برنامه غیرمتمرکز چیست؟ dAppها برنامه‌هایی هستند که روی یک شبکه غیرمتمرکز ایجاد میشوند و ترکیبی از قرارداد هوشمند و فرانت‌اند رابط کاربری هستند. این تعریفی است که در وبسایت رسمی اتریوم آمده و شاید برای برخی چندان ملموس نباشد. در ادامه بیشتر توضیح می‌دهیم که مفهوم dApp چیست، تاریخچه و ویژگی‌های آن را بررسی و به کاربردهای آن اشاره می‌کنیم. این مقاله از میهن بلاکچین به شما کمک می‌کند با DAppها بیشتر آشنا شوید و به اهمیت آنها پی ببرید.
برنامه غیرمتمرکز چیست؟
نام برنامههای غیرمتمرکز که می‌آید، یاد اتریوم می‌افتیم. این برنامهها روی بلاکچین اجرا میشوند و اتریوم اولین مرجعی بود که این برنامهها را ایجاد کرد. تفاوت این برنامهها با برنامههای متمرکز در این است که dAppها روی یک شبکه همتا به همتای غیرمتمرکز اجرا میشوند و دیگر خبری از یک سرور متمرکز در آنها نیست. البته محیط گرافیکی و رابط کاربری برنامههای غیرمتمرکز تفاوتی با برنامههای معمولی ندارد.
برنامههای غیرمتمرکز dAppها برنامه‌هایی هستند که به کمک قرارداد هوشمند روی شبکههای همتا به همتای غیرمتمرکز پیاده‌سازی میشوند.
از جمله ویژگی‌های dAppها می‌توان Permissionless بودن آنها اشاره کرد؛ به این معنا که هرکسی آزاد است از این برنامهها استفاده کند. از میان شبکههای همتا‌به‌همتا، اتریوم رایجترین انتخاب توسعه‌دهندگان برای ساخت Dappهاست. می‌توان گفت هر برنامهای که قابلیت اجرا روی اتریوم و سایر شبکههای قرارداد هوشمند را داشته باشد، به عنوان برنامه غیرمتمرکز در نظر گرفته میشود.
در واقع در ابتدا dAppها فقط روی اتریوم اجرا می‌شدند؛ اما اکنون برنامههای غیرمتمرکز فراوانی روی شبکههای دیگر هم توسعه یافته‌اند و توانسته‌اند به موفقیت‌‌های خوبی دست پیدا کنند. این مسئله خبر از آینده درخشان این برنامهها می‌دهد.
از پرکاربردترین DAPPهای فعال روی اتریوم می‌توان به یونی سواپ، کامپوند، آوه و پنکیک سواپ اشاره کرد. در زیر می‌توانید نام برخی از برنامههای غیرمتمرکز فعال روی سایر شبکه‌ها را مشاهده کنید:
- برنامههای Honor World و Upland در دسته بازیها روی شبکه ایاس (EOS)
- برنامه SunSwap در گروه صرافی و JustLend در حوزه دیفای (DeFi) روی شبکه ترون
- Trader Joe در حوزه دیفای روی شبکه آوالانچ
- Magic Eden در گروه مارکت پلیس روی شبکه سولانا
تاریخچه dAppها
در سال ۲۰۱۳ ویتالیک بوترین (Vitalik Buterin) به همراه شخصی دیگر پیشنهاد ایجاد شبکه اتریوم را ارائه داد. هدف از ایجاد این بلاکچین، فقط انجام یک تراکنش مالی ساده نبود؛ بلکه ویتالیک به دنبال یافتن راهی برای غیرمتمرکز کردن زندگی انسان‌ها بود و به همین خاطر اتریوم را خلق کرد.
رویایی که در سر بوترین بود، یک اینترنت بر مبنای بلاکچین بود. جایی که به جای نهادهای کنترل‌گر، فقط کاربران حضور داشتند. همینجا بود که مفهوم تازه‌ای با نام قرارداد هوشمند به دنیا معرفی شد. قرارداد هوشمند کاری می‌کرد که طرفین بتوانند بدون اعتماد به شخص ثالث، با هم تراکنش انجام دهند. این یک قدم بزرگ به سمت تمرکززدایی بود. یک سال بعد و در سال ۲۰۱۴، dAppها در مقاله‌ای با این عنوان معرفی شدند: «تئوری عمومی برنامههای غیرمتمرکز، Dappها». نویسندگان مختلفی این مقاله را نوشته بودند که از میان آنها می‌توان به نام‌های دیوید جانستون (David Johnston) و شاون ویلکینسون (Shawn Wilkinson) اشاره کرد. در این مطلب، چند شرط برای برنامههای غیرمتمرکز معرفی شده بود:
- استفاده از کدهای متن باز و تحت کنترل کاربر
- نگهداری اطلاعات در شبکه بلاکچین به صورت غیرمتمرکز و با دسترسی عمومی
- وجود توکن‌های رمزنگاری‌شده برای دستیابی به dAppها و ایجاد مشوق و پاداش از این طریق
- به‌کارگیری الگوریتم اجماع برای تولید توکن‌ها
به این ترتیب Dappها معرفی شدند و دریچه‌ای تازه به روی کاربران گشودند.
ایده و هدف برنامه غیرمتمرکز چیست؟
اگر به نام dAppها توجه کنیم، می‌توانیم هدف این برنامهها را بهتر درک کنیم. کاهش تمرکز و حذف دخالت واسطه‌ها، دلیلی است که باعث ایجاد این برنامهها شد. اکنون برنامههای غیرمتمرکز مختلفی در زمینه امور مالی، بازی، شبکههای اجتماعی و غیره با هدف غیرمتمرکزسازی توسعه یافته‌اند. همچنین دسترسی عمومی به بلاکچین نیز از جمله سایر اهداف برنامههای غیرمتمرکز است که تاکنون با همین هدف شاهد ایجاد dAppهای زیادی بوده‌ایم.
Dapp چطور کار می‌کند؟
یک برنامه وب استاندارد مانند توییتر، روی یک سیستم رایانه‌ای اجرا میشود که مدیریت آن بر عهده یک سازمان مرکزی است. ممکن است چندین کاربر در یک طرف وجود داشته باشند، اما مرکز اصلی توسط یک سازمان کنترل میشود. برای ساخت برنامههای متمرکز به یک رابط کاربری، سرور و همچنین پایگاه داده نیاز داریم.
در برنامههای غیرمتمرکز هم همان رابط کاربری وجود دارد؛ اما به جای سرور با قرارداد هوشمند سروکار داریم و به جای پایگاه داده، پای شبکههای P2P یا بلاکچینی به ماجرا باز میشود. یک توسعه‌دهنده می‌تواند یک dApp مانند توییتر را ایجاد کند و آن را در بلاک چین قرار دهد و هر کاربر می‌تواند پیام‌ها را در آن منتشر کند. پس از ارسال، هیچ کس، از جمله سازندگان برنامه، نمی‌توانند پیام‌ها را حذف کنند.
به عنوان مثال BitTorrent ،Tor و Popcorn Time بر روی رایانه‌هایی که بخشی از یک شبکه P2P هستند، اجرا میشوند. در این برنامهها هیچ‌کس کنترل کامل بر روی عملکرد بقیه اعضا را ندارد.
dAppها هم مثل برنامههای متمرکز، از کدهای فرانت اند برای ایجاد یک صفحه وب و محیط بصری استفاده می‌کنند. اما کد بک‌اند برنامههای غیرمتمرکز قراردادهای هوشمندی هستند که روی شبکههای غیرمتمرکز اجرا میشوند. این دقیقا نقطه مقابل برنامههای سنتی است که روی یک سرور متمرکز اجرا میشوند؛ مثل برنامههای وب ۲ که هم‌اکنون از آنها استفاده می‌کنیم. وقتی یک DApp روی بلاکچین اتریوم مستقر میشود، دیگر امکان تغییر آن وجود ندارد. منطق نهفته در قراردادهای هوشمند، این برنامهها را اجرا می‌کند. داده‌های برنامههای غیرمتمرکز در یک دفتر کل عمومی در بلاک‌ها ذخیره میشوند و توکن‌ها مسئول اعتبارسنجی این برنامهها هستند.
ویژگی‌های برنامه غیرمتمرکز
اگر بخواهیم به مهم‌ترین ویژگی‌های یک برنامه غیرمتمرکز اشاره کنیم، باید چند عنصر حیاتی زیر را نام ببریم:
- غیرمتمرکز بودن (Decentralized): برنامههای غیرمتمرکز روی شبکه اتریوم و سایر شبکههای غیرمتمرکز اجرا میشوند؛ به این معنا که هیچ شخص یا نهادی آن را کنترل نمی‌کند.
- طرح‌های تشویقی: ویژگی تشویقی dApp براساس نیاز به ایجاد یک سیستم جایزه‌دهی است که نودهای شبکه را به حضور در برنامه غیر متمرکز تشویق می‌کند. پس از حذف ویژگی متمرکزسازی در شبکه، این وظیفه به عهده نودها است تا به صورت انفرادی یا جمعی وظایف سرور مرکزی را انجام دهند. برنامههای غیرمتمرکز دارای توکن‌هایی هستند که مخصوص همان برنامه است و برای انجام تراکنش‌ها و تایید بلاک چین برنامه مورد استفاده قرار می‌گیرند. این توکن‌ها ارزشی را ذخیره می‌کنند تا به جایزه مناسبی برای حضور در شبکه برنامه غیرمتمرکز تبدیل شوند.
- قطعیت (Deterministic): برنامههای غیرمتمرکز عملکرد خود را فارغ از محیط اجرا انجام می‌دهند.
- تورینگ کامل (Turing complete): ویژگی تورینگ کامل به این مسئله اشاره دارد که اگر منابع کافی (مثل زمان یا حافظه) تامین شود، dAppها می‌توانند هر عملی را انجام بدهند.
- عملکرد مجزا (Isolated): برنامههای غیرمتمرکز در یک محیط مجازی (مثل ماشین مجازی اتریوم یا EVM) اجرا میشوند. به همین خاطر اگر خطایی در قرارداد هوشمند به وجود آید، این مسئله مانع از اجرای عملکرد معمول شبکه بلاکچین نخواهد شد.
- متن باز (Open Source): به این معنا که هر تغییری در برنامههای غیرمتمرکز منوط به تصمیم‌گیری و اجماع تعداد زیادی از کاربران است. برای این کار، کد اپلیکیشن در دسترس همه قرار می‌گیرد.
کاربرد برنامههای غیرمتمرکز
برنامههای غیرمتمرکز را می‌توان در هر صنعتی به کار گرفت؛ نه فقط در استخراج ارز دیجیتال که در موارد پزشکی و یا حتی ذخیره فایل نیز از Dappها با هدف کاهش متمرکزسازی استفاده میشود.
برنامههای غیرمتمرکز در امور مالی جایگاه ویژه‌ای دارند. در فرایند وام دهی و قرض دهی، به کمک برنامههای غیرمتمرکز تمام سود وام به قرض‌دهنده تعلق می‌گیرد و نیاز نیست درصدی به شخص یا نهاد واسط برسد. همچنین قرض‌گیرنده نیز دستش برای انتخاب زمان بازپرداخت بازتر است. از جمله دیگر کاربردهای برنامههای غیرمتمرکز می‌توان به شبکههای اجتماعی، صنعت بازی، رای‌دهی و حاکمیت، تبلیغات و جمع‌آوری کمک‌های مالی اشاره کرد.
انواع برنامههای غیرمتمرکز
در همان مقاله‌ای که بالاتر به آن اشاره کردیم، دسته‌بندی زیر برای dAppها معرفی شد:
- dAppهای نوع اول: این برنامهها بلاکچین مختص خودشان را دارند؛ مثل بیت کوین.
- dAppهای نوع دوم: این برنامهها از بلاکچین برنامههای نوع اول استفاده می‌کنند و برای کار کردن به توکن‌های کاربردی نیاز دارند. به عنوان مثال پروتکل اومنی (Omni) که روی بلاکچین بیت کوین ساخته شده است، در این دسته قرار می‌گیرد.
- dAppهای نوع سوم: این برنامهها از پروتکل‌های نوع دوم استفاده می‌کنند و برای اجرا، تمام موارد لازم را روی لایه یک و دو ذخیره می‌کنند. شبکه SAFE که یک شبکه ذخیره‌سازی غیرمتمرکز داده است، روی پروتکل امنی ایجاد شده و جزو نوع سوم dAppها دسته‌بندی میشود.
مقایسه میان لایه‌های بلاکچین به درک بهتر تفاوت انواع dAppها کمک شایانی می‌کند.
تاثیر Dappها بر اتریوم
تاثیر برنامههای غیرمتمرکز بر اتریوم انکارناپذیر است. این برنامهها در کنار قراردادهای هوشمند، باعث استقبال توسعه‌دهندگان از شبکه اتریوم میشوند. در حقیقت می‌توان گفت dApp و اتریوم به صورت زنجیروار به هم متصل‌اند؛ به گونه‌ای که پیشرفت یکی، در گروی توسعه و پذیرش دیگری است. با نگاهی به رنکینگ dAppها می‌توانید به میزان استقبال و استفاده کاربران از این برنامهها پی ببرید.
شبکه اتریوم در حال حاضر مهم‌ترین بستر برای توسعه برنامههای غیرمتمرکز است. محیط توسعه اتریوم به صورتی است که زمان برنامه‌نویسی را کاهش می‌دهد و باعث میشود راه‌اندازی پروژه‌ها سریع‌تر صورت بگیرد. همچنین وجود قابلیت کسب درآمد از این برنامهها کاربران را به مشارکت روی شبکه اتریوم تشویق می‌کند.
تاثیر بالقوه برنامههای غیرمتمرکز بر موضوعات جهانی
برنامههای غیرمتمرکز مزایای بسیار مشابهی با پروتکل بلاک چین ارائه می‌دهند؛ اما این کار را به روشی پیشرفته‌تر انجام می‌دهند. برنامه غیرمتمرکز را همانند یک پروتکل ساده بلاکچینی در نظر بگیرید که یک راه حل خاص یا مجموعه‌ای از راهکارها را ارائه می‌دهد. dAppها معمولا بدون نیاز به واسطه‌گری شخص ثالث، بین کاربران و ارائه‌کنندگان خدمات بسیاری از بخش‌های تجاری پلی ایجاد می‌کنند. بعضی از تاثیرات بالقوه برنامههای غیرمتمرکز عبارتند از :
بهبود حقوق مالکیت داده‌ها
در ساختار رایج اینترنت متمرکز، علیرغم این موضوع که داده‌ها توسط کاربران تهیه میشوند، مالکیت و کنترل داده‌ها در دستان پلتفرم‌های شبکههای اجتماعی، برنامهها و وبسایت‌ها است. هنگامی که اطلاعات شخصی خود را در پلتفرم شبکه اجتماعی قرار می‌دهید، این اطلاعات تبدیل به دارایی آن پلتفرم میشود.
برنامههای غیرمتمرکز فضایی را ایجاد خواهند کرد که مالکیت داده‌ها از شرکت‌های اینترنتی به دست تولیدکنندگان داده‌ها برگردد. به جای اینکه کسب درآمد منحصر به شرکت‌های بزرگ اینترنتی باشد، کاربران معمولی قادر خواهند بود تا با استفاده از اینترنت کسب درآمد کنند.
یکپارچگی اینترنت اشیا (IoT)
برنامههای غیرمتمرکز در حال تبدیل شدن به بخش مهمی از فرآیند اینترنت اشیا هستند. متخصصان دریافته‌اند که بلاکچین‌ها راه حل واقعی مشکل انتقال داده‌ها هستند؛ زیرا تعداد دیتا پوینت‌ها و نقاط دسترسی به اینترنت از اشیا افزایش یافته است.
بلاکچین‌ها سرورهای مرکزی ندارند و انتقال داده‌ها با اتصال به نزدیک‌ترین نود همتا اتفاق می‌افتد. با چنین پروتکل سریع و موثری، برنامه غیرمتمرکز نقش اصلی را در پیاده‌سازی اینترنت اشیا ایفا می‌کنند.
پیشرفت امنیت دیجیتال
پروتکل‌های رمزنگاری موجود در چارچوب برنامههای غیرمتمرکز، ویژگی‌های امنیتی ممتازی ارائه می‌دهند که باعث بهبود امنیت دیجیتال خواهند شد. بلاک چین از نظر تئوری تغییرناپذیر است و با رشد اندازه، این تغییرناپذیری نیز حفظ میشود. dAppها بلاک‌هایی را برای ایمن کردن اینترنت ارائه خواهند داد که در آن، داده‌های کاربران از دسترسی هکرها و جاسوسان دیجیتالی محافظت میشود.
نحوه دسترسی به برنامههای غیرمتمرکز
حالا شاید این سوال پیش بیاید که از کجا می‌توانیم به این برنامهها دسترسی داشته باشیم. راه‌های مختلفی برای این کار وجود دارد. به عنوان مثال با مراجعه به مرورگر dAppها در سایت اتریوم، می‌توانید برنامههای دلخواه خود را بیابید. به طور کلی اگر به دنبال یافتن برنامههای غیرمتمرکز شبکههای مختلف هستید، سایت DappRadar می‌تواند به شما کمک کند. در این سایت می‌توانید شبکه موردنظر خود را انتخاب و فهرست dAppهای آن شبکه را مشاهده کنید. به عنوان مثال با انتخاب شبکه فانتوم، برنامههای غیرمتمرکز این شبکه به شما نشان داده میشوند.
همچنین برخی از کیف پول‌ها مرورگرهایی برای برنامههای غیرمتمرکز دارند که به کمک آنها می‌توان به این برنامهها دست پیدا کرد. شاید معروف‌ترین نمونه، کیف پول تراست ولت باشد. همچنین اگر URL برنامه موردنظر خود را داشته باشید، به راحتی می‌توانید مثل سایر برنامهها به آن دسترسی پیدا کنید.
مزایا و معایب Dapp
تا اینجا تقریبا از DAppها فقط تعریف کرده‌ایم و از معایبشان چیزی نگفته‌ایم. بهتر است مروری بر مزایای Dappها داشته باشیم و بعد به معایب آن نیز بپردازیم تا بهتر با این برنامهها آشنا شویم.
مزایا:
- غیرمتمرکز بودن و عدم کنترل توسط نهادهای واسطه
- منبع‌باز بودن
- شفافیت
- انعطاف‌پذیری بالا
- مقاومت در برابر سانسور
- قابلیت اعتماد بیشتر نسبت به برنامههای متمرکز
- کاهش احتمال خطا و از دست رفتن داده‌ها
- دسترسی عموم به کدهای منبع که مانع از انجام امور و فعالیت‌های مخرب و اجرای ویروس‌ها از طریق واسطه‌ها میشود
- امکان دسترسی به برنامههای غیرمتمرکز از طریق توکن‌های کاربردی و افزایش مقیاس‌پذیری
- عدم نیاز به احراز هویت برای اجرا یا تعامل با dappها
- تایید هر تراکنش توسط کل شبکه و افزایش امنیت
- عدم نیاز به استفاده از ارزهای فیات برای انجام تراکنش
معایب:
- متاسفانه تعداد شرکت‌ها و افرادی که از شبکههای مبتنی بر بلاکچین استفاده می‌کنند زیاد نیست. به همین خاطر برنامههای غیرمتمرکز مخاطبان خاص خود را دارند و هنوز برای عده زیادی شناخته شده نیستند.
- به دلیل نیاز به اجماع و عدم وجود نهاد متمرکز، به‌روزرسانی‌ها، تغییرات و رفع خطا زمان‌بر خواهد بود.
- برنامههای غیرمتمرکز با استفاده از منابع فراوان از تمام شبکه نسخه پشتیبان تهیه می‌کنند که این امر می‌تواند منجر به ازدحام شبکه شود.
- اکنون برای دسترسی کاربران به برنامههای غیرمتمرکز، به یک مرورگر نیاز داریم که از این برنامهها پشتیبانی کند. اگر کاربر با فضای بلاکچین چندان آشنا نباشد، این مسئله موجب آزار و اذیت و دشواری دسترسی میشود.
- نگهداری و توسعه زیرساخت Dappها دشوار است.
- شیوه‌های سنتی پیاده‌سازی امنیت در این برنامهها جواب نمی‌دهد.
- ایجاد تجربه کاربرپسند برای توسعه‌دهندگان برنامههای غیرمتمرکز فرایند دشواری است. ساده‌ترین مثال استفاده از کلید خصوصی به جای نام کاربری و رمز عبور است.
- به دلیل تازگی dAppها، مشکلات ناشناخته‌ای در این برنامهها وجود دارد.
وضعیت فعلی و آینده برنامههای غیرمتمرکز
برنامههای غیرمتمرکز نسبتا جدید هستند و مسیر درازی پیش روی خود دارند. Dappها در آینده می‌توانند محبوبیت بیشتری کسب کنند. مطابق گزارش سایت Dappradar رشد برنامههای غیرمتمرکز در سال ۲۰۲۲ نیز ادامه داشته است. این آمار را می‌توان از بررسی تعداد کیف پول‌های فعال منحصر‌به‌فرد دریافت. در سال ۲۰۲۱، میانگین روزانه تعداد کیف پول‌های فعال منحصر‌به‌فرد ۱.۵۸ میلیون بود که این رقم در سال ۲۰۲۲، به میزان ۵۰ درصد رشد کرد و به ۲.۳۷ میلیون رسید. هرچند وقایع مختلفی در سال ۲۰۲۲ باعث کاهش این روند صعودی شد. می‌توانید این گزارش را به صورت کامل از طریق این صفحه مطالعه کنید.
از سوی دیگر آینده برنامههای غیرمتمرکز با افزایش تعداد بیشتری استیبل کوین و صرافی غیرمتمرکز می‌تواند تحت تاثیر قرار بگیرد. پلتفرم‌های وام‌دهی غیرمتمرکز نیز در کنار بازی‌های NFTمحور بلاکچینی از جمله موارد دیگری هستند که می‌توانند در آینده نه چندان دور، باعث رونق dAppها شوند.
پرسش و پاسخ (FAQ)
- برنامه غیرمتمرکز چیست؟
برنامه غیرمتمرکز یا DApp برنامهای است که با استفاده از قراردادهای هوشمند روی شبکههای غیرمتمرکز و همتابههمتایی مانند اتریوم اجرا میشود. - آیا برنامههای غیرمتمرکز فقط روی اتریوم اجرا میشوند؟
اتریوم رایجترین بستر برای اجرای Dappهاست اما شبکههای دیگر مانند ایاس، ترون و غیره نیز بسترهایی هستند که امکان اجرای برنامههای غیرمتمرکز روی آنها وجود دارد. - کاربرد DApp چیست؟
کاربردهای مختلفی برای برنامههای غیرمتمرکز وجود دارد و از این برنامهها برای کاهش متمرکز بودن و تسهیل تراکنشهای مالی، بازیها، شبکههای اجتماعی، تجارت الکترونیک و غیره استفاده میشود.
جمع‌بندی
برنامههای غیرمتمرکز یا DAppها به لحاظ ظاهری مشابه برنامههای متمرکز هستند؛ اما در پس‌زمینه با قراردادهای هوشمند سروکار دارند که این مسئله باعث کاهش متمرکز بودن میشود. این برنامهها روی بلاکچین اجرا و داده‌های آنها در بلاک‌ها ذخیره میشوند. رایجترین بستر برای اجرای برنامههای متمرکز، شبکه اتریوم است اما از سایر شبکه‌ها نیز می‌توان به این منظور استفاده کرد. نظر شما در مورد برنامه غیرمتمرکز چیست؟ آیا این برنامهها می‌توانند پذیرش قابل توجهی را در سال‌های پیش رو کسب کنند؟ بهترین برنامه غیرمتمرکزی که با آن کار کرده‌اید چه نام داشته است؟ تجربه و نظر خود را در مورد استفاده از dAppها را با ما و کاربران میهن بلاکچین در میان بگذارید.
