با علم غیرمتمرکز یا DeSci آشنا شوید؛ بلاکچین چگونه آینده تحقیقات علمی را تغییر می‌دهد؟

جنبه جالب فناوری‌های نوین مانند بلاکچین در این است که مانند یک پل بین حوزه‌های مختلف ارتباط برقرار می‌کند. تکنولوژی بلاکچین پیش از این چهره اقتصاد، هنر، امنیت اطلاعات و زنجیره تامین را تغییر داده است. ایده تحول در تحقیقات علمی (Scientific Research) به واسطه فناوری مبتنی بر نسل سوم وب، در وهله اول مانند تب و تاب هوش مصنوعی در دهه گذشته به نظر می‌رسد. اما هر ایده‌ای شایسته فرصتی برای تامل است. این تکاپو به‌منظور بهره‌وری از قابلیت‌های بلاکچین در تحقیقات منجر به ایجاد دیدگاه علم غیرمتمرکز (Decentralized Science) شده که هدف آن ایجاد شفافیت، بهبود امنیت و تامین منابع مالی در تحقیقات است. در ادامه مقاله به تاثیر فناوری‌های مبتنی بر بلاکچین و نقش علم غیرمتمرکز در تحقیقات علمی خواهیم پرداخت. با میهن بلاکچین همراه باشید.

مفهوم علم غیرمتمرکز (Decentralized Science)

برای آشنا شدن با نقش رویکرد علم غیرمتمرکز در تحقیقات علمی، ابتدا باید تعریف جامعی از عبارت علم غیرمتمرکز یا DeSci در اختیار داشته باشیم.

اصطلاح DeSci برگرفته و مترادف Decentralized Science یا علم غیرمتمرکز است. این جنبش در تلاش است که زیرساخت‌های عمومی را برای تهیه، بررسی، اعتباردهی و تامین مالی اطلاعات علمی با استفاده از زیرساخت Web 3 محقق کند. از همین رو، تاثیر نهادها و سازمان‌ها مورد استقبال جامعه غیرمتمرکز قرار نگرفت و حامیان این جنبش از تحقیقات واقعی شهروندان عادی حمایت کردند.

تحقیقات علمی نیاز جامعه امروز را برآورده نمی‌کنند. دلیل این موضوع این است که سیستم‌های موجود سازمانی که برای تحقیقات جدی استفاده می‌شود، از شریان‌های پیشرفته حیاتی بی‌بهره‌اند. در طول سالیان متمادی، دانش تبدیل به جایگزینی برای استعدادهای موجود در جوامع مدرن، روشی برای ایجاد هزینه‌های بی‌شمار توسط دولتمردان در سراسر دنیا و جلوگیری از تغییرات ضروری در جهان شده است.

نقش DeSci در تحقیقات علمی چیست؟

ممانعت از این اتفاقات، نیازمند استفاده هر چه بیشتر سازمان‌ها و بخش‌های مختلف از سیستم‌های غیرمتمرکز است که نتیجه آن شفافیت و مسئولیت‌پذیری خواهد بود. جنبش DeSci، باعث تسهیل دسترسی به منابع مالی در حوزه علوم، گسترش دانش و تفکیک آن از بنگاه‌های اقتصادی سودجو می‌شود. این حرکت می‌تواند سبب ارتباط و همکاری موثرتری بین محققین شود. مهمترین نقش DeSci در تحقیقات علمی، ایجاد تغییرات ضروری و اعمال آن در جامعه است.

“رمز‌ارزها تغییرات اساسی در امور مالی و NFT تغییرات بنیادین در مسائل فرهنگی را رقم زده‌اند. جنبش DeSci می‌تواند حوزه پژوهش و تحقیقات علمی را متحول کند.”

عدم تمرکز؛ فرصت‌ها و موارد استفاده

سیستم پاداش‌دهی آن‌طور که انتظار می‌رود عمل نمی‌کند و تامین منابع مالی در پروژه‌های علمی، برای محققان یک کابوس است. آنها زمان زیادی منتظر تایید درخواست‌های خود می‌مانند. هم‌بنیانگذار phas3 & LYNX در همین راستا می‌گوید:

“تامین بودجه مورد نیاز محققان، یک مشکل جدی است؛ تا حدی که نیمی از زمان آنها صرف نگارش و تهیه پیش‌نویس می‌شود. دریافت پاداش مستلزم پیگیری موضوع و انتشار تحقیق است که این موضوع به نوبه خود اهمیت دارد اما راهیابی به این سطح معمولا امکان‌پذیر نیست. در نهایت بودجه ناکافی و نامطمئن، نه تنها میزان کار علمی را کاهش می‌دهد بلکه باعث جهت‌دهی به تحقیقات می‌شود.” Sarah Hamburg

با افزایش تعداد محققان به این بخش، تعداد ایده‌ها از بودجه مورد نیاز، بیشتر شده است و اکنون بر کسی پوشیده نیست که تحقیقات علمی برای دولتمردان در اولویت قرار ندارد. در نتیجه، رقابت برای اخذ مجوز و دریافت بودجه در بین محققان افزایش بسیار چشمگیری داشته است. همین موضوع باعث جهت‌دار شدن تحقیقات می‌شود.

نقش DeSci در تامین منابع مالی

سازمان‌های نامتمرکز خودگردان (دائو) تاکنون توانسته‌اند پروژه‌های جاه‌طلبانه‌ای را با استفاده از ساختار کارآمد خود مدیریت کنند. اغلب محققان تجربه کار با کامیونیتی را دارند. بنابراین DAOها را می توان سیستمی مشابه با سیستم‌های قبلی و قدیمی اما با رویکردی نامتمرکز دانست. این یعنی اینکه قدرت حکمرانی بین تمام افراد تقسیم شده و سلسله مراتبی وجود ندارد. این مدل سازمانی جدید در مقایسه با نهاد‌های سنتی، شفاف، بین‌المللی و باز هستند. بر همین اساس، محققان می‌توانند آزادانه در پروژه‌های مورد نظر خود مشارکت و منابع مالی مورد نیاز خود را تامین کنند. از آغاز فعالیت این بخش تاکنون، تلاش‌های اندکی برای تایید موفقیت‌های دائو صورت گرفته که در این بین می‌توان به VitaDAO، Antidote DAO و LabDAO اشاره کرد.

پروتکل‌های دیفای

پروتکل‌های دیفای در حال توسعه هستند و استفاده از آنها در بین محققان در حال افزایش است. این صنعت به دنبال ایجاد بستری مناسب برای تامین سرمایه‌های مورد نیاز محققان در بلندمدت است. در حال حاضر جذب سرمایه از طریق فناوری بلاکچین توسط مدل‌های موفقی مثل Quadratic Funding و retroactive funding برای محققان و دانشمندان فراهم است.

ان‌اف‌تی

هم‌اکنون امکان مبادله تصاویری که بخشی از دارایی‌های هوشمند محققان است و از تحقیقات علمی به دست می‌آید، وجود دارد. از سرویس IP-NFTs می‌توان به عنوان یک نمونه خوب نام برد. به واسطه تجربیات کسب شده از مدل‌های جذب سرمایه در دائو، وب 3.0 می‌تواند ایرادهای موجود در این زمینه را از بین ببرد.

مشکلات مرتبط با مشارکت در تحقیق و پژوهش

تجربه نشان می دهد که انتشار مطالب علمی، کاری سخت و پیچیده است. زیرا عموما توسط نشریاتی ارائه می‌شود که سود زیادی از جمع‌آوری اطلاعات علمی به دست می‌آورند. این اطلاعات علمی ارزشمند عموما با زحمت زیاد و توسط محققانی به دست می‌آید که در ازای آن هزینه‌ای دریافت نکرده‌اند. مشکل اینجاست که با دسترسی کمتر محققان به بودجه‌های دولتی، امکان تهیه و دسترسی به تحقیقات علمی به شدت کاهش می‌یابد و این موضوع تاثیر بسزایی در کاهش خلاقیت در بخش علوم تحقیقاتی دارد.

از آنجایی که این مشکل مدت زیادی وجود دارد، شماری از طرفداران تحقیقات آزاد مثل Aaron Swartz و Alexandra Elbakyan مقاله‌های دانشگاهی را به صورت عمومی منتشر کردند.

قبلا نیز از تحقیقات آزاد حمایت‌های موفقی صورت گرفته است که به عنوان نمونه می‌توان به بایکوت Elsevier’s paywall توسط هزاران محقق اشاره کرد. اما همان‌طور که انتظار می‌رفت پلتفرم‌هایی از این قبیل، آنقدر قدرتمند بودند که قابلیت‌های پیشرفته در آنها همچنان غیر قابل دسترس بوده و کمپین‌های ایجاد شده عملا راه به جایی نبردند.

درک نقش DeSci در تحقیقات علمی آینده

از آغاز فعالیت وب 3.0، سرویس‌های متنوعی رویکرد DeSci را برای حل این مشکل در پیش گرفته‌اند. درک نقش علم غیرمتمرکز در تحقیقات علمی آینده، تاثیر بسیار زیادی در بخش پژوهش‌های علمی خواهد داشت. در این بخش 5 پلتفرم فعال در زمینه DeSci را مرور خواهیم کرد.

اوری‌پدیا (Everipedia): این پلتفرم، دانش مرتبط با بلاکچین را در اختیار عموم مردم قرار می‌دهد. این سرویس اطلاعات را در بلاکچین ثبت می‌کند و به این ترتیب می‌توان آن را یک نسخه از ویکیپدیا در وب 3.0 دانست. کاربران برای فعالیت و استفاده از این سرویس توکن IQ دریافت می‌کنند. این توکن امکان رای‌گیری را برای کاربران فراهم می‌کند و به همین وسیله آنها می‌توانند تعیین کنند که کدام مقاله نیاز به ویرایش دارد و یا اینکه اطلاعات کدام‌ مقاله کامل است.

پلتفرم OpScientia یک بستر آزاد برای فعالیت علمی، تحقیق و سازماندهی تحقیقات است که در تلاش می‌کند مشکلات مرتبط با اشتراک‌گذاری، بازتولید، مشارکت، پاداش‌دهی و حق مالکیت را حل کند.

پلتفرم ResearchHub سعی دارد که به گیت‌هاب دانش (GitHub of Science) تبدیل شود. این پلتفرم برای محققان یک دسترسی موقت به اپلیکیشن‌های مختلف ایجاد می‌کند که از این طریق ارتباط موثرتری با یکدیگر داشته باشند. توکن ResearchCoin یک توکن ERC20 است که برای ایجاد انگیزه و پاداش‌دهی در این سرویس مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پلتفرم Molecule یک بستر نامتمرکز جهت تحقیقات مالی نامتمرکز است که در بخش تحقیقات آکادمیک مانند یک بازار برای تامین منابع مالی عمل می‌کند. این سرویس، از طریق انتقال دارایی‌های هوشمند، می‌تواند سرمایه را به دست محققان برجسته برساند. دارایی‌های هوشمند از قابلیت جذب سرمایه برخوردار هستند و به راحتی می‌توان بر روی آنها سرمایه‌گذاری کرد.

پلتفرم Fleming Protocol امکان ذخیره اطلاعات سلامت فردی را فراهم می‌کند. این اطلاعات از طریق ابزارهایی مثل ساعت‌ هوشمند، سنسورهای مانیتورینگ و غیره جمع‌آوری می‌شود و کنترل آن به صورت کامل در اختیار کاربر قرار دارد. از این اطلاعات می‌توان برای مدیریت دیتای شخصی به صورت اتوماسیون و شخصی‌سازی اطلاعات حوزه سلامت در متاورس استفاده کرد.

امنیت و حفاظت از دارایی‌های هوشمند

شناخته‌شده‌ترین دارایی‌های هوشمند، قوانین کپی‌رایت، پتنت‌ها و علائم تجاری هستند. برای انجام یک تحقیق مشخص، دارایی‌های هوشمند همیشه به عنوان یک مشکل مطرح می‌شوند و ارزش‌گذاری آنها به شکلی نامتعارف، سخت است. پتنت‌ها و محافظت از سایر دارایی‌های هوشمند، همواره دغدغه محققان و دانشمندان است زیرا افشای یافته‌های جدید علمی، هوشمندانه به نظر نمی‌رسد. به همین دلیل محققان و دانشمندان بر این باور هستند که دسترسی نامحدود به اطلاعات اولیه می‌تواند نقش بسیار مهمی در سرعت رشد آنها داشته باشد.

عدم دسترسی به اطلاعات جامع باعث می‌شود که هر دو طرف معامله نتوانند افزایش هزینه‌های تحقیقاتی خود را بررسی کنند. همچنین نحوه اشتراک‌گذاری و جمع‌آوری دیتا در این روش مبهم بوده و کاربردی ندارد.

رویکرد DeSci در حفاظت از دارایی‌های هوشمند

اگر با وب 3.0 آشنا باشید، با قابلیت‌هایی مثل مالکیت، امنیت و شفافیت در وب 3.0 نیز به خوبی آشنا هستید. این قابلیت‌ها بخشی از ویژگی‌های وب 3.0 است. در این بخش درمی‌یابیم که DeSci چطور می‌تواند امنیت و حفاظت دارایی های هوشمند را تامین کند.

ان‌اف‌تی

توکن‌های بی همتا یا همان NFT، طی چند سال توانستند خود را به عنوان یک ابزار واسطه بین هنرمندان معرفی کنند. این توکن‌ها کاربرهای دیگری نیز دارند که از آن جمله می‌توان به دامین‌های ان‌اف‌تی اشاره کرد. یک نمونه از این توکن‌ها، ENS است. کمی قبل‌تر در همین مقاله در مورد ان‌اف‌تی ها صحبت کردیم. اما دانستن نقش این توکن‌ها در دارایی‌های هوشمند نیز ضروری است.

به عنوان مثال پلتفرم مولکول (molecule) یک بستر جذب سرمایه برای بخش تحقیقات علمی است که از سال 2018 فعالیت خود را آغاز کرده است. این پلتفرم از طریق ترکیب دارایی هوشمند و ان‌اف‌تی با دیفای کار می‌کند. همان‌طور که می‌دانیم ان‌اف‌تی ها قادر به انتقال درآمد آتی به خالق اصلی یک اثر هستند. ان‌اف‌تی ها، به همان صورت می‌توانند ارزش‌های خلق شده توسط یک هویت واقعی را به صورت شفاف به محققانی منتقل کنند که دیتای یک زنجیره اطلاعاتی را فراهم کرده‌اند.

دائو

پلتفرم NeuraDAO یک سرویس کامیونیتی محور و نامتمرکز (دائو) است که تحقیقات مرتبط با تکنولوژی‌های علوم اعصاب و دارایی‌های هوشمند را پشتیبانی می‌کند. هدف اصلی این پلتفرم، پشتیبانی مالی از تحقیقات جدید است. به این ترتیب این سرویس دارایی‌های هوشمند محققان را در مراحل اولیه ثبت کرده و جهت جذب سرمایه برای محققان از آنها محافظت می‌کند. این سرویس به کاربران امکان می‌دهد پرتفولیوی دارایی‌های هوشمند خود را به منظور جذب سرمایه در آینده تکمیل کنند. سازندگان این پلتفرم معتقدند که با استفاده از این ویژگی‌های جدید، امکان مالکیت، حکمرانی و جذب سرمایه برای محققان فراهم خواهد شد.

فضای نامتمرکز برای ذخیره سازی دیتا

گزارش‌های متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد اطلاعات علمی با سرعت زیادی ناپدید می‌شوند. برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که 80 درصد از اطلاعات تحقیقاتی بعد از گذر ۲۰ سال دیگر وجود ندارند. قواعد حاکم بر فضای نامتمرکز ذخیره‌سازی دیتا در وب 3.0، می‌تواند این روند را در بخش اطلاعات علمی بهبود بخشند.

برای دستیابی به این هدف، یک سیستم باید به عنوان نقطه آغاز در نظر گرفته شود که اطلاعات آن توسط هر هویت نامتمرکزی، در دسترس باشد. این ویژگی باعث می‌شود که کپی اطلاعات مهم و قابلیت مقاومت در برابر سانسور شکل بگیرد. بازنشر نتیجه، به تمام افراد امکان می‌دهد که در روند کار مشارکت داشته و دیتای جدید خود را به زنجیره اطلاعات بی‌افزاید. یک مثال خوب در این بخش، compute-to-data است که با رویکرد محاسبات معتبر از طریق دسترسی به یک کانال دیتای خام، محیط قابل اعتمادی را برای تحقیقات فراهم کرده است.

راهکارهای وب 3.0، سناریوهای مطرح شده و تحقیقات علمی آزاد را ممکن می‌سازد. محققان با استفاده از این مدل، می‌توانند محصولات خود را به صورت عمومی منتشر کرده و از هزینه‌ها و مجوزهای اضافی جلوگیری کنند. پلتفرم‌های IPFS، Filecoin، Sia Tech و Arweave از جمله سرویس‌های نامتمرکزی هستند که می‌توان از آنها به عنوان نمونه‌های موفق نام برد.

جمع‌بندی

پلتفرم‌های DAO، NFT، توکن‌ها و تکنولوژی‌های موجود در وب 3.0 پتانسیل به وجود آوردن اکوسیستم‌های اقتصادی نوین را در خود دارند. نتیجه این رویکردها می‌تواند بسیار فراتر از تحقیقات علمی گذشته باشد. جنبش DeSci می‌تواند جذب سرمایه را برای تحقیقات علمی امکان‌پذیر کند و خلاقیت را افزایش دهد. حال سوال اصلی این است که تا چه اندازه می‌توان به این تحول امیدوار بود؟ با توجه به اینکه روند مشارکت در پروژه‌های علمی می‌تواند به مراتب ساده‌تر شود؛ آینده تحقیقات با استفاده از فناوری بلاکچین را چطور ارزیابی می‌کنید؟