از زمانی که بلاکچین‌های مبتنی بر گواه اثبات سهام (PoS) با استقبال مواجه شدند، محبوبیت پلتفرم های استیکینگ (Staking) هم افزایش یافت. استیک یکی از ویژگی‌های منحصر‌به فرد صنعت کریپتو است. در واقع سرمایه‌گذاران در ازای حمایت از عملکرد شبکه بلاکچین، کسب درآمد غیرفعال دارند. در این حوزه هم مانند سایر بخش‌های مالی رایج مفاهیمی مانند پارامترهای نقدینگی، ریسک نوسانات ارز و نرخ بهره موجب سردرگمی سرمایه‌گذاران می‌شود. بنابراین هنگام انتخاب پلتفرم های استیکینگ باید مزایا و معایب پلتفرم های استیک حضانتی یا غیرحضانتی را بدانیم و نکات مهمی را رعایت کنیم. در این مقاله از میهن بلاکچین قصد داریم تا ۷ مورد از مهمترین نکات انتخاب پلتفرم Staking را بررسی کنیم.
چطور پلتفرم های استیکینگ مناسب را انتخاب کنیم؟
بیت کوین به عنوان اولین رمزارز، از مکانیزم اجماع گواه اثبات کار استفاده کرد و وظیفه صحت‌سنجی و قراردادن تراکنش‌ها در بلاک‌های بلاکچین را به ماینرها سپرد. با گذر زمان انرژی مصرفی ماینرها و ضعف در مقیاس‌پذیری، پروژههای جدید را به سمت استفاده از مکانیزم اجماع گواه اثبات سهام سوق داد. در حال حاضر پروژههای زیادی مبتنی بر POS هستند و اکثر پروژههای جدید نیز از همین مکانیزم استفاده می‌کنند. در این سیستم به جای ماینر، ولیدیتور یا اعتبارسنج داریم که با استیک کردن میزانی از دارایی شبکه، در تامین امنیت و ثبت تراکنش‌ها مشارکت می‌کنند.
استیکینگ (Staking) روش جدیدی برای کسب درآمد غیر فعال است. بسیاری از کاربران برای خلاصی از نظارت مداوم روی دارایی‌های ارز دیجیتال و نگرانی‌های مرتبط با نوسان بازار، استیک سرمایه را ترجیح می‌دهند. به هرحال اگر قصد استیک کریپتو را دارید، پلتفرم‌های مختلفی برای این کار وجود دارند که از دارایی‌های مختلفی پشتیبانی می‌کنند و سودهای متفاوتی نیز ارائه می‌دهند. در ادامه به مهمترین نکات برای انتخاب پلتفرم های استیکینگ اشاره می‌کنیم.
۱. بررسی پلتفرم های استیکینگ حضانتی و غیر حضانتی
برخی از کاربران تصور می‌کنند که با استیک ارز دیجیتال در پلتفرم‌های استیکینگ، از سوء استفاده و هک ایمن می‌مانند. پیش از انتخاب پلتفرم استیکینگ باید از حضانتی یا غیرحضانتی بودن آن اطلاع پیدا کنید و ریسک‌های احتمالی هر گزینه را بدانید. شرکت‌های مالی حضانتی به شکل فیزیکی مالکیت دارایی کاربران را در اختیار دارند. کارگزاری‌ها، بانک‌های تجاری یا سایر موسسات مالی با هدف تامین امنیت و آسایش کاربران، مسئولیت نگهداری از پول و سرمایه آن‌ها را برعهده می‌گیرند.
پلتفرم استیکینگ حضانتی (Custodial Staking) چیست؟
استیکینگ حضانتی یعنی کاربر ارز دیجیتال خود را از طریق یک نهاد متمرکز مانند صرافی ارز دیجیتال بایننس (Binance)، کراکن (Kraken) و کوین‌بیس (Coinbase) استیک می‌کند. به عبارت دیگر، کاربر مدیریت کلیدهای خصوصی را به صرافی واگذار می‌کند و حضانت دارایی‌های خود را در اختیار صرافی می‌گذارد. علاوه بر واگذاری کنترل دارایی و اختیار تام صرافی، کاربر مشمول شرایط و ضوابط خاص صرافی هم می‌شود. استیکینگ حضانتی دارای مزایا و معایبی است که به براخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
مزایای پلتفرم های استیکینگ حضانتی
- راحتی و آسایش خاطر کاربر
- عدم نیاز به مدیریت و ذخیره کلیدهای خصوصی توسط کاربر
- روشی آسان برای افراد مبتدی
- امکان نقدشوندگی بیشتر در اغلب موارد
معایب پلتفرم های استیکینگ حضانتی
- ریسک‌های امنیتی: از آنجایی که صرافی‌های ارزهای دیجیتال مبالغ هنگفت کریپتویی را ذخیره می‌کنند، هدف مناسبی برای هکرها هستند. مشکل اینجاست که سیستم این صرافی‌ها آفچین است و تراکنش‌ها در بلاکچین ثبت نمی‌شوند. به همین دلیل احتمال شکاف‌های امنیتی و ذخیره اطلاعات، سرمایه و کلیدهای خصوصی کاربران به صورت ناایمن وجود دارد. به‌هر‌حال در صرافی‌های پیشرفته موضوع امنیت در سطوح بالاتر و قابل‌توجه است.
- عدم کنترل کاربر روی دارایی‌های کریپتویی خودش: نهادهای متمرکزی که برای استیک دارایی‌های دیجیتال انتخاب می‌کنید حضانت سرمایه شما را بر عهده می‌گیرند. اگر این صرافی به هر دلیلی معاملات یا برداشت دارایی دیجیتال را متوقف کند، هیچ راه چاره‌ای ندارید؛ زیرا مشمول شرایط و ضوابط آن‌ها هستید. در صورت ورشکستگی یا هک شدن صرافی هم هیچ راهی وجود ندارد.
- واگذاری کلیدهای خصوصی مساوی است با از دست دادن کنترل سرمایه: این همان جمله قدیمی و مشهور دنیای کریپتو است. اگر کلیدهای خصوصی را در اختیار دیگران قرار دهید یعنی مالکیت سرمایه را بر عهده ندارید.
- پاداش استیکینگ کمتر: صرافی‌ها درصدی از پاداش استیکینگ را به عنوان کارمزد دریافت می‌کنند. بنابراین پاداش متعلق به شما کمتر می‌شود.
- عدم شفافیت: نحوه محاسبه پاداش‌ها و نحوه حضانت دارایی‌ها در پلتفرم‌های حضانتی مشخص نیست.
پلتفرم های استیکینگ غیرحضانتی (Non- Custodial Staking)
استیکینگ غیر حضانتی یعنی فقط خود کاربر حضانت کلیدهای خصوصی را بر عهده دارد. به عبارت دیگر، کنترل دارایی و سرمایه ارزهای دیجیتال منحصرا در اختیار کاربر است. والت‌های تحت وب مانند متامسک (Metamask) یا کیف‌پول‌های سخت‌افزاری مانند لجر (Ledger) دو گزینه رایج برای استیکینگ غیرحضانتی هستند.
مزایای استیکینگ غیرحضانتی
- تامین امنیت بالا
- کنترل کلیدهای خصوصی توسط کاربر
- حضانت و نگهداری دارایی‌ها توسط کاربر
- پاداش‌های استیکینگ بیشتر
- مشارکت در تمرکززدایی شبکه
معایب پلتفرم های استیکینگ غیرحضانتی
- روشی نسبتا سخت برای افراد تازه‌کار: کاربر باید با مفاهیم پایه و نحوه استفاده از کیف پول ارزهای دیجیتال آشنا باشد.
- لزوم ذخیره و نگهداری ایمن کلیدهای خصوصی: ذخیره‌سازی، حفظ و نگهداری از کلیدهای خصوصی برای برخی از کاربران کار سخت و همراه با دلهره است.
- انتخاب اعتبار سنج: کاربر باید با نحوه انتخاب اعتبارسنج (Validator) آشنا باشد.
- عدم نقدینگی دارایی: با توجه به شبکه ممکن است باز شدن دوره قفل استیک دارایی‌های دیجیتال کاربر زمان زیادی طول بکشد. گاهی اوقات عدم نقدینگی شبکه مشکلاتی را برای سرمایه‌گذاران به وجود می‌آورد.
۲. درصد سود سالانه غیرواقعی
درصد سود سالانه (APY) یکی از معیارهای تخمین بازده سرمایه است. معمولا پلتفرم‌های استیک درصد سود سالانه‌‌ای را برای استیکینگ ارزهای دیجیتال مشخص می‌کنند. برخی صرافی‌ها با هدف جذب سرمایه‌گذاران بیشتر، APYهای بالایی را پیشنهاد می‌دهند که معمولا ارقامی غیرواقعی و ناشی از تورم توکن هستند.
تورم توکن: ممکن است تصور کنید که با کسب پاداش‌های ۱۰۰ درصدی سود خوبی به‌دست می‌آورید. اما قضیه اینجاست که با انتشار توکن‌های جدید و فروش آن‌ها، قیمت دارایی‌های شما به دلیل افزایش عرضه کاهش پیدا می‌کند. بنابراین شاید درصد سود سالانه شما ۱۰۰ درصد باشد، اما به دلیل فشار فروش ارزش توکن‌ها کمتر می‌شود و در نهایت شما متضرر می‌شوید.
معمولا APYهای بالا با دوره‌های قفل سرمایه طولانی‌مدت همراه هستند. به همین دلیل بسیاری از کاربران در انتخاب پلتفرم‌های استیکینگ دچار اشتباهی می‌شوند که در گزینه بعدی به آن اشاره می‌کنیم.
۳. قفل‌کردن توکن‌ها برای مدت زمان طولانی
پلتفرم های استیکینگ شامل دوره‌های قفل سرمایه هستند و در این فواصل زمانی دارایی کاربر قفل و غیرقابل معامله می‌شود. در شبکه‌های مختلف گواه سهام (PoS) مدت دوره قفل متفاوت و معمولا از چند روز تا یک ماه متغیر است. برخی پلتفرم‌ها دارایی کاربر را برای مدت طولانی‌تر از آنچه تعیین‌شده قفل می‌کنند؛ بنابراین کاربر باید زمان باز شدن قفل سرمایه را در نظر بگیرد. به علاوه تعدادی از پلتفرم‌ها برای جذب کاربران در ازای دوره قفل ۱۲۰ روزه، سودهای بالاتری را معرفی می‌کنند. قفل کردن توکن برای مدت زمان طولانی چند ایراد دارد:
- عدم نقدینگی: از آنجایی که سرمایه‌گذاران دسترسی سریعی به دارایی‌هایشان ندارند با مشکل نقدینگی مواجه می‌شوند. بازار کریپتو همیشه با نوسان همراه است و دوره‌های قفل طولانی برای سرمایه‌گذاران مبتدی گزینه مناسبی نیست. کاربران ناآگاه فریب پیشنهاد بازده بالاتر را می‌خورند و ریسک‌های مرتبط با دوره قفل طولانی مدت را در نظر نمی‌گیرند.
- ریسک بازار (Market Risk): بسیاری از کاربران به افت ارزش دارایی در بازارهای نزولی توجه نمی‌کنند. در چنین شرایطی بازده سرمایه اولین نقطه آسیب‌پذیر است. پلتفرم‌های ارائه‌دهنده استیکینگ توضیحات شفافی در مورد ریسک بازار به کاربر نمی‌دهند و معمولا این موضوع نادیده گرفته می‌شود.
- طولانی‌تر شدن دوره قفل نسبت به دوره استیک در پلتفرم‌های بومی: برخی پلتفرم‌های استیکینگ توکن‌های کاربر را مدت زمان بیشتری نسبت به پلتفرم بومی توکن قفل می‌کنند، اما بازده مشابهی را ارائه می‌دهند. گرچه مشکلی از این بابت وجود ندارد اما معمولا اطلاع‌رسانی دقیقی انجام نمی‌شود.
۴. فریب شعارهای تبلیغاتی پلتفرم های استیکینگ را نخورید
تعدادی از پلتفرم‌های استیک حضانتی ادعا می‌کنند که سرمایه‌گذار با استیک مقدار مشخصی سرمایه می‌تواند بیش از x% سود به دست بیاورد. این تبلیغ معمولا هنگام لاگین کاربر یا ورود به صفحه اصلی وبسایت مشاهده می‌شود. شاید درصد سود بالای پیشنهادی جذاب به نظر برسد اما در اغلب موارد با سود واقعی متفاوت است. این تبلیغ یک ترفند بازاریابی برای جذب سرمایه‌گذار است.
اصطلاح Up To … yield یا «سود تا بیش از … » مقدار بازده به لحاظ تئوری است و بازده واقعی را نشان نمی‌دهد. عواملی مانند کارمزدها، زمان‌های غیرفعال بودن اعتبارسنج‌ها و هزینه‌های پنهان موجب تفاوت میان بازده تئوری و بازده واقعی می‌شوند. فریب پیشنهاد APY بالای یک دارایی یا یک کوین خاص را نخورید و قبل از سرمایه‌گذاری بررسی‌های دقیق و کاملی را انجام دهید.
نمونه دیگری که موجب گمراهی سرمایه گذاران می‌شود مفهومی به نام درصد سود تخمینی (Estimated APY) است. در مثال زیر یک صرافی متمرکز (CEX) برای دوره‌های قفل ۹۰ و ۱۲۰ روزه کوین GLMR درصد سود تخمینی ۳۹.۸۶% و ۷۳.۹۹% را معرفی کرده است.
توجه داشته باشید که سود استیک در پلتفرم بومی این کوین تقریبا ۱۸.۵% است. بنابراین باید این سوال را از خودتان بپرسید که چطور ممکن است یک صرافی متمرکز با وجود هزینه‌های کارمزد و کمیسیون سود بالاتری به کاربران بدهد.
۵. پرداخت هزینه‌های هنگفت در پلتفرم های استیکینگ
معمولا پلتفرم های استیکینگ در مورد هزینه‌ها و کارمزدهایی که از کاربر دریافت می‌کنند، اطلاعات شفاف و صریحی ارائه نمی‌دهند. ممکن است کاربران جدید و ناآشنا نحوه محاسبه بازده واقعی را ندانند و تمایلی هم به انجام این کار نداشته باشند. بنابراین پلتفرم‌ها با سوء استفاده از این موضوع هزینه‌های هنگفتی را بابت سرویس‌های ارائه شده مانند هزینه کمیسیون و کارمزد شبکه دریافت می‌کنند. معمولا کاربر نهایی اصلا متوجه این موضوع نمی‌شود.
موضوع لزوم پرداخت کارمزد در پلتفرم‌های استیکینگ نیست، قضیه این است که باید بدانید بابت چه خدماتی هزینه پرداخت می‌کنید و آیا اصلا مایل به پرداخت این هزینه‌ها هستید یا خیر.
۶. آیا پلتفرم‌ها سرمایه کاربر را استیک می‌کنند یا وام می‌دهند؟
اخیرا بسیاری از موسسه‌های مالی متمرکز (CeFi) مانند سلسیوس (Celcius)، ویجر (Voygare) و بلاک‌فای (blockFi) در پی مشکلات نقدینگی و شرایط ناشی از رکود بازار و فروش‌های گسترده با ورشکستگی مواجه شدند. متاسفانه، بسیاری از سرمایه‌گذاران بدون اطلاع از نحوه تولید بازده این پلتفرم‌ها، ارزهای دیجیتال خود را در آن‌ها سرمایه‌گذاری کرده بوند.
ممکن است برخی از پلتفرم‌های استیک بدون اطلاع کاربران و با هدف کسب سود، سرمایه کاربران را به بازارسازان یا سایر طرف‌های ثالث وام (Lending) دهند. ریسک این کار بسیار بیشتر از استیکینگ است و معمولا به صراحت به اطلاع مشتری‌ها نمی‌رسد. حتما قبل از انتخاب پلتفرم‌های استیکینگ، پاسخی برای سوالات زیر بیابید:
- آیا دارایی من در پلتفرم استیک می‌شود یا وام داده می‌شود؟
- نحوه تولید بازده سرمایه چگونه است؟
- آیا سود حاصل از استیک در این پلتفرم بیشتر است یا استیک در پلتفرم بومی توکن؟ اگر سود این پلتفرم نسبت به پلتفرم بومی بیشتر است، نحوه تولید بازده بالاتر آن از چه طریقی است؟
یافتن پاسخ این سوالات قبل از سرمایه‌گذاری نکته مهمی است و کاربران بسیاری این مرحله را نادیده می‌گیرند.
۷. نحوه تولید سود پلتفرم های استیکینگ چگونه است؟
اگر پاسخی برای نحوه تولید سود نیافتید، خود شما همان منبع سود هستید. این یک عبارت رایج در میان کاربران و فعالان بازار کریپتو است. اگر منبع سوددهی یک دارایی نامشخص و مبهم باشد و پاسخی نیابید، این یعنی خود شما منبع سود پلتفرم هستید. به عبارت دیگر، فعالیت و مشارکت کاربران منبع تولید بازده است. در اکثر موارد تداوم این پروسه در گرو مشارکت کاربران جدید است. این رویکرد به اصطلاح پانزی (Ponzi) نامیده می‌شود.
جمع‌بندی
با توجه به اینکه کسب درآمد غیر فعال از پلتفرم های استیکینگ حوزه جدیدی است و قوانین مدونی ندارد، در انتخاب پلتفرم های استیکینگ باید به نکات مهمی توجه کنیم. اکثر سرمایه‌گذاران جدید آگاهی و دانش دقیقی در این حوزه ندارند و بدون اطلاع از نحوه تولید سود، جذب پلتفرم‌هایی می‌شوند که ادعای سوددهی بالا دارند. گرچه پلتفرم های استیکینگ حضانتی گزینه مناسب‌تری برای افراد مبتدی است اما ریسک‌هایی مانند نقایص امنیتی صرافی‌ها، عدم شفافیت و پاداش‌های کمتر قابل توجه هستند. همیشه قبل از سرمایه‌گذاری و انتخاب پلتفرم‌های استیکینگ (Staking) سعی کنید نحوه تولید بازده پلتفرم را بفهمید و پایداری بلندمدت آن را بررسی کنید. اگر پاسخی نیافتید حتما از افراد آگاه کمک بگیرید. آیا شما از سرمایه‌گذاری در پلتفرم های استیکینگ راضی بودید؟ چطور پلتفرم‌های استیکینگ با سود واقعی بالا را می‌یابید؟ تجربیات خود را با کاربران به اشتراک بگذارید.
