استخر نقدینگی (liquidity pool) استاندارد جدیدی برای معامله کارآمد دارایی‌ها ارائه می‌دهد و همزمان به سرمایه‌گذاران هم اجازه می‌دهد که از دارایی‌های خود سود کسب کنند. استخر‌های نقدینگی دیفای (DeFi) امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند و افراد زیادی در اندیشه پیوستن به این استخر‌ها هستند. طبیعتا پیوستن به این استخر‌ها نیازمند دانش و مهارت است و نمی‌توان بدون مطالعه وارد این عرصه شد. این نوشتار راهنمایی برای افراد علاقه‌مند به این عرصه است و در این نوشتار، به بسیاری از سوالات اساسی در این زمینه پاسخ داده می‌شود.
استخر نقدینگی چیست و چگونه کار می‌کند؟
در حال حاضر، دو نوع صرافی غیرمتمرکز بر روی اتریوم موجود است؛ نوع اول صرافی‌های همتا به همتای دارای دفتر سفارش (OrderBook) هستند، که از جمله این صرافی‌ها می‌توان به صرافی‌های 0x مانند Radar Relay اشاره کرد. نوع دوم از این صرافی‌های غیرمتمرکز، صرافی‌های استخر نقدینگی هستند که از جمله آنها می‌توان به Kyber، Uniswap و Bancor اشاره کرد.
صرافی‌های دارای دفتر سفارش برای ترید و انجام معاملات متکی بر یک سیستم پیشنهاد و درخواست هستند. موتور این صرافی‌ها افراد خریدار و فروشنده را که در قیمت با هم تطابق دارند، شناسایی و مرتبط می‌کند. در این سیستم، افرادی که می‌خواهند یک دارایی خاص را خرید و فروش کنند، سفارش محدود (limit order) ایجاد می‌کنند و افرادی که قیمت پیشنهادی آنها را قبول کنند، اقدام به اجرای سفارش آنها خواهند کرد.
این سیستم در جا‌هایی که نقدینگی بالاست، بسیار مناسب است و به خوبی جواب می‌دهد. اما معامله دارایی‌های دارای نقدینگی پایین در این سیستم بسیار مشکل است و این دارایی‌ها در اثر تراکنش‌های بزرگ، گرفتار نوسانات بزرگ و غیر عادی می‌شوند. در نتیجه، چنین دارایی‌هایی به دلیل نوسان قیمت بالا و تبدیل ناکارآمد، به احتمال زیاد مورد پذیرش عموم واقع نخواهند شد.
یک استخر نقدینگی دقیقا این مشکل را نشانه می‌گیرد و وابستگی توکن‌ها به حجم ترید را از میان بر می‌دارد و همچنین نقدینگی دائمی را برای این توکن‌ها تضمین می‌کند. مدل استخر نقدینگی در مقایسه با مدل دفتر سفارش دارای مزیت‌هایی است که در ادامه به آنها پرداخته می‌شود.
مزایای استخر‌های نقدینگی
استخر نقدینگی در واقع یک بازارساز خودکار (AMM) است که با استفاده از یک قرارداد هوشمند و به صورت خودکار سفارش‌های خرید و فروش را بر اساس پارامتر‌های از پیش تعیین شده، به همدیگر مرتبط می‌کند. در اینجا لازم نیست که تریدر‌ها را مستقیما با تریدر‌های دیگر مرتبط کرد و تا زمانی که سرمایه‌گذاران دارایی‌های خود را وارد استخر کرده باشند، نقدینگی موجود خواهد بود.
بازارسازها در صرافی‌های متکی بر دفتر سفارش، لازم است که دائما سفارش‌های خرید و فروش خود را با توجه به نوسان قیمت تنظیم کنند. بازارسازها در اینجا باید حرفه‌ای باشند و زمان و تخصص لازم را برای مدیریت استراتژی‌های خود داشته باشند. اما در یک استخر نقدینگی نیازی به این کار‌ها نیست و لازم نیست که به جمع‌آوری اطلاعات از صرافی‌های مختلف در مورد قیمت یک دارایی پرداخته شود؛ تامین کنندگان نقدینگی تنها کافی است که دارایی‌های خود را وارد یک استخر نقدینگی کنند و بقیه کار‌ها را به قرارداد هوشمند بسپارند.
برای پیوستن به یک استخر نقدینگی نیازی به احراز هویت نیست و موانعی که برای فعالیت در یک صرافی متمرکز موجود است، در اینجا مطرح نیست. هر فردی می‌تواند در یک استخر نقدینگی موجود سرمایه‌گذاری کند و یا خودش یک جفت مبادلاتی جدید را در هر لحظه‌ای ایجاد کند. وقتی سرمایه‌گذاری می‌خواهد نقدینگی را برای یک استخر فراهم کند، ارزش معادل هر دو دارایی را باید واریز کند. فراهم کردن ۱۰۰ دلار نقدینگی برای استخر ETH/DAI به این معنی است که ۱۰۰ دلار ETH و ۱۰۰ دلار نیز DAI واریز شود که در مجموع ۲۰۰ دلار باید واریز شود.
در عوض، سرمایه‌گذار توکن‌های آن استخر نقدینگی را دریافت خواهد کرد و این توکن‌ها ارائه‌دهنده سهم او از استخر هستند، که این سرمایه‌گذار در هر زمانی می‌تواند آنها را برداشت کند. زمانی که فردی تریدی را انجام می‌دهد، کارمزد ترید از دارایی‌های او کسر می‌شود و به استخر نقدینگی اضافه می‌شود. به عنوان مثال، کارمزد ترید در Uniswap برابر با ۰.۳ درصد است. در این حالت، اگر مشارکت ۱۰۰ دلاری شما در استخر ETH/DAI، حدود ۰.۰۰۷ درصد از استخر باشد، شما ۰.۰۰۷ درصد از آن کارمزد را از آن خود خواهید کرد.
قرارداد هوشمند در صرافی‌های غیرمتمرکزی مانند Uniswap، طوری طراحی شده که هزینه گس را کاهش می‌دهد. محاسبات قیمتی کارآمد و توزیع کارمزد در داخل استخر به معنی اصطکاک کمتر بین تراکنش‌هاست. به عنوان مثال، بسیاری از قرارداد‌های هوشمند تنها قادرند که وجوه ترید شده را به همان کیف پول برگردانند؛ اما Uniswap این امکان را به تریدر‌ها می‌دهد که دارایی‌ها را مبادله کنند و آنها را به کیف پول دیگری ارسال کنند.
فرآیند تعیین قیمت در یک استخر نقدینگی
یک استخر نقدینگی به این صورت طراحی شده که ترید‌ها را اجرا می‌کند و قیمت را بر طبق فرمول یک محصول ثابت حفظ می‌کند و این تضمین می‌کند که ارزش هر ذخیره ثابت بماند؛ حتی اگر نسبت‌های دارایی‌ها تغییر کند. تراکنش‌های خرید، قیمت دارایی خریداری شده را به نسبت دارایی فروخته شده افزایش می‌دهند و تراکنش‌های فروش نیز قیمت دارایی فروخته شده را کاهش می‌دهند.
مثال پایین، محاسبات معامله فروش یک اتریوم را در قبال DAI برای استخر نقدینگی ETH/DAI در Uniswap نشان می‌دهد. تریدری که یک اتریوم را در این استخر به نرخ مبادله اولیه ۱۴۰ می‌فروشد (DAI/ETH)، میزان دریافتی او ۱۳۸.۲۰ خواهد بود. بعد از این ترید، استخر مورد نظر دارای نرخ مبادله ۱۳۷.۲۵ خواهد بود.
کسب سود در یک استخر نقدینگی به چه عواملی بستگی دارد؟
کسب سود در یک استخر نقدینگی به قیمت دارایی در زمان فراهم کردن و برداشت، اندازه استخر و حجم معاملات بستگی دارد.
توجه داشته باشید که فعالیت ترید می‌تواند قیمت و کمیت دارایی‌ها را در استخر تغییر دهد. سرمایه‌گذاران در نهایت، نسبت مختلفی از دارایی‌ها را در مقایسه با آنچه که ابتدا واریز کرده‌اند، برداشت خواهند کرد. در اینجاست که حرکت بازار می‌تواند به نفع و یا ضرر شما تمام شود.
از آنجا که لازم است ارزشی معادل از دو دارایی را در استخر نقدینگی فراهم کنید، تغییرات بزرگ قیمت بین زمان عرضه و برداشت یک دارایی، می‌تواند منجر به ضرر شود. بنابراین سودی که سرمایه‌گذاران کسب می‌کنند، متغیر است و به عوامل گفته شده بستگی خواهد داشت.
نحوه مشارکت در استخر‌های نقدینگی Uniswap
حال به چگونگی مشارکت در یکی از استخر‌های نقدینگی Uniswap می‌پردازیم. البته شایان ذکر است که پروژه‌های دیگری مانند Bancor نیز دارای استخر نقدینگی هستند، اما در این نوشتار به استخر‌های Uniswap به عنوان مثال اشاره می‌شود. برای این کار، ابتدا باید به وب سایت Uniswap.exchange مراجعه کنیم که بعد از ورود به وب سایت، صفحه زیر ظاهر می‌شود و کافی است که در آنجا بر روی Pool کلیک کنیم.
Uniswap یک صرافی غیرمتمرکز است که در آنجا می‌توان اتریوم و توکن‌های ERC20 را معامله کرد. معامله در این صرافی نیازی به احراز هویت ندارد و هر فردی از هر جای جهان می‌تواند بدون هیچ دردسری در آن معامله کند. این صرافی دارای بخش‌هایی به نام استخر نقدینگی است که در هر یک از این استخر‌ها مجموعه‌ای توکن قرار دارد که این مجموعه توکن‌ها در قرارداد‌های هوشمند جای داده شده‌اند. افراد در اینجا می‌توانند به معامله هر یک از این توکن‌ها با واسطه اتریوم بپردازند.
نکته دیگر در مورد Uniswap این است که هر فردی می‌تواند یک جفت معاملاتی جدید در یک استخر نقدینگی جدید برای هر توکنی و در هر زمانی ایجاد کند. در اینجا نیازی به هزینه لیست شدن نیست.
بعد از این که بر روی Pool کلیک کردیم، وارد صفحه زیر می‌شویم و در اینجا می‌توان به اضافه کردن نقدینگی، برداشت نقدینگی و یا ایجاد جفت جدید پرداخت. در این نوشتار تنها در مورد اضافه کردن نقدینگی و برداشت نقدینگی صحبت خواهد شد.
فرض کنید که من می‌خواهم در استخر نقدینگی DAI مشارکت کنم. در این حالت، باید هم اتریوم و هم DAI را به یک اندازه واریز کنم. برای فراهم کردن نقدینگی در یک استخر، باید از هر دو ارز به یک اندازه واریز کنیم تا بتوانیم نقدینگی را برای آن جفت فراهم کنیم.
حال اگر فردی وارد این استخر نقدینگی شود و DAI را با اتریوم مبادله کند، از نقدینگی فراهم شده توسط شما استفاده می‌شود و این ممکن است باعث افزایش موجودی اتریوم شما و کاهش موجودی DAI شما شود و یا عکس این قضیه صورت بگیرد. نحوه کار در این استخر‌ها مانند کفه‌های ترازو است و اگر موجودی اتریوم شما یک دلار پایین بیاید، موجودی DAI شما یک دلار بالا خواهد رفت.
فراهم کنندگان نقدینگی کارمزدی را از افراد مبادله‌کننده می‌گیرند. کارمزد Uniswap برای مبادله‌کنندگان ۰.۳ درصد است، که این کارمزد بین فراهم آورندگان نقدینگی در یک استخر توزیع می‌شود. سهم هر یک از افراد فراهم‌آورنده نقدینگی، با توجه به مقدار دارایی‌هایی خواهد بود که آنها در استخر مورد نظر وارد کرده‌اند. حال اگر بخواهیم در استخر DAI مشارکت کنیم، باید از قسمت select a token استیبل کوین DAI را انتخاب کنیم.
سپس یا مقدار DAI واریزی را باید وارد کنیم، یا مقدار اتریوم واریزی، هر کدام را که وارد کنیم، گزینه دیگر به تناسب آن به دست خواهد آمد. فراموش نکنید که از هر دو گزینه باید به مقدار مساوی واریز کرد. من در این مثال، مقدار ۱۰ DAI واریز می‌کنم.
پس جمعا در این مثال باید ۲۰ دلار سرمایه‌گذاری شود که ۱۰ دلار آن DAI و ۱۰ دلار نیز اتریوم است. سپس باید بر روی گزینه Unlock کلیک کنید و سپس منتظر یک تراکنش اتریومی شوید تا به پایان برسد. شایان ذکر است که برای انجام این کار‌ها باید قبلا کیف پول متامسک (Metamask) خود را به سایت Uniswap متصل کرده باشید.
این یک باگ نمایشی متامسک است که اغلب در هنگام استفاده از آن دیده می‌شود.
و این اساسا زمانی اتفاق می‌افتد که می‌خواهید یک قرارداد هوشمند را مجاز به استفاده از توکن خاصی کنید. اگر چه ممکن است برای شما عجیب باشد، اما در اینجا من DAI ارسال نمی‌کنم، بلکه تنها برای مجاز کردن توکن، گس خرج می‌کنم.
حال که تراکنش تایید شد و به قرارداد هوشمند اجازه دادیم که به DAI ما دسترسی داشته باشد، می‌توانیم نقدینگی را اضافه کنیم که در این مثال ۱۰ DAI و ۰.۰۴۷۲ اتریوم است.
وقتی که بر روی دکمه Add Liquidity کلیک می‌کنیم، نوبت یک تراکنش دیگر متامسک است که باید منتظر تایید آن باشیم.
بعد از تایید، می‌توانیم سهم استخر خود را مشاهده کنیم که در اینجا خیلی کوچک است و تنها ۰.۰۰۰۷ درصد از استخر است. هر زمانی که آن کارمزد‌های ۰.۳ درصدی موجود باشد، درصدی کوچکی از آنها به ما تعلق می‌گیرد.
نکته مهمی که باید در مورد یک استخر نقدینگی مورد توجه قرار بگیرد، این است که شما در این استخر‌ها کنترل خود را بر نسبت بین اتریوم و توکن مورد نظر از دست می‌دهید. ممکن است من هفته‌ها بعد به این استخر برگردم و ببینم که اتریوم من خیلی زیاد شده و توکن مورد نظر به مقدار زیادی کاهش یافته و یا بالعکس، اتریوم من خیلی کم شده و توکن DAI من خیلی افزایش یافته باشد. بنابراین این استخر‌ها برای افرادی که می‌خواهند کنترل نسبت اتریوم و توکن مورد نظر را در دست داشته باشند، زیاد مناسب نیست. اما اگر این موضوع برای شما مهم نیست، این استخر‌ها می‌توانند گزینه خوبی برای شما باشند.
نکته دیگری که باید بدانید، این است که زمانی که شما نقدینگی فراهم می‌آورید، ارز دیجیتال خود را واریز می‌کنید و در عوض، توکن Uniswap دریافت می‌کنید. من در این مثال، ۱۰ توکن DAI و مقدار ۰.۰۴۷۲ اتریوم واریز کرده‌ام و ۰.۰۴۱۴۷ توکن Uniswap دریافت کرده‌ام.
مقدار این توکن‌های Uniswap، سهم من را از استخر نشان می‌دهند.
در نهایت، اگر بخواهید که آنچه را واریز کرده‌اید به همراه کارمزد‌های دریافتی برداشت کنید، باید بر روی دکمه Remove Liquidity کلیک کنید.
ریسک‌ها و مخاطرات استخر نقدینگی
یک استخر نقدینگی اگر چه دارای مزایای زیادی است و می‌تواند موقعیت خوبی برای سرمایه‌گذاری باشد، اما مخاطرات و ریسک‌های خاص خود را نیز دارد. این استخر‌ها زمانی بیشترین کارایی را دارند که قیمت بازار به تدریج تغییر کند و در زمان تغییرات ناگهانی قیمت، این استخر‌ها آسیب‌پذیر هستند.
همچنین زمانی که نقدینگی در استخر بیشتر از حجم تراکنش‌ها باشد، کارمزد‌های دریافتی کاهش پیدا می‌کند و دامنه تعیین قیمت تنگ می‌شود. این استخر‌ها توسط قرارداد هوشمند کنترل می‌شوند و بنابراین خطراتی مانند باگ‌ها و آسیب‌پذیری‌های این قرارداد‌ها را نیز باید در نظر داشت.
استخر‌های نقدینگی طعمه‌های جذابی برای هکر‌ها هستند و قطعا هکر‌ها این استخر‌ها را به دقت بررسی می‌کنند و از کوچک‌ترین حفره امنیتی و آسیب‌پذیری در آنها استفاده می‌کنند. در کل باید بگوییم که صنعت دیفای و اموری مانند استخر‌های نقدینگی فناوری‌های جوانی هستند که هر چیزی ممکن است برای آنها اتفاق بیافتد.
کلام آخر
استخر نقدینگی ایده جالبی است و می‌تواند موقعیتی خوب برای سرمایه‌گذاری باشد. افرادی که در این استخر‌ها مشارکت می‌کنند، باید دارای ابزار‌های لازم برای نظارت و بررسی تغییرات قیمت باشند و سریعا به این تغییرات واکنش نشان دهند.
کار با این استخر‌ها به تخصص و مهارت زیادی نیاز دارد و علاوه بر این، این استخر‌ها ریسک‌ها و مخاطرات خاص خود را هم دارند. در نهایت باید بگوییم که این صنعت جوان مناسب افرادی است که علاقه زیادی به ریسک دارند، اما فراموش نکنید که هرگز نباید بیش از توان خود ریسک کرد. نظر شما چیست؟ استخر‌های نقدینگی تا چه حد برای شما جذابیت دارند؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید.
