب اضطراب عمومی شود. طبق اظهارات Totia در شرایطی که مردم در حال استفاده از یک تکنولوژی جدید هستند و راه‌های مناسب برای عملکرد درست آن را فرا می‌گیرند، کلاهبرداران این شیوه‌های کاربردی را در نقاطی که از کمترین مقاومت برخوردارند و با استفاده از یک برنامه و یا دستگاه جدید هدف قرار می‌دهند. به هیچ وجه قرار نیست که در صورت ظهور تکنولوژی جدید میزان کلاهبرداری کم و یا زیاد شود بلکه تنها در ظرف مدت زمان کوتاهی شاهد تغییر شکل آن خواهیم بود.

آیا واقعا حذف پول نقد جلوی جرایم این حوزه را می‌گیرد؟

بسیاری از افراد با این موضوع موافقت می‌کنند که در یک جامعه بدون پول نقد جرایم کمتری صورت می‌گیرد. Friedrich Schneider، پروفسور و استاد برجسته دانشگاه Johannes Kepler اتریش، تحقیقات گسترده‌ای در رابطه با سوالات مطرح شده در این زمینه انجام داده است. کشفیات او نشان داد که وجود پول نقد بدون مالک و ناشناس، فرار مالیاتی را به ویژه برای افرادی که قادر به انتقال وجه فرا مرزی نیستند آسان می‌کند. با این حال، این موضوعات دلیل اصلی فرار مالیاتی نیستند و بنابر همین امر نیز نمی‌توان با حذف پول نقد این نوع خاص از جرایم نقدی را از بین برد.

همین ماجرا در مورد جنایات و بخش تاریک اقتصاد نیز صادق است. Schneider با استفاده از شبیه سازی‌های مختلف متوجه شد که در صورت حذف پول نقد، اقتصاد سایه یا همان بخش تاریک اقتصاد تنها ۲۰.۱ درصد کاهش می‌یابد. وی با استناد به تحقیقاتش در مصاحبه با کوین تلگراف گفت: نتیجه علمی این است که پول نقد دلیل اصلی فعالیت مردم در حوزه اقتصاد سایه و یا ارتکاب به جرایم مختلف نیست.

Bernardo Batiz-Lazo، استاد تاریخ فینتک (fintech) و تجارت جهانی در دانشگاه Northumbria، در پاسخ به این سوال که آیا حذف پول نقد موجب کاهش میزان جرایمی مثل پولشویی می‌شود یا خیر به کوین تلگراف اینطور گفت:

همانطور که در هند نیز شاهد آن بودیم، این امر بسیار ساده لوحانه است که فکر کنیم فساد و پولشویی با به کار گرفتن ابزار دیجیتال از بین می‌روند. اگر قرار بر اتفاق افتادن چنین چیزی باشد باید گفت که ارزهای دیجیتال مستقل و آزادی‌خواهی مثل بیت کوین در راستای این فعالیت‌ها کارآمدتر هستند.

به لرزه درآوردن آسیب‌پذیرترین پایه‌های جوامع

شاید بتوان گفت که مهمترین نگرانی ما این است که یک جامعه بدون پول نقد می‌تواند به جامعه‌ای با عدالت کمتر مبدل شود. Martin Chorzempa، یکی از محققان حاضر در موسسه Peterson در حوزه اقتصاد بین‌الملل، در مصاحبه با کوین تلگراف گفت:

افراد مسن اجتماع، افرادی که هویت آنها در دفتر اسناد رسمی به ثبت نرسیده و سایر افراد آسیب‌پذیر جامعه در صورت حذف کامل پول کاغذی با مشکلات جدی مواجه می‌شوند و سوئد تجربه کامل این موضوع را اخیرا کسب داشته است.

در همین حین Totia معتقد است که تنها نقطه ضعف فرایند حذف پول نقد و استفاده از سیستم پرداخت دیجیتال، خطر تضعیف اقتصادی قشر سطح پایین جامعه است.

Batiz-Lazo یادآور شد که ممکن است شیوع COVID-19 موجب افزایش تقاضای پول نقد از جانب افراد کم درآمد و افراد ساکن در مناطق روستایی شده باشد. او همچنین روند سوق دادن اقتصاد انگلستان به سوی اتکا بر پرداخت دیجیتال و بدون مخاطب صرف را یک فرایند خطرناک در نظر می‌گیرد. Prabhakar احتمال می‌دهد که یک جامعه بدون پول نقد می‌تواند باعث افزایش نابرابری درآمد، آسیب رسانی به اقلیم‌های محروم از نظر اقتصادی-اجتماعی و کارگرانی که در صنایع خدماتی کار می‌کنند و معمولا به صورت نقد درآمد خود را به دست می‌آورند شده و در این رابطه نگران است. به عقیده او سایرین نیز از این خطر در امان نیستند و افرادی که دسترسی به سیستم بانکی و یا ابزار تکنولوژی مورد نیاز برای مشارکت در اقتصاد بدون پول نقد را ندارند نیز با مشکل مواجه می‌شوند.

آیا سوئد این جنبش را هدایت می‌کند؟

به نظر می‌رسد که فرایند حرکت به سوی از میان برداشتن پول کاغذی و همچنین حدس زدن در مورد اینکه کدام کشور در ابتدا به این دستاورد دست پیدا می‌کند، بیش از اندازه شتاب‌زده است. Totia در این رابطه اظهار کرد: سوئد بسیاری از سیاست‌های سیاسی خود را به مقوله پیشبرد کشور به سوی حذف پول نقد معطوف کرده است و همین امر ممکن است این کشور را به اولین در این مسیر مبدل کند.

با این وجود به گفته او فنلاند نیز از شانس خوبی در این راه برخوردار است به ویژه اینکه این کشور جمعیت کمتری نیز دارد. از نظر Totia سه کشور برتر در این حوزه به ترتیب فنلاند، سوئد و چین هستند:

روند پیشبرد این پروژه در چین بسیار پیچیده‌تر است زیرا در این کشور جمعیت ۱.۴ میلیارد نفری زندگی می‌کنند. با این حال، استفاده از پرداخت‌ دیجیتال و QR Code در این ناحیه و حتی مناطق روستایی دور افتاده آن بسیار محبوب است. سایر کاندیدهای قدرتمند روند حذف پول نقد در طول سال آینده شامل کره جنوبی، نروژ و شاید انگلیس می‌شود.

Holden اعلام کرد که از نظر من چین و یا سوئد محتمل‌ترین گزینه برای دستیابی به این فرایند هستند. اگر سنگاپور مایل به انجام چنین روندی بود، به عقیده من آنها می‌توانستند با توجه به برخورداری از سیستم پرداخت پیشرفته، اندازه نسبتا کوچک کشور خود و دولت مرکزی قدرتمند خیلی سریع به هدف خود برسند. از طرف دیگر Prabhakar معتقد است که در آسیا، کره جنوبی با توجه به نفوذ ۹۵ درصدی در حوزه تلفن همراه هوشمند و داشتن سریعترین پهنای باند جهانی که به ثبت رسیدن پرداخت دیجیتال را تسهیل می‌کند، می‌تواند یکی از رقبای جدی به حساب بیاید.

ممکن است به حمایت دولت در این مسیر نیاز داشته باشیم

در مجموع هر یک از جنبش‌های جهانی در راستای حذف پول کاغذی، محدود به نقاط آغازگر و یا بازدارنده این روند هستند. COVID-19 این فرایند را تسریع کرده و کاربران هوادار پرداخت دیجیتال جدیدی را به این عرصه آورده است. با این وجود هنوز هم برای مقابله کردن با نابرابری‌هایی که ممکن است فرایند حذف پول با خود به همراه داشته باشد به مداخله و حمایت دولت تحت عنوان یاری رسانی و یا پشتیبانی نیاز داریم. طبق گفته‌های Totia هنوز هم این خطر بزرگ وجود دارد که افرادی که علاقه‌مند به تکنولوژی و فناوری نیستند و یا سرمایه خریداری کردن گوشی‌های موبایل هوشمند را ندارند از چرخه اقتصاد فعال خارج شوند.

کوین تلگراف از Hedman پرسید که آیا هنوز بر سر حرف خود در دوران پیش از شیوع ویروس کرونا در رابطه با غیرقابل اجتناب بودن فرایند حذف پول نقد مانده است یا خیر و او در پاسخ گفت:

بله در طول زمان می‌توان گفت که این امری اجتناب ناپذیر است اما در بستر زمینه‌هایی که در آنها به دولت اعتماد ندارید همواره راه حل‌های غیرمتمرکز پول نقد وجود دارند. با توجه به کل این تفاسیر در نهایت این مصرف‌کنندگان هستند که تصمیم می‌گیرند پرداخت دیجیتال را انتخاب کنند و یا با استفاده از پول نقد پرداخت خود را به انجام برسانند.