فیسبوک بالاخره بعد از مدت‌ها، هفته گذشته، وایت پیپر (White Paper) مربوط به ارز دیجیتال خودش به نام لیبرا (Libra) را به صورت رسمی در وبسایت مربوط به این پروژه منتشر کرد. با توجه به گستردگی طیف مخاطبان این شبکه اجتماعی و شرکت‌های زیر‌مجموعه آن در سراسر جهان، این خبر از جهات بسیاری، مهم تلقی می‌شود و توجه اکثر رسانه‌های جهان را به خود جلب کرد. در این قسمت زیر ذره‌بین قصد داریم با توجه به اطلاعات موجود در وایت پیپر لیبرا، به نقد وبررسی این پروژه عظیم و چالش برانگیز بپردازیم.
کمپانی فیسبوک (Facebook) و سایر پروژه‌های موفق زیر مجموعه آن مانند اینستاگرام (Instagram) و واتس‌اپ (WhatsApp) در حال حاضر نزدیک به ۲ میلیارد کاربر در سراسر جهان دارند. این کمپانی که بارها به دلیل نقض حریم خصوصی افراد مورد انتقاد نهادهای مختلف جامعه قرار گرفته است، سال گذشته به دستکاری در انتخابات آمریکا و تاثیر بر رأی مردم برای انتخاب دونالد ترامپ متهم شد. حال این کمپانی عظیم آمریکایی فرصت را غنیمت شمرده تا به حوزه ارزهای دیجیتال هم ورود نماید و ارز دیجیتال خودش را به نام لیبرا (Libra) را منتشر نماید. اتفاقی که با توجه به تعداد بسیار زیاد کاربران فیسبوک می‌تواند یکی از مهمترین وقایع تاریخ ارزهای دیجیتال بعد از پیدایش بیت کوین قلمداد شود. شاید کمی برای این صحبت زود باشد، اما این پروژه در صورت موفقیت و رسیدن به اهدافش می‌تواند بر چشم‌انداز اقتصاد جهان و تصور مردم از پول تاثیر گذار باشد. هر چند که باید گفت با وجود گذشت مدتی بسیار کم از انتشار این وایت پیپر، انتقادهای زیادی به این پروژه وارد شده است که در ادامه به آنها نیز خواهیم پرداخت.
در وبسایت لیبرا اطلاعات بسیار جامعی در مورد این پروژه وجود دارد. در این وبسایت یک وایت پیپر اصلی وجود دارد که در آن به تمام جوانب مختلف پروژه به صورت عمومی پرداخته‌شده است و چندین وایت پیپر تخصصی‌تر هم ارائه شده است که در هر کدام از آنها به یکی از این جوانب، مانند بلاکچین لیبرا، پشتوانه ارز، زبان برنامه نویسی اختصاصی Move و … به شکلی تخصصی‌تر پرداخته است. وایت پیپر اصلی دارای ۵ بخش اصلی زیر است:
۱- معرفی پروژه لیبرا
۲- بلاکچین لیبرا
۳- ارز لیبرا و پشتوانه آن
۴- انجمن لیبرا
۵- آینده لیبرا
معرفی پروژه لیبرا
ابتدا باید ببینیم که مساله‌ای که در جهان وجود دارد و لیبرا به دنبال حل آن است چیست و بعد ببینیم راه حل لیبرا برای حل آن مسأله چیست.
طرح مسأله از دید لیبرا
بیش از ۱.۷ میلیارد نفر انسان بالغ در سراسر جهان، فاقد هرگونه حساب بانکی هستند و به هیچ سرویس مالی دسترسی ندارند. این در حالیست که در این میان یک میلیارد نفر از آن ها دارای تلفن همراه هستند و نیم میلیارد نفر از آن ها هم به اینترنت دسترسی دارند. این افراد که عموما جزو قشر ضعیف جامعه هم هستند برای انجام فرآیندهای مالی مثل انتقال پول و دریافت کمک‌های مالی در قالب وام، مجبورند هزینه بسیار ناعادلانه‌ای پرداخت کنند.
فناوری بلاکچین و ارزهای دیجیتال به دلیل ویژگی‌های متمایزی که دارند، می‌توانند راه حلی عالی برای حل بسیاری از این مشکلات باشند. اما سیستم‌های فعلی بلاکچین و ارزهای دیجیتال هنوز مشکلات زیادی دارند و با پذیرش عمومی در سطح وسیع فاصله دارند. بسیاری از این ارزهای دیجیتال دارای نوسانات قیمتی زیادی هستند و ثبات ندارند، به همین دلیل نمی توانند محل مناسبی برای ذخیره ارزش و واسطه تبادل باشند (ویژگی‌هایی که یک ارز رایج باید داشته باشند). همچنین برخی از پروژه ها قصد بر هم زدن سیستم فعلی و دور زدن قوانین موجود مانند قوانین مربوط به پولشویی را دارند. ما (سازندگان لیبرا) معتقدیم که همکاری با نهادهای مالی، شامل قانون گذاران، تنها راه اطمینان از پایداری، امنیت و قابل اطمینان بودن سیستم جدید است.
راه حل لیبرا
انتقال پول در سرتاسر جهان، فارغ از اینکه شما کجا زندگی می‌کنید و کارتان چی هست، باید به راحتی و ارزانی فرستادن یک پیام یا یک عکس از طریق اینترنت باشد اما بسیار امن تر. ماموریت لیبرا (Libra) ایجاد یک ارز جهانی ساده و زیر ساخت مالی است که به میلیاردها نفر از مردم جهان قدرت ببخشد. لیبرا از سه بخش تشکیل شده است که برای رسیدن به این هدف باید با هم کار کنند:
- بلاکچینی امن، مقیاس پذیر و قابل اعتماد
- پشتوانه‌ای که به لیبرا ارزش ذاتی می‌بخشد
- انجمن لیبرا که وظایف حاکمیتی اکوسیستم را بر عهده دارد
ارز لیبرا بر روی بلاکچین متن باز (Open Source) لیبرا ساخته شده است و واحد این ارز هم لیبرا (Libra) نام دارد. برخلاف اکثر ارزهای دیجیتال، لیبرا دارای پشتوانه کامل از دارایی‌های واقعی است. این پشتوانه در واقع یک سبد از دارایی‌های متفاوت مثل سپرده‌های بانکی و اوراق قرضه دولتی است که در Libra Reserve نگه‌داری خواهند شد. این ذخایر موجب حفظ ارزش لیبرا در طول زمان خواهند شد. انجمن لیبرا (Libra Association) هم یک موسسه مستقل و غیر انتفاعی است که مقر آن در شهر ژنو سوئیس واقع شده است. هدف از ایجاد این انجمن هماهنگی و فراهم کردن چهارچوب حاکمیتی شبکه است. اعضای این انجمن در واقع گره‌های تایید کننده تراکنش‌ها در بلاکچین لیبرا هستند که به صورت جغرافیایی توزیع شده‌اند و از نهادها و شرکت‌های متفاوتی تشکیل شده‌اند که به عنوان اعضای بنیانگذار (Founding members) هم شناخته می‌شوند.
تعداد این اعضا در حال حاضر ۲۸ شرکت است که در آینده قرار است این عدد تا ۱۰۰ افزایش یابد. در این بین شرکت فیسبوک نقش کلیدی دارد و با سایر اعضا در تعامل است. این شرکت قرار است در طول سال جاری نقش رهبری این انجمن را به عهده داشته باشد و بعد از آن نقشی برابر با سایر اعضا داشته باشد.
بلاکچین لیبرا در فاز ابتدایی قرار است یک بلاکچین غیر باز (Permissioned Blockchain) باشد که تنها اعضای مجاز، اجازه مشارکت در آن به عنوان گره تایید کننده در شبکه را دارند. اما در آینده هدف آن است که به یک بلاکچین باز تبدیل شود. البته این بلاکچین برای استفاده عموم از ابتدا باز تلقی می‌شود.
بلاکچین لیبرا
بلاکچین لیبرا برای آنکه بتواند به عنوان یک زیر ساخت برای ارائه خدمات مالی به میلیاردها نفر در سراسر جهان به کار رود، دارای ملزومات زیر است:
- قادر به مقیاس کردن میلیاردها اکانت و تعداد بسیار زیادی تراکنش انجام شده، با تاخیر کم و به شکلی کارآمد باشد
- بسیار امن باشد و بتواند امنیت دارایی‌ها و اطلاعات مالی افراد را تامین نماید
- برای خلاقیت‌های مالی آینده انعطاف پذیر باشد
همچنین این بلاکچین دارای ۳ ویژگی زیر نیز هست:
۱- استفاده از زبان برنامه نویسی Move که توسط تیم لیبرا طراحی و توسعه داده شده است
۲- استفاده از یک روش اجماع مبتنی بر تحمل خطای بیزانس (BFT)
۳- استفاده از ساختار داده بلاکچینی با مقبولیت بالا
Move نام یک زبان برنامه نویسی جدید است که برای پیاده سازی منطق تراکنش دلخواه و همچنین قراردادهای هوشمند (Smart Contract) بر روی بلاکچین لیبرا، طراحی شده است. مزیت این زبان برنامه نویسی جدید امنیت بالا و راحتی آن برای استفاده توسعه دهندگان است که ریسک ناشی از وجود باگ در قراردادها را بسیار کاهش می‌دهد.
به منظور تسهیل فرآیند ایجاد اجماع بین گره‌های تایید کننده بر سر تراکنش‌هایی که باید عملیاتی شوند، بلاکچین لیبرا روش BFT را از طریق پروتوکل اجماع LibraBFT اتخاذ کرده است. این روش اجماع تا زمانی که ۲/۳ گره‌های تایید کننده در شبکه صادق باشند، به درستی عمل می‌کند. در ضمن این پروتوکل اجماع در مقایسه با روش اجماع اثبات کار (POW) ، مقیاس پذیر‌تر است و مصرف انرژی آن هم بسیار کمتر است. بلاکچین لیبرا، یک ساختار داده منفرد است که تاریخچه کل تراکنش‌ها در آن ثبت می‌شود و تراکنش‌ها در بلاک‌هایی جداگانه ذخیره نمی‌شوند. در ضمن این بلاکچین شبه ناشناس (Pseudonymous) است و به کاربران اجازه می‌دهد که یک یا چند اکانت مختلف داشته باشند که هیچکدام از آنها ارتباطی با هویت واقعی آنها نداشته باشد.
ارز لیبرا و پشتوانه آن
لیبرا به عنوان یک ارز دیجیتال با ثبات طراحی شده که پشتوانه‌ای از ذخایر دارایی‌های واقعی (Libra Reserve) خواهد داشت و بوسیله شبکه‌ای رقابتی از صرافی هایی که لیبرا را خرید و فروش می‌کنند، پشتیبانی می‌شود. این مساله به افراد تضمین می‌کند که هر وقت که بخواهند می‌توانند لیبرای خود را، با نرخ صرافی به ارز فیات محلی خود تبدیل کنند و بالعکس.
البته باید گفت که لیبرا همانند MakerDao دو ارز خواهد داشت که یکی مانند Maker به عنوان ابزار حاکمیتی به کار خواهد رفت و دیگری مانند Dai یک ارز با ثبات خواهد بود که البته تفاوت‌های زیادی با آن دارد.
لیبرا به جای پشتوانه طلا، پشتوانه‌ای از دارایی های کم‌نوسان مانند سپرده‌های بانکی و اوراق قرضه دولتی از بانک‌های مرکزی معتبر خواهد داشت. البته باید به این نکته مهم توجه شود که لیبرا همیشه با یک نرخ ثابت، نسبت به ارزهای فیات محلی مبادله نمی شود، در واقع این ارز دیجیتال در رابطه یک به یک با هیچ ارز فیاتی نیست و ارزش آن، با تغییر ارزش دارایی های موجود در Libra Reserve نوسان می کند. دارایی های موجود در Libra Reserve در نقاط مختلف جغرافیایی توزیع خواهند شد تا امنیت آن تضمین شده باشد.
انجمن لیبرا
این انجمن با هدف تسهیل عملکرد بلاکچین لیبرا، ایجاد هماهنگی در توافقات بین سهامداران که نود‌های تایید کننده شبکه هم هستند، ارتقا و توسعه شبکه و مدیریت ذخایر پشتوانه طراحی شده است. این انجمن بوسیله شورای لیبرا که هر گره تایید کننده یک نماینده در آن دارد، اداره می‌شود. تصمیمات اساسی در خصوص حاکمیت شبکه و مدیریت ذخایر پشتوانه در این شورا و با آرای ۲/۳ اعضا اعمال می شوند.
این انجمن تنها نهادی است که قادر به ایجاد (ضرب) و از بین بردن (سوزاندن) کوین‌های لیبراست. کوین جدید تنها زمانی ایجاد می‌شود که یک خرده فروش مجاز اقدام به خرید کوین با پول فیاتی که پشتوانه آن می‌شود، می‌کند. کوین‌ها تنها زمانی از بین می‌روند که این خرده فروشان مجاز اقدام به فروش کوین در قبال پول فیات می‌کنند.
این انجمن در حال حاضر ۲۸ عضو دارد که متشکل از نهادها و شرکت‌های شناخته شده در زمینه‌های مختلف هستند و به عنوان اعضای موسس شناخته می‌شوند و کمپانی فیسبوک نقش رهبری آن را فعلا به عهده خواهد داشت. در آینده تعداد این اعضا که گره‌های تایید کننده در شبکه نیز هستند به ۱۰۰ تا خواهد رسید. همچنین همانطور که گفته شد هدف بر این است که در آینده از وابستگی شبکه به این اعضا کاسته شود و بلاکچینی باز برای مشارکت عموم جامعه ایجاد شود.
آینده لیبرا
لیبرا قصد دارد با استفاده از روشی متن باز (Open Source) و با کمک افراد جامعه به توسعه بلاکچین لیبرا بپردازد، همچنین یک شبکه تست‌نت برای آزمایش توسعه دهندگان لانچ شده است. در ماه‌های آینده به روزرسانی های زیادی بر روی این پروژه انجام خواهند شد. لیبرا یک بازه ۵ ساله برای گذار از یک بلاکچین بسته که تنها تعداد محدودی عضو تایید کننده تراکنش در آن هستند و هرکسی اجازه ایجاد قرارداد هوشمند (Smart Contract) جدید بر روی آن را ندارد، به یک بلاکچین باز (Open) تبدیل شود. دلیل این امر هم این طور عنوان شده است که در حال حاضر فناوری لازم برای ایجاد یک بلاکچین باز، امن و مقیاس پذیر که توانایی پاسخگویی به نیازهای میلیاردها نفر را در سراسر جهان داشته باشد، در دسترس نیست.
فیسبوک یک موسسه مستقل به نام Calibra را به عنوان کیف پول و رابط کاربری ارز دیجیتال لیبرا ایجاد کرده است. اما در آینده قرار است کاربران از طریق فیسبوک، اینستاگرام و واتس‌اپ هم قادر به استفاده از لیبرا باشند.
انتقادات وارده به لیبرا
قطعا اولین و مهمترین انتقادی که به لیبرا می‌توان وارد کرد متمرکز بودن آن است. در شبکه بلاکچین لیبرا همانطور که توضیح داده شد، گره‌های تایید کننده تراکنش‌ها و اجرا کنننده قراردادهای هوشمند، ۲۸ عضو انجمن لیبرا هستند که در راس آن خود فیسبوک قرار دارد و تمام تصمیمات مهم در این انجمن گرفته می‌شود. و نهادهایی که قصد اضافه شدن به این انجمن را داشته باشند باید مورد تایید این اعضای فعلی قرار گیرند. حق رای هر عضو هم بر اساس میزان سرمایه‌‌گذاری در پروژه تعیین می‌شود. بنابراین این اعضا می‌توانند به راحتی تراکنش‌هایی را که به هر دلیل با آن مشکل داشته باشند را تایید نکنند، پس می‌توان گفت که این بلاکچین نه باز است و نه مقاوم در برابر سانسور.
مسئله مهم بعدی مربوط به پشتوانه این ارز دیجیتال است که آن هم به صورت متمرکز مدیریت و ذخیره می‌شود و کاملا تحت اختیار اعضای انجمن لیبرا می‌باشد و سود ناشی از سپرده‌های بانکی هم در اختیار اعضای این انجمن قرار می‌گیرد تا از آن بنا به تصمیم خود استفاده کنند. توزیع جغرافیایی محل ذخیره این پشتوانه ها هم تاثیری در مدیریت متمرکز آن ندارد. هیچ تضمینی برای عدم استفاده از ذخایر پشتوانه در راستای منافع اعضای انجمن لیبرا وجود ندارد، چیزی که در مورد ارز با ثبات تتر و سپرده‌های پشت آن قبلا اتفاق افتاده است.
علیرغم اعلام اینکه این بلاکچین شبه‌ناشناس است و ارتباطی بین اکانت‌ها و هویت مالکان آن وجود ندارد، اما در جایی از وایت پیپر آن گفته شده که مقامات قانونی امکان ردگیری تراکنش‌ها برای اعمال غیر قانونی وجود دارد. این مسئله این سوال را ایجاد می‌کند که آیا کاربران کشورهای تحت تحریم های آمریکا مانند ایران، مجاز به استفاده از خدمات مالی ارائه شده بر روی بلاکچین لیبرا خواهند بود یا خیر و آیا لیبرا قادر است که دارایی‌های افراد را بلوکه کند؟ عده‌ای هم بر این باورند که با توجه به اینکه فیسبوک در حال حاضر به اطلاعات تمام کاربرانش دسترسی دارد، اصلا به احراز هویت یا KYC کاربرانش نیازی ندارد و این ناشناس بودن در این بلاکچین و حریم خصوصی افراد را زیر سوال می‌برد.
درست است که ادعا می‌شود لیبرا قرار است در طی ۵ سال آینده بسیار غیرمتمرکزتر بشود و به یک بلاکچین کاملا باز تبدیل شود، اما چیزی که در آینده نزدیک قرار است ارائه شود، فاصله زیادی از ذات غیر متمرکز ارزهای دیجیتالی مانند بیت کوین دارد و بسیار بعید است که فیسبوک در آینده هم منافع خود را در این پروژه نادیده بگیرد و دغدغه‌ی غیر متمرکز کردن سیستم را داشته باشد. در واقع به نظر می‌آید که فیسبوک قصد دارد خود را جایگزین بانک‌ها و سیستم مالی سنتی کند و سلطه خود در رسانه‌های اجتماعی را به نظام پولی دنیا هم گسترش دهد.
