پروتکل x402 چیست؟ گامی به‌سوی پرداخت خودکار ایجنت‌های هوش مصنوعی

دستیارهای هوش مصنوعی امروز می‌توانند هرکاری را انجام دهند؛ جز پرداخت. فرض کنید ایجنت معاملاتی شما بهترین API را برای دریافت داده‌های لحظه‌ای بازار کریپتو پیدا کرده است؛ اما برای دسترسی به آن ابتدا باید پرداخت انجام شود. بنابراین، تا زمانی که شما حساب کاربری نسازید، شماره کارت بانکی خود را وارد نکنید و فرآیند پرداخت را انجام ندهید، هیچ کاری از او ساخته نیست. درحالی که فکر می‌کردید همه چیز برای شکار فرصت آماده است، دستیار هوش مصنوعی شما به یک بن‌بست می‌خورد. پروتکل x402 قطعه گمشده این پازل است که می‌خواهد با احیای کد وضعیت ۴۰۲ HTTP، پرداخت‌های رمزارزی فوری، ارزان و بدون نیاز به حساب کاربری را در فضای اینترنت امکان‌پذیر کند. اگر علاقه‌مند هستید بدانید پروتکل x402 چیست، توسط چه کسی راه‌اندازی شده است، چطور کار می‌کند، توکن‌های x402 کدامند و چرا به ترند این روزهای بازار تبدیل شده‌اند، با این مطلب از میهن بلاکچین همراه باشید.

پروتکل x402 چیست؟

پروتکل x402 تلاشی برای ساده‌ کردن یکی از مهم‌ترین چالش‌های زندگی دیجیتال، یعنی «پرداخت آنلاین» است. واقعیت این است که اگرچه در عصر دیجیتال، کریپتو و هوش مصنوعی به‌ سر می‌بریم، اما هنوز مشکلاتی در این زمینه وجود دارد. اکثر سیستم‌های پرداخت به کارت‌های اعتباری و احراز‌ هویت وابسته هستند. حتی ارزهای دیجیتال که می‌خواستند تراکنش‌ها را سریع‌تر، ارزان‌تر و در دسترس‌تر کنند، کاربران را درگیر فرآیندهای پیچیده‌تری کرده‌اند. اگر کاربری بخواهد برای دسترسی به داده‌های پولی یک وبسایت پرداخت‌های خرد رمزارزی را انجام دهد، مجبور است مراحلی مثل اتصال دستی کیف پول، کپی‌کردن آدرس‌های طولانی و چندین مرحله تایید را پشت سر بگذارد.

X402 یک پروتکل پرداخت بلاکچینی است که با احیای کد وضعیت ۴۰۲ HTTP، به وبسایت‌ها، رابط‌های برنامه‌نویسی و حتی ایجنت‌های هوش مصنوعی اجازه می‌دهد که درخواست‌های پرداخت را مستقیما از همان ساختار معمولی اینترنت ارسال کنند. به‌بیان ساده، هر وبسایت یا سرویس آنلاین با استفاده از پروتکل X402 می‌تواند به یک «دستگاه پرداخت دیجیتال خودکار» تبدیل شود. این فناوری به‌طور خاص برای پرداخت‌های دیجیتال ماشین به ماشین و میکروپرداخت‌ها (Micro Payments) طراحی شده است.

تاریخچه پروتکل x402

اگر اهل وب‌گردی و استفاده از سرویس‌های آنلاین باشید، احتمالا با پیغام «Error 402 – Payment Required» روبرو شده‌اید؛ خطایی که به شما یادآوری می‌کند «به دلیل لزوم پرداخت، دسترسی‌تان محدود است». این کد در همان ابتدای ظهور اینترنت، هنگام طراحی پروتکل HTTP در دهه ۹۰ میلادی نوشته شد، اما هیچ‌وقت کاربرد واقعی پیدا نکرد. در آن مقطع زمانی، هیچ زیرساخت جهانی و استانداردی برای پرداخت در اینترنت وجود نداشت. کارت‌های اعتباری و انتقال‌های بانکی برای چنین کاربردی مناسب نبودند؛ زیرا هم کارمزد بالایی داشتند و هم امنیت آن‌ها کافی نبود. از ارزهای دیجیتال هم هیچ خبری نبود. به‌همین دلیل، توسعه‌دهندگانی که روی پروتکل HTTP کار می‌کردند، کد وضعیت ۴۰۲ را تنها به این امید نوشتند که روزی بتوان از آن برای «پرداخت‌های مستقیم در بستر وب» استفاده کرد. درنتیجه، دنیای وب به‌ناچار مدل اقتصادی تبلیغات و اشتراک‌های ماهانه را انتخاب کرد.

حالا، بعد از گذشت بیش از سه‌ دهه، شرایط تغییر کرده است. با ظهور استیبل کوین‌ها‌، نهایی‌شدن (Finality) آنی تراکنش‌ها و زمان بلاک کمتر از یک ثانیه، ایده‌های غیرممکن به واقعیت نزدیک شده‌اند. پروتکل x402 پاسخی به رویاهای ناتمام دهه ۹۰ است که قصد دارد با استفاده از زیرساخت‌های مالی غیرمتمرکز و فناوری بلاکچین، «پرداخت بومی در وب» را محقق کند.

بنیانگذار پروتکل x402 کیست؟

پروتکل x402 در ماه مه ۲۰۲۵ توسط کوین بیس (Coinbase) معرفی شد؛ اما نقطه‌ عطف آن زمانی رقم خورد که اعضای این تیم با همکاری کلودفلر (Cloudflare) اقدام به راه‌اندازی بنیاد x402 کردند. پس از آن، شرکت‌های بزرگی مانند گوگل، خدمات وب آمازون (AWS)، سرکل (Circle) و آنتروپیک (Anthropic) از این پروژه حمایت کردند و پتانسیل آن به عنوان یک «لایه پرداخت جهانی برای وب و هوش مصنوعی» بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت.

افزایش تقاضا برای پرداخت‌های خودکار توسط ایجنت‌های هوش مصنوعی نیز به گسترش سریع این پروتکل دامن زد. اکنون توسعه‌دهندگان می‌توانند با دسترسی به مخزن متن‌باز این پروتکل در گیت‌هاب (coinbase/x402)، قابلیت پرداخت آنی را به برنامه‌ها و سرویس‌های خود اضافه کنند.

طبق داده‌های وبسایت کوین‌گکو درحال حاضر بیش از ۴۴ پروژه از این فناوری استفاده می‌کنند. مجموع ارزش بازار این پروژه‌ها به بیش از ۸۳ میلیون دلار و حجم معاملات روزانه‌شان به ۱۰۸ میلیون دلار رسیده است.

پروتکل x402 چطور کار می‌کند؟

پروتکل x402 با هدف حذف پیچیدگی‌های پرداخت آنلاین طراحی شده است. کاربران به‌جای درگیر شدن با پرکردن فرم‌های طولانی یا خرید اشتراک‌ می‌توانند پرداخت‌های خرد و آنی را از طریق استیبل‌کوین یو‌اس‌دی کوین (USDC) مستقیماً از طریق مرورگر خود انجام دهند. این تراکنش‌ها در حدود ۲ ثانیه نهایی می‌شوند و هیچ کارمزدی ندارند. اگرچه این پروتکل در ابتدا روی بلاکچین لایه ۲ بیس (Base) پیاده‌سازی شده است؛ اما از آنجایی که ذاتا ماهیت چین‌آگنوستیک (Chain Agnostic) دارد به هیچ زنجیره یا توکن خاصی وابسته نیست. درحال‌حاضر، علاوه‌بر شبکه بیس، روی سولانا (Solana)، پالیگان (Polygon) و سی (Sei) هم فعال است.

نحوه کار پروتکل x402 چگونه است؟

عملکرد پروتکل x402 را می‌توانیم در مراحل زیر خلاصه کنیم:

• درخواست کاربر: کاربر یا ایجنت هوش مصنوعی درخواست دسترسی به یک منبع یا API را ارسال می‌کند.
• پاسخ سرور: اگر دسترسی به آن منبع به پرداخت نیاز داشته باشد، سرور با کد وضعیت HTTP 402 پاسخ می‌دهد و جزئیات پرداخت مانند مبلغ و آدرس کیف پول مقصد را در هدر HTTP ارسال می‌کند.
• پرداخت: کاربر یا ایجنت هوش مصنوعی، تراکنش را از طریق کیف پولی مانند متامسک امضا می‌کند. وجوه به زنجیره بیس یا هر زنجیره سازگار منتقل می‌شود.
• دسترسی: پس از تأیید پرداخت روی بلاکچین، سرور فوراً دسترسی به منبع مورد نظر را فعال می‌کند.

برای درک بهتر، تصور کنید می‌خواهید داده‌های آب‌وهوا را از یک API بخرید. به‌جای ایجاد حساب کاربری و تنظیم اشتراک، دستیار هوش مصنوعی شما درخواست دسترسی را ارسال می‌کند و وبسایت کد HTTP 402 را با ضمیمه اطلاعات پرداخت برمی‌گرداند. ایجنت مبلغ را از طریق کیف پول متامسک روی زنجیره بیس ارسال و تراکنش را امضا می‌کند. پرداخت در لحظه انجام می‌شود و در عرض چند ثانیه اطلاعات موردنظر بدون واسطه و بدون معطلی روی صفحه شما ظاهر می‌شوند.

در جدول زیر می‌توانید تفاوت عملکرد پروتکل x402 را با سایر سیستم‌ها ببینید:

منابع در پروتکل x402 چیست؟

منظور از منابع (Resources) در پروتکل x402 همان واحدهای ارزش قابل‌خرید و استفاده‌ای هستند که تاکنون امکان استفاده از آن‌ها در اینترنت وجود نداشت. برای مثال، تصور کنید برای استفاده از داده‌های یک سرویس API باید یک اشتراک ماهانه ۱۰۰۰ دلاری بپردازید تا بتوانید از مقدار داده‌ مشخص یا در مدت زمان مشخصی از منابع استفاده کنید. پروتکل x402 مدل بهتری ارائه می‌دهد؛ به جای پرداخت ماهانه، شما به ازای هر درخواست، مبلغ کوچکی (مثلاً ۵ سنت USDC) می‌پردازید و داده‌ موردنظرتان را در همان لحظه دریافت می‌کنید.

منابع می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• داده‌ها و نتایج: قیمت لحظه‌ای ارز، یک مقاله خبری یا اطلاعات آب‌وهوا.
• محاسبات و استنتاج‌ها: تولید یک متن با هوش مصنوعی، تبدیل صوت به متن یا محاسبه ریسک
• عملیات جانبی: ارسال یک توییت، به‌روزرسانی رکورد مشتری، ثبت سفارش یا راه‌اندازی یک سرور مجازی برای ۱۰ دقیقه
• دسترسی یا اولویت: عبور از صف انتظار، دریافت ایمیل با اولویت، رزرو وقت یا باز کردن دسترسی ویژه به API

به طور کلی، منبع در x402 هر چیزی است که ارزش دارد و می‌تواند در ازای پرداخت، مورد استفاده انسان یا ایجنت‌های هوش مصنوعی قرار گیرد. این ویژگی به اینترنت کمک می‌کند تا اقتصاد بومی خود را سریع و ساده به‌طور خودکار بازسازی کند.

جادوی پروتکل x402

پروتکل x402 در ظاهر ابزاری برای تسهیل میکروپرداخت‌های آنلاین است؛ اما جادوی واقعی x402 این است که ربات‌ها یا همان «ایجنت‌های هوش مصنوعی» می‌توانند به طور خودکار به منابع مختلف اینترنتی متصل شوند، آن‌ها را با هم ترکیب کنند و بدون نیاز به دخالت انسان، چندین کار را انجام دهند.

برای مثال، تصور کنید ایجنتی که گزارش‌های مالی را تهیه می‌کند، می‌تواند داده‌ها را از یک API خریداری کند، تحلیل‌‌های لازم را از یک مدل زبانی بگیرد و نتیجه را در قالب فایل نهایی برای شما ارسال کند. تمام این مراحل با پرداخت‌های خودکار در بستر x402 انجام می‌شود.

این همان مفهوم لگوی پولی (Money lego) است که به اینترنت اجازه می‌دهد منابع مختلف را به‌شیوه‌های خلاقانه در کنار هم قرار دهد و فرآیندهای پیچیده‌تری را امکان‌پذیر کند. علاوه‌بر این، مدل‌های زبانی بزرگ (LLM) می‌توانند به عنوان مغز این سیستم عمل کنند و تصمیم بگیرند کدام منابع فراخوانی شوند و چطور ترکیب شوند تا به هدف برسند. این چشم‌انداز آن‌قدر بزرگ و تحول‌آفرین است که به‌سختی می‌توان ابعاد کامل آن را تصور کرد.

پروتکل x402 چه مشکلاتی را حل می‌کند؟

پروتکل ۴۰۲ چند مشکل مهم را در پرداخت‌های آنلاین حل می‌کند. میکروپرداخت‌ها تا پیش از این اقتصادی نبودند؛ زیرا کارت‌های اعتباری هزینه و کارمزد بالایی داشتند، دیگر نیازی به احراز هویت و مدیریت حساب‌های جداگانه نیست، تراکنش‌ها به‌سرعت انجام می‌شوند و حتی ایجنت‌های هوش مصنوعی هم می‌توانند به‌طور خودکار هزینه‌ها را پرداخت کنند.

اما مهم‌ترین مسئله‌ای که پروتکل x402 حل می‌کند، وابستگی اینترنت به تبلیغات است. سال‌ها تنها مدل اقتصادی وب، نمایش تبلیغات بود. شرکت‌ها با رصد رفتار کاربران در فضای آنلاین، تمام داده‌های ممکن را در مورد کاربران به‌دست می‌آوردند و با نمایش تبلیغات هدفمند درآمد کسب می‌کردند. با همین مدل ساده امروز یک بازار تریلیون دلاری شکل گرفته است.

علاوه‌بر این مدل رایج، روش‌های دیگری هم برای کسب درآمد از کاربران اینترنت وجود داشت. مثلا، سایت‌ها می‌توانستند با یک سرویس پرداخت آنلاین قرارداد ببندند تا کاربران تنها در ازای پرداخت پول به محتوا دسترسی پیدا کنند. اما مسئله اصلی این بود که تا قبل از ظهور بلاکچین، پرداخت‌های خردِ کمتر از ۱ دلار عملی و اقتصادی نبود. بنابراین، تبلیغات تنها راه عملی برای دسترسی به محتوا و کسب درآمد به‌شمار می‌فت. در این مدل، کاربران می‌توانستند در کنار تماشای تبلیغات به محتوا دسترسی رایگان داشته باشند، ناشران درآمد کسب می‌کردند و تبلیغ‌دهنده‌ها به هدف خود می‌رسیدند.

اما حالا جهان به سمت ایجنت‌های هوش مصنوعی پیش می‌رود. آن‌ها مصرف‌کننده محتوا می‌شوند و از آنجایی که تبلیغات دیگر نمی‌تواند انسان‌ها را هدف قرار دهد، ممکن است اقتصاد تبلیغات آنلاین فرو بریزد. از طرف دیگر ایجنت‌ها برای دسترسی به محتوا دو راه پیش‌رو دارند؛ یا باید محتوا را استخراج کنند (Scrape) یا باید آن‌ها را بخرند. از آنجایی که دزدیده شدن محتوا برای ناشران مقرون به‌صرفه نیست، بنابراین مجبور می‌شوند با استفاده از استانداردهای جدیدی مانند پروتکل x402 خرید محتوا را برای آن‌ها فراهم کنند. فرآیند کار ساده است؛ کلاینت (ایجنت یا مرورگر) درخواست دسترسی به محتوا را می‌دهد، میزبان محتوا با «الزام پرداخت هزینه» پاسخ می‌دهد، کلاینت پرداخت را انجام می‌دهد و دسترسی به محتوا باز می‌شود.

این روش، اقتصاد جدیدی را برای اینترنت ایجنت‌محور رقم می‌زند و به ربات‌ها اجازه می‌دهد که بدون دخالت انسان و بدون محدودیت‌های پرداخت سنتی هزینه خدمات و داده‌ها را پرداخت کنند.

معرفی توکن‌های x402

برخلاف تصور، چیزی به نام «توکن x402» وجود ندارد؛ بلکه یک مفهوم عمومی در اکوسیستم x402 است. درواقع، هر توکنی که از معماری یا روند پرداخت این پروتکل استفاده کند در دسته ارزهای x402 قرار می‌گیرد. این توکن‌ها معمولا از نوع کاربردی یا حاکمیتی هستند و امکان پرداخت‌های خودکار میان ایجنت‌های هوش مصنوعی، برنامه‌های غیرمتمرکز یا سرویس‌های داده را در بستر وب فراهم می‌کنند. نمونه‌هایی از توکن‌های X402 عبارتند از:

• پِی ‌ای‌آی نتورک (PAYAI) و پینگ (PING): این پروژه‌ها برای پرداخت‌های آنی در زمینه نظارت و هماهنگی ایجنت‌‌های هوش مصنوعی از X402 استفاده می‌کنند.
• هیوریست ای‌آی (HEU): برای انجام کوئری داده‌ و دسترسی سریع به منابع اطلاعاتی از X402 بهره می‌برد.
• آئورا (AURA) و (SANTA): این دو پروژه که متعلق به اکوسیستم ویرچوالز (VIRTUAL) هستند، از شبکه‌ای از ربات‌های هوش مصنوعی که وظایف آنچین را انجام می‌دهند، پشتیبانی می‌کنند.
• ایگن کلاود (EIGEN): با استفاده از X402 به ایجنت‌‌ها اجازه می‌دهد بین سیستم‌های آنچین و آفچین تعامل داشته باشند و پرداخت‌های خرد در مقیاس بسیار کوچک تا ۰.۰۰۱ دلار را به‌ازای هر درخواست انجام دهند.
• فلاک (FLOCK): قصد دارد از X402 برای پرداخت آنی به‌ازای هر درخواست در پلتفرم FLOCK API استفاده کند؛ کاربران و ایجنت‌‌ها می‌توانند با پرداخت استیبل کوین USDC به مدل‌های تنظیم‌شده یا سرویس‌های فدرال هوش مصنوعی دسترسی پیدا کنند.

هنوز مشخص نیست که پروتکل x402 به یکی از ارکان مهم دنیای هوش مصنوعی تبدیل می‌شود یا فقط یک موج گذرا است. با‌این‌حال، رشد سریع پروژه‌ها و ارزش بازار توکن‌های x402 از استقبال سرمایه‌گذاران حکایت دارد.

اهمیت پذیرش پروتکل x402 برای آینده اینترنت

اینترنت همیشه با محدودیت‌های ناشی از نبود یک سیستم پرداخت بومی دست‌وپنجه نرم کرده است. برای خریدهای آنلاین همیشه مجبور بودیم اطلاعات بانکی سنتی را وارد فضای اینترنت کنیم. خودِ شما تا به‌حال چند بار شماره کارت‌های بانکی‌تان را وارد وبسایت‌ها کرده‌اید؟ چندبار مجبور شده‌اید از سیستم‌های پرداخت متمرکز مانند پی‌پل استفاده کنید یا چند مرتبه رمزعبورتان را فراموش کرده‌اید؟ تمام این موارد نشان می‌دهند که پرداخت‌های آنلاین، حتی برای کوچکترین مبالغ، زمان‌بر و پیچیده هستند.

خلا ناشی از نبود پرداخت‌های خرد، با تبلیغات پر شد و با پدیده «کسب درآمد از رفتار و داده‌های آنلاین کاربران در صنعت تبلیغات آنلاین» مواجه شدیم. البته تبلیغات همیشه بد نیست؛ اما مشکل اصلی این بود که بخشی از تجارت اینترنتی هرگز نتوانست رشد کند، آن هم تنها به این دلیل که پرداخت‌های خرد از ۰.۰۰۱ تا ۱ دلار برای دسترسی به منابع و خدمات اینترنتی تقریبا غیرممکن بود. اکنون با وجود پروتکل x402 تمام پرداخت‌ها را می‌توان با استفاده از ارزهای دیجیتال به‌صورت ناشناس بربستر بلاکچین انجام داد. دیگر نیازی نیست برای خرید یا استفاده از خدمات آنلاین هویت خود را فاش کنید و این یعنی اینترنتی آزادتر، خصوصی‌تر و بدون مرز برای تمام تراکنش‌های مالی.

سوالات متداول (FAQ)