ریسکها انواع مختلفی دارند که یکی از مشهورترین آنها با نام ریسک قوی سیاه (Black Swan) شناخته میشود که البته به تئوری، رویداد یا استراتژی قوی سیاه هم معروف است. این ریسک به احتمال وقوع یک حادثه غیرمنتظره اشاره دارد که پیشبینیپذیر نیست. البته این تمام ماجرا نیست و برای اینکه بدانیم ریسک قوی سیاه چیست و چه ویژگیهایی دارد، لازم است عمیقتر به آن بپردازیم. آنچه در این مقاله از میهن بلاکچین میخوانید، شما را با این مفهوم جالب آشنا میکند.
ریسک قوی سیاه چیست؟
رویدادهای قوی سیاه را نمیتوان پیشبینی کرد؛ نه به لحاظ زمان وقوع و نه از منظر بزرگی و شدت. دلیل این مسئله آن است که چنین وقایعی به ندرت پیش میآیند؛ اما میتوانند عواقب و مخاطرات قابل ملاحظهای داشته باشند. اگر مثالی ملموس در این رابطه میخواهید، میتوانیم به کووید ۱۹ اشاره کنیم که در آغاز سال ۲۰۲۰ گریبان دنیا را گرفت. اتفاقی که در نتیجه به یک همهگیری گسترده و البته طولانی و طاقتفرسا تبدیل شد.
این مسئله نشان میدهد که رویداد قوی سیاه، تنها مختص بازارهای مالی نیست. همچنین فقط بازارهای سنتی نیستند که در معرض وقوع چنین ریسکی هستند. بازار جدیدی مثل ارز دیجیتال هم میتواند در اثر وقوع این رویدادها، عواقب سنگین و شدیدی تجربه کند.
تاریخچه Black Swan Theory
اصطلاح قوی سیاه در سال ۲۰۰۷ رواج پیدا کرد. در این سال یکی از اقتصاددانان و پروفسورهای دانشگاه نیویورک به نام نسیم نیکلاس طالب (Nassim Nicholas Taleb) که نویسنده و همچنین تریدر اسبق وال استریت است، در کتابی از این عبارت استفاده کرد. عنوان این کتاب این بود: « The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable» که به معنای «قوی سیاه: اثر امور بسیار نامحتمل» ترجمه شده است.
دلیل اینکه از قوی سیاه برای تعریف چنین رویدادهایی استفاده میشود، این است که پرنده قو سفید است و به سختی میتوانید قوی سیاه پیدا کنید. پیشتر حتی وجود قوی سیاه تکذیب میشد، تا اینکه واقعا یک قوی سیاه کشف و پیدا شد.
ویژگی رویدادهای قوی سیاه
تا اینجا فهمیدیم که مهمترین خصیصه رویدادهای قوی سیاه، نادر بودن آنهاست. اما ویژگیهای دیگری هم برای این رویدادها وجود دارد. بینیم طالب در این خصوص چه گفته است.
- وقایع قوی سیاه به اندازهای نادر هستند که احتمال وقوع آنها ناشناخته است. این رویدادها خارج از چارچوب و الگوی منظم احتمالات هستند. در نتیجه هیچ چیز در گشته نمیتواند آنها را پیشبینی کند.
- چنین رویدادهایی آثاری شدید و قابل توجه دارند.
- رویداد قوی سیاه پس از اولین وقوع، توضیحاتی منطقی خواهد داشت که آن رویداد را قابل پیشبینی جلوه میدهد. مشخص است که تا پیش از وقوع، اثر و خبری از این رویدادها نیست.
چند مثال از ریسک قوی سیاه در بازارهای مالی
گفتیم که کرونا، جدیدترین مثال برای بیان ریسک قوی سیاه بود. فروپاشی شوروی یا حملات یازده سپتامبر هم نمونههای ملموسی هستند. اما از میان نمونههای مرتبط با بازار مالی، میتوان به سقوط وال استریت در سال ۱۹۲۹ اشاره کرد. این واقعه نخستین رویداد قوی سیاه است که در طول تاریخ به ثبت رسیده. پس از آن باید به بحران مالی سال ۲۰۰۸ اشاره کرد که عملا غیرقابل پیشبینی بود.
ابرتورم وحشتناک در زیمبابوه در سال ۲۰۰۸ نیز موردی است که نباید آن را از قلم انداخت. تورم را میشد پیشبینی کرد، اما نه به آن شدتی که در زیمبابوه اتفاق افتاد و به راحتی توانست یک کشور را از لحاظ مالی از هم بپاشد. حباب دات کام در سال ۲۰۰۱ هم نمونه معروف دیگری است که ریسک قوی سیاه را به خوبی نشان میدهد.
در بازارهای مالی آنلاین مثل ارزهای دیجیتال، قطعی اینترنت هم به نوعی ریسک قوی سیاه است. همه قطعی اینترنت را پیشبینی میکنند، اما اگر اینترنت به مدت طولانی و به شکلی قطع شود که هیچکس تصورش را نکند، در آن صورت این رویداد قوی سیاه خواهد بود. از سویی دیگر، ظهور تکنولوژی اینترنت نیز خود به عنوان یکی از رویدادهای قوی سیاه در نظر گرفته میشود.
تجزیه و تحلیل سقوط FTX هم نشان میدهد که این رویداد، تمام مولفههای قوی سیاه را دارد. خود شما آیا گمان میکردید صرافی FTX با آنهمه اسم و رسم، چنین بلایی سرش بیاید؟
انواع ریسک قوی سیاه
تا اینجا اگر از شما بپرسیم ریسک قوی سیاه بد است یا خوب، بدون شک میگویید بد است. اما این تنها نوع قوی سیاه نیست. Black Swan میتواند از نوع Positive یا مثبت هم باشد که در آن صورت، آثاری که به جای میگذارد، مطلوب و مثبت خواهد بود.
از سوی دیگر میتوان انواع و اشکال متنوعی را برای رویداد قوی سیاه در بازار ارزهای دیجیتال در نظر گرفت. مواردی مانند قطعی صرافی، سختگیریها و قانونگذاریهای دولتی، همگی را میتوان به نوعی ریسک قوی سیاه دانست.
چطور میتوان از ریسک قوی سیاه جلوگیری کرد؟
در مدیریت ریسک به شیوه سنتی، باید ریسکها را شناسایی کرد. این امر معمولا با توجه به تخصص و تجربه تیمهای سازمان انجام میشود. زمانی که ریسکها در تخصص تیم نباشد، بعید است که اصلا به عنوان اولویت در نظر گرفته شوند. وقتی از مدیریت ریسک حرف میزنیم، در واقع داریم از ریسکهایی با احتمال وقوع بالا حرف میزنیم. در جریان مدیریت، هم زمان و هم منابع برای پوشش چنین ریسکهای اختصاص داده میشوند.
پس با توجه به تکنیکهای مرسوم و سنتی، نمیتوان ریسک قوی سیاه و مخاطرات آن را کنترل کرد. بهترین و مقدورترین راهکار این است که مفروضات استراتژیکی برای عملیات تجاری و کسب و کار خود در نظر بگیریم. این مفروضات باید به بخشهای کوچکتری تقسیم شوند. این مجموعه فرضها را باید در برابر ریسکهای مختلفی که ممکن است کسبوکار را با مخاطرات شدیدی مواجه کنند، آزمود. برخی از این ریسکها مانند موارد زیر هستند:
- تغییرات بازار مانند نوسانات ارزی یا بهای نفت
- تغییرات اجتماعی سیاسی مثل تغییر دولت و رئیس جمهور
- بحرانهای مربوط به سلامتی مانند بیماریهای همهگیر
پرسش و پاسخ (FAQ)
- ریسک قوی سیاه چیست؟
به رویدادهای نادری اشاره دارد که احتمال وقوع آنها غیرقابل پیشبینی است و در صورت وقوع، آثار بسیار شدیدی بر جای میگذارند. - ویژگی رویدادهای قوی سیاه چیست؟
غیرقابل پیشبینی بودن، نادر بودن، به جا گذاشتن آثار شدید پس از وقوع.
جمعبندی
اگر کسی از یک بازار بدون ریسک صحبت کرد، به گفتههایش شک کنید. تمام بازارها با انواع مختلف ریسک دستوپنجه نرم میکنند. رویداد قوی سیاه به ریسکهایی منتهی میشود که اصلا قابل پیشبینی نیستند. ویژگی بارز رویدادهای قوی سیاه، نادر بودن آنهاست و همین مسئله مانع از آن میشود که بتوانیم زمان یا شدت آنها را پیشبینی کنیم. ما در این مطلب توضیح دادیم که ریسک قوی سیاه چیست و شرایط وقوع آن را بیان کردیم؛ اما با اینهمه همیشه عدهای مدعی هستند که این وقایع را میشد از قبل پیشبینی کرد. هرچند حقیقت چیز دیگری است و تاریخ به خوبی این مسئله را نشان میدهد. نظر شما در ین رابطه چیست؟ آیا نمونه مهم دیگری از ریسک قوی سیاه را به یاد دارید؟
