
اتریوم به عنوان بزرگترین آلتکوین بازار و یکی از شبکههای بلاک چین ایدهپرداز در دنیای ارزهای دیجیتال شناخته میشود. احتمالا از شنیدن فازهای مختلف و شبکههای آزمایشی اتریوم دو گیج شدهاید، که در نهایت اتریوم ۲ کی راهاندازی خواهد شد؟ و دقیقا این بروزرسانی چه ویژگیهایی دارد. در این مقاله سعی داریم به زبان ساده بروزرسانی Ethereum 2.0 را معرفی کنیم تا ابهامهای شما برطرف شود. در انتهای مقاله سوالهای رایجی که در مورد این بروزرسانی مطرح میشود را پاسخ دادهایم. با مطالعه این مقاله پرسشهای، بروزرسانی اتریوم ۲ چیست؟ شاردینگ چیست؟ Beacon چیست؟ PoS اتریوم چیست؟ را پاسخ خواهیم داد.
اتریوم ۲ چیست؟

در همین ابتدا بیایید با نام صحیح اتریوم دو آشنا شویم. بروزرسانی شبکه اتریوم، در میان عامه به اتریوم ۲ معروف است؛ در حالی که نام صحیح آن، شبکه Serenity بوده و تلفظ فارسی آن، سِرِنیتی است. این شبکه، همچنان یک شبکه بلاک چین است. همانند شبکه فعلی اتریوم. اما اتریوم با انجام این بروزرسانی:
- از یک شبکه بلاکچین با الگوریتم گواه اثبات کار، به یک شبکه بلاک چین با گواه اثبات سهام تبدیل میشود
- ظرفیت شبکه افزایش خواهد یافت و سرعت انجام تراکنشها در شبکه سرنیتی به مراتب بالاتر خواهد بود
- امنیت شبکه افزایش خواهد یافت
- کارمزد تراکنشها کاهش مییابد
- و در نهایت، شبکه پایدارتر از حالت فعلی خود خواهد بود.
از اینرو، بدون اغراق میتوانیم این بروزرسانی را انقلابی در شبکه اتریوم و شاید در دنیای بلاکچین بنامیم. ابتدا باید بدانیم که شبکه فعلی اتریوم چه مشکل و ایرادی دارد که توسعهدهندگان آن به فکر بروز کردن آن هستند؟ ایراد ساختار فعلی دومین شبکه بلاکچین بازار از منظر ارزش، چیست؟
مشکل و ایراد شبکه اتریوم چیست؟
اگر با شبکه اتریوم آشنایی ندارید، در یک جمله میتوان این شبکه را «یک شبکه بلاکچین قابل برنامهنویسی» معرفی کرد. این جمله توصیفی است که در سایت رسمی اتریوم، ارائه شده است. این شبکه در سال ۲۰۱۵ راهاندازی شده است. ایده بروزرسانی این شبکه نیز از همان روزهای اول در برنامه کاری توسعهدهندگان آن بود.
در حال حاضر این شبکه بلاکچین از الگوریتم اجماع گواه اثبات کار استفاده میکند. یعنی، تایید تراکنشها، قرارگیری آنها در بلاک و عرضه رمز ارز Ether جدید، توسط ماینرها انجام میگیرد. ماینرها برای انجام این کار ملزم به خرید دستگاه Miner و صرف انرژی برق هستند. لذا این کار، هزینه زیادی را برای شبکه به همراه دارد. که اثر خود را بر روی کارمزد تراکنشها میگذارد. از این رو هزینه انجام تراکنش در این شبکه، بالاست.
از طرفی سازوکار فعلی این شبکه باعث آسیب رساندن به محیط زیست خواهد شد؛ برق مصرف شده در انجام یک تراکنش و تایید آن در شبکه اتریوم، به اندازه برق مصرفی یک خانواده معمولی امریکایی در یک شبانه روز است. آیا چنین شبکهای گرانقیمتی میتواند به صورت پایدار رشد کند؟ هزینه غیرمتمرکز و امن ماندن شبکه اتریوم، اثر مخربی بر محیط زیست دارد.
راهحل اتریوم برای رفع مشکل شبکه
همانطور که در بالا به آن اشاره کردیم، بروزرسانی اتریوم دو و یا راهاندازی شبکه Serenity موضوع جدیدی نیست و از سال ۲۰۱۵ در برنامه توسعه اتریوم مطرح بوده است. مقالهای که در سال ۲۰۱۵ توسط اتریوم منتشر شد و مسیر توسعه آن را نشان داد را، اینجا مشاهده کنید. در واقع به دلیل آنکه شبکه اتریوم، ایده بسیار بسیار گسترده و بزرگی بود، راهاندازی آن به یکباره و در یک گام امکانپذیر نبود. به همین دلیل به جای راهاندازی یکباره این شبکه، چهار گام برای آن در نظر گرفته شد. در اینجا قصد نداریم این چهار گام را توضیح دهیم، اما اشاره کوتاهی به اسامی آنها، ما را از سردرگمی بیرون میآورد.
- گام اول: Frontire یا فرونتیر، که سادهترین و ابتداییترین نسخه اتریوم بود. این مرحله از مسیر توسعه شبکه اتریوم در ۸ مردادماه ۱۳۹۴ کار خود را آغاز کرد.
- گام دوم: Homestead یا هوشمند. پس از آنکه گام اول با موفقیت برداشته شد، توسعهدهندگان این شبکه گام دوم را در ۲۴ اسفند ۱۳۹۴ آغاز کردند.
- گام سوم: Metropolis به معنی کلان شهر. این مرحله در مهر ماه سال ۱۳۹۶ آغاز به کار کرد. و تا به امروز ما در این گام قرار داریم.
- گام چهارم: Serenity یا همان شبکه اتریوم ۲ که آخرین گام از مسیر توسعه شبکه اتریوم است. این گام احتمالا در سال ۱۳۹۹ آغاز به کار خواهد کرد. علت اینکه این گام نهایی را اتریوم ۲ نامگذاری کردهاند، اعمال تغییرات بسیار گسترده به نسبت سه گام قبلی است.
پس تا اینجا فهمیدیم که بروزرسانی اتریوم ۲ همان گام چهارم و نهایی مسیر توسعه اتریوم است که به فاز Serenity مشهور است. پس از راهاندازی این بروزرسانی، شبکه بلاکچین اتریوم که در سال ۲۰۱۴ توسط ویتالیک بوترین و دیگر همکارانش معرفی شد، به صورت کامل راهاندازی خواهد شد.
اما راهکار اتریوم برای حل مشکلات ساختار فعلی شبکه چیست؟ اگر با مفاهیمی که در زیر آمده آشنا نیستید، نگران نباشید. در ادامه به زبان ساده توضیح خواهیم داد، فعلا با عناوین راهحلها آشنا شویم.
همانطور که در بالا اشاره شد، سرعت انجام تراکنش در شبکه فعلی اتریوم بسیار کند است. این مسئله تحت عنوان مقیاسپذیری شناخته میشود. شبکه اتریوم با راهاندازی اتریوم ۲، این مسئله را با استفاده از شاردینگ حل خواهد کرد. همچنین با ارئه این راهکار، کارمزد انجام تراکنشها نیز کاهش مییابد.
بحث امنیت شبکه اتریوم با انتقال آن از الگوریتم گواه اثبات کار، PoW، به الگوریتم گواه اثبات سهام، PoS، افزایش مییابد. همچنین با این کار ماینرها از شبکه حذف شده و دیگر نیازی به مصرف برق در شبکه نخواهد بود. به این صورت شبکه، پایدار و دوستدار محیط زیست خواهد شد.
گام چهارم توسعه اتریوم: بروزرسانی اتریوم ۲

خب، تا اینجا متوجه شدیم که اتریوم، آخرین بروزرسانی خود را تحت عنوان “آپدیت شبکه اتریوم ۲” یا “شبکه “Serenity انجام میدهد.
سه هدف عمده از انجام بروزرسانی اتریوم ۲ : افزایش سرعت انجام تراکنشها، امنیت بالاتر شبکه و صرفهجویی در انرژی است.
توسعهدهندگان دومین شبکه بلاکچین بازار، برای اجرای گام نهایی نیز سه فاز را در نظر گرفتهاند، این اسامی تحت عناوین فاز صفر، فاز یک و فاز دو بروزرسانی اتریوم ۲ معرفی شده است.
فاز صفر: Beacon Chain
فاز یک :Shard Chain
فاز دو : The Docking
پیش از آنکه به معرفی این سه فاز بپردازیم، باید با مفهوم شاردینگ آشنا شویم.
Sharding در اتریوم ۲

فرض کنید میان دو شهر تنها یک جاده وجود دارد. و این جاده تنها یک لاین برای عبور خودروها دارد؛ یک جاده یکطرفه که عرض آن تنها مناسب عبور یک خودرو است. هیچ راهی برای سبقت گرفتن وجود ندارد. خودروها برای عبور از این جاده فقط میتوانند پشت سرهم حرکت کنند. چه اتفاقی میافتد؟ قطعا شاهد ترافیک سنگین در این جاده خواهیم بود. ایده شما برای روانتر شدن ترافیک این جاده چیست؟ احتمالا ایده شما این است که به تعداد لاینها اضافه کنید! اگر این جاده به جای ۱ لاین، ۱۰ لاین داشته باشد، بدیهی است که ترافیک از بین خواهد رفت. شاردینگ تقریبا همین کار را برای شبکه بلاکچین انجام میدهد. استفاده اتریوم از شاردینگ، آن را به بزرگراهی با دهها لاین تبدیل میکند که خودروها به صورت مستقل از این لاینها عبور میکنند.
با مثال بالا مفهوم شاردینگ را به زبان ساده بیان کردیم. اما اگر بخواهیم کمی دقیقتر به این مسئله بپردازیم، ساختار شبکه اتریوم را باز میکنیم. در حال حاضر، تمام نودهای شبکه اتریوم باید همه تراکنشهای انجام گرفته در شبکه را دانلود، ذخیره و بررسی کنند. اتریوم تنها دارای یک زنجیره بلوکی است و تمامی تراکنشها باید در بلاکهای این زنجیره ذخیره شوند. تا زمانی که بلاک فعلی در زنجیره قرار نگرفته، بلاک جدید نمیتواند تولید شود. از این رو ما با صفی از تراکنشهایی که در انتظار تایید و قرارگیری در بلاک هستند، مواجه هستیم. همانند خودروهایی که در یک لاین حرکت میکنند و تا زمانی که خودروی جلویی حرکت نکند، خودروهای دیگر نمیتوانند حرکت کنند. شاردینگ، زنجیره بلوکی اتریوم را به دهها زنجیره بلوکی تبدیل میکند که به طور موازی تراکنشها را بررسی و تایید میکنند. به این زنجیرههای موازی، Shard گفته میشود و به این شبکه شاردینگ میگویند.
اتریوم در بروزرسانی خود از ۶۴ شارد استفاده میکند. Node شبکه که در شارد ۲۵ از ۶۴ شارد اتریوم ۲ قرار دارد، تنها تراکنشهایی که در شارد ۲۵ وارد شدهاند را بررسی و تایید خواهد کرد. این نود به تراکنشهایی که در دیگر شاردها انجام میشود، کاری ندارد و تنها تراکنشهای شاردی که در آن حضور دارد را بررسی خواهد کرد. اما توجه کنید که این ۶۴ شارد به طور موازی کار میکنند اما مانند دو شبکه بلاکچین مجزا نخواهند بود و باهم کار میکنند.
اگر با شاردینگ آشنایی ندارید مطالعه این مقاله به درک درست این مفهوم کمک خواهد کرد: شاردینگ چیست؟
یکی دیگر از مزایای شاردینگ این است که دیگر نیازی به دستگاههای گران قیمت و تجهیزات خاصی نیست. تمام افراد با استفاده از یک لپتاپ یا گوشی تلفن همراه نیز میتوانند به عنوان نود در شبکه اتریوم مشارکت کرده و تراکنشها را تایید و بلاکها را تولید کنند. به این صورت شبکه واقعا غیرمتمرکز خواهد شد و امنیت شبکه نیز افزایش خواهد یافت.
شاردینگ، یک الگوی ساختار دیتابیس است که اطلاعات را به صورت افقی پارتیشنبندی میکند. نکتهای که در مورد Sharding باید توجه کنیم این است که تراکنشهای موجود در یک Shard، در دیگر شاردها وجود ندارند و این شاردها مستقل از هم کار میکنند، اما در کالبد یک زنجیره بزرگتر. هدف شاردینگ، مقیاسپذیر کردن یک شبکه بلاک چین است.
خب، صحبت در مورد Sharding را به پایان میرسانیم. در مورد شاردینگ بیشتر از اینها میتواند صحبت کرد، اما در این مقاله، هدف ما تشریح این مفهوم نیست.
به اتریوم ۲ و ویژگیهای آن بازمیگردیم. ما سه فاز Beacon Chain، Shard Chain و The Docking را به عنوان سه مرحله تا راهاندازی اتریوم ۲ معرفی کردیم. در ادامه هر کدام از این فازها، زمان راهاندازی و اهداف اتریوم از راهاندازی آن را معرفی خواهیم کرد.
فاز صفر بروزرسانی اتریوم ۲: Beacon Chain
برای اینکه بدانیم اتریوم ۲ چیست؟ باید تک تک گامهای این بروز رسانی را توضیح دهیم. بیکن چین اولین مولفه و گام در بروزرسانی اتریوم است. در نقشه راه توسعه شبکه بلاکچین اتریوم، Beacon Chain را فاز صفر نامگذاری کردهاند. شبکه بیکن قرار نیست تغییری را در شبکه فعلی اتریوم ایجاد کند. این زنجیره بلوکی، الگوریتم PoS را برای اکوسیستم اتریوم ایجاد میکند. اما هدف اتریوم از راهاندازی این شبکه چیست؟ و چه ویژگیهایی دارد؟
یکی از اهداف بروزرسانی اتریوم، تغییر الگوریتم اجماع آن از گواه اثبات کار به گواه اثبات سهام است. Beacon Chain این کار را برای اتریوم انجام میدهد. در یک جمله هدف Beacon Chain را میتوان به اینصورت بیان کرد:
یک ارکستر بزرگ موسیقی را در نظر بیاورید. هر نوازنده با ساز خود بخشی از یک موسیقی بزرگ را اجرا میکند. رهبر این ارکستر نقش هماهنگگننده میان نوازندهها را برعهده دارد. Beacon Chain در اتریوم ۲ همانند یک رهبر ارکستر عمل خواهد کرد.

وظایف این فاز صفر اتریوم ۲ را میتوان به صورت زیر لیست کرد:
- مدیریت نودهای Validator و دارایی استیک شده هر یک از آنها در شبکه اتریوم ۲
- پیشنهاد بلاکهای انتخاب شده برای هر شارد در هر مرحله
- سازماندهی نودها در کمیتهها برای رایگیری در مورد بلاکهای پیشنهادی
- اجرای قوانین اجماع در الگوریتم PoS
- توزیع پاداش و جریمههای در میان نودهای شبکه
- ارتباط میان شاردها و تراکنشهایی که در هر شارد تایید شده است
همانطور که در بالا اشاره شد، اتریوم به دنبال راهاندازی ۶۴ شارد مختلف است. هر شارد تراکنشها و بلاکهای خود را دارد. تراکنشهای شارد ۱ تنها در همین شارد بررسی خواهد شد و با بلاکهای ۶۳ شارد دیگر تفاوت دارد. اما تمامی این ۶۳ شارد با وجود اینکه به صورت مستقل عمل میکنند، اما همه آنها تحت نام یک شبکه بلاکچین، یعنی اتریوم، فعالیت دارند. بیکن چین، محلی برای ذخیره تمامی این اتفاقات است.
نودها چطور وارد Beacon Chain میشوند؟

سوال اصلی اینجاست؛ ما در حال حاضر در شبکه اتریومی هستیم که نودهای آنها، ماینرهای شبکه هستند و ساختاری به نام استیکینگ و استیکر وجود ندارد. در واقع ما در شبکه فعلی اتریوم، ماینر داریم نه ولیدیتور. اتریوم چطور این ولیدیتورها را ایجاد خواهد کرد؟ افراد با ارسال اترهای خود به یک قرارداد هوشمند در شبکه PoW اتریوم ( Deposit Contract) به ولیدیتور تبدیل میشوند. فرآیند ارسال اتر به این قرارداد هوشمند نیز بسیار ساده است. آدرس این قرارداد هوشمند، 0x00000000219ab540356cbb839cbe05303d7705fa است.
هشدار مهم: اگر از کیف پول خود به این آدرس اتر ارسال کنید، دارایی شما منتقل خواهد شد، اما شما به نود اتریوم تبدیل نمیشوید و دارایی شما نابود میشود. استیکینگ اتریوم نیازمند استفاده از وبسایت زیر بوده و باید گامهای آن مطابق ترتیبی که در این سایت ارائه شده انجام شود. در انجام این کار بسیار دقت کنید
تاکنون ۹,۸۶۹ نفر ۳۲ رمز ارز اتر را به این آدرس ارسال کردهاند. لذا تا کنون اتریوم ۹,۸۶۹ نود ولیدیتور دارد. اتریوم برای راهاندازی فاز صفر خود باید ۱۶,۳۸۴ نود ولیدیتور داشته باشد. این افراد در شبکه بیکن چین نقش Validator را ایفا میکنند. فرآیند تکمیل این فرآیند را از طریق لینک زیر مشاهده خواهید کرد:
مشاهده لحظهای تعداد اترهای استیک شده در اتریوم ۲
این مقدار اتر در این قرارداد هوشمند قفل خواهد شد. از این پس این افراد عضوی از شبکه Beacon Chain خواهند شد و این شبکه کار خود را آغاز خواهد کرد. اجازه دهید کمی درباره این قرارداد هوشمند عمیقتر صحبت کنیم.
آیا اتریومی که وارد بیکن چین میشود با اتریومی که در شبکه فعلی اتریوم است، تفاوت دارد؟ بله! احتمالا این نکته را نمیپذیرید. به طور کلی در تمامی مراحل بروزرسانی اتریوم، رمز ارز اتر تغییری نکرده و همواره ارز دیجیتال شبکه اتریوم، اتر باقی میماند. اما اتری که شما به این قرارداد هوشمند ارسال میکنید، وارد زنجیره بلوکی Beacon Chain خواهد شد. بیکن چین یک شبکه بلاکچین جدا از شبکه اتریوم بوده و الگوریتم آن گواه اثبات سهام است. در حالی که الگوریتم اجماع اتریوم، گواه اثبات کار است. پس، دو شبکه بلاکچین متفاوت خواهیم داشت. پس از این ما دو نوع اتر خواهیم داشت. البته که هر دوی آنها، همان رمز ارز Ether و با نماد ETH است؛ یکی اتری که در شبکه اتریوم است و دیگری اتری که در شبکه بیکن است. اتر از شبکه اتریوم به شبکه بیکن منتقل خواهد شد اما اتر از شبکه بیکن به شبکه اتریوم منتقل نخواهد شد. پس ارسال اتر به این قرارداد هوشمند، یک فرآیند یکطرفه است.
فاز یک اتریوم ۲: Shard Chain
یکی از دلایلی که شبکههای بلاک چین سرعت پایینی دارند این است که تمامی نودها، همه تراکنشهای شبکه را بررسی خواهند کرد. همچنین باید کپی از تمام تراکنشها را ذخیره کنند. این نکته باعث کاهش سرعت آن خواهد بود.
اتریوم با راهاندازی این فاز، مقیاسپذیر خواهد شد و سرعت تراکنشها افزایش خواهد یافت. همانطور که در بالا مثال جادهای یک لاینه و بزرگراهی ۱۰ لاینه را معرفی کردیم، اتریوم در این فاز، شاردینگ را اجرا خواهد کرد و شبکه به ۶۴ شارد یا زنجیره بلوکی خرد خواهد شد. اتریوم با ایجاد زنجیره بلوکی بیشتر، که به آن شارد گفته میشود، تراکم شبکه را کاهش داده و سرعت انجام تراکنشها را افزایش خواهد داد.
نکته مهم در زمینه شاردینگ این است که هر نود که در یک شارد فعالیت دارد، نیازی به ذخیره تراکنشها در ۶۳ شارد دیگر را نخواهد داشت. به همین دلیل میگوییم که در اتریوم ۲ افراد با استفاده از لپتاپ معمولی و حتی با گوشی موبایل نیز میتوانند به نود شبکه اتریوم تبدیل شوند.
اتریوم با شاردینگ و در فاز یک بروزرسانی خود به ۶۴ شارد تبدیل خواهد شد که هر شارد به صورت مستقل عمل میکند؛ سرعت تراکنشها افزایش مییابد و شبکه شلوغ نخواهد بود. این جمله بسیار ساده است اما اجرای آن بسیار پیچیده است. به طوریکه قویترین توسعهدهندگان بلاکچین از سرتاسر جهان حدود ۵ سال است که بر روی این ویژگی متمرکز هستند.
فاز ۲ بروزرسانی اتریوم: Docking
در نهایت اتریوم با انجام این فاز بروزرسانی اتریوم ۲ را به اتمام خواهد رساند و عملا بساط ماینینگ اتریوم برچیده خواهد شد. ساختار شبکه اتریوم به PoS تبدیل شده و دیگر اتریوم استخراج نخواهد شد. عموما از این فاز به اسم فاز ۱.۵ اتریوم نیز یاد میشود.
تفاوت اصلی میان این فاز با دو فاز قبلی این است که در آنها، تمامی بروزرسانیها (بیکن چین و شارد چین) در کنار شبکه اصلی اتریوم راهاندازی میشدند و در کنار شبکه فعلی اتریوم فعالیت داشتند. در واقع تا قبل از اجرای این فاز، دو شبکه بیکن چین و شارد چین بر اساس الگوریتم گواه اثبات سهام فعالیت میکنند و شبکه اتریوم با الگوریتم گواه اثبات کار فعالیت میکند و در عین حال هر سه شبکه وجود داشته و در کنار هم فعالیت دارند. اما با اجرای این فاز، هر سه شبکه در هم ادغام شده و یک شبکه واحد تحت عنوان شبکه اتریوم خواهیم داشت. در واقع در این فاز شبکه به طور کامل به PoS تبدیل خواهد شد. البته این فاز هنوز در مرحله تحقیقات است و ممکن است تغییراتی در آن اعمال شود.
نقشه راه اتریوم در سال ۲۰۲۲ و پس از آن

در اوایل دسامبر ۲۰۲۱ و در سالگرد آغاز به کار بیکن چین، ویتالیک بوترین نقشه راه جدید اتریوم را رونمایی کرد. طی تغییر نام و واژهگزینهای جدید، عبارت «اتریوم ۲» و «اتریوم ۱» از تمامی اسناد بنیاد اتریوم حذف شد و دیگر به نسخههای آتی این شبکه اطلاق نمیشود. بنا بر نامگذاری جدید، اتریوم به دو لایه اجرا (Execution) و اجماع (Consensus) تقسیمبندی میشود. همچنین در تعریف بروزرسانیها از لفظ «فاز – Phase» برای توصیف تغییرات استفاده نخواهد شد بلکه از «ویژگی – Feature» استفاده خواهد شد. این تغییرات به منظور عدم اشتباه کاربران در تقدم و تاخر افزوده شدن ویژگیهاست. برای مثال در نقشه راه پیشین، شاردینگ فاز یک و تغییر نحوه اجماع از PoW به PoS فاز یک و نیم داشت، در حالی که زودتر محقق خواهد شد. از این رو، در نقشه راه جدید علیرغم اسامی متفاوت برای مجموعهای از تغییرات همگن، توالی اتفاقات لزوما به شکل بالا به پایین (در شکل زیر) نخواهد بود – اگرچه احتمالا دو تغییر نخست، زودتر محقق خواهند شد – بلکه از چپ به راست در نظر گرفته شده است. در واقع ترجیح این است که به جای چند اتفاق بزرگ و مهم، مجموعهای از ویژگیهای کوچکتر به سیستم افزوده شوند.

در اوایل ژانویه سال ۲۰۲۲، ویتالیک بوترین در مصاحبه مفصلی با پادکست بنکلس (Bankless)، در خصوص مسائل مختلفی از جمله نقشه راه اتریوم صحبت کرد. بوترین در این بحث اذعان کرد که شبکه اتریوم (در زمان نگارش این مطلب در اسفند ۱۴۰۰) تقریبا نیمی از مسیر پیشرفت خود را طی نموده است. همچنین اعتقاد ویتالیک بر این است که با محقق شدن PoS و شاردینگ، به ۸۰ درصد از آنچه حالت غایی اتریوم مینامد، خواهیم رسید.
در نقشه راه جدید اتریوم پنج گام (که تاکید میکنم لزوما پشت سر همدیگر رخ نخواهند داد) گنجانیده شده است که شرح مختصری از هر یک را ارائه خواهیم کرد. اما پیش از آن ببینیم که هدف غایی اتریوم چیست؟
تصویر نهایی
آینده مدنظر تدوینکنندگان نقشه راه اتریوم، آیندهای است که مقیاسپذیری مبتنی بر رولآپها (Roll Up-centric) خواهد بود. در این راه شاردینگ اطلاعات نیز نقش مهمی خواهد داشت. در این آینده، نودهای متفاوتی خواهیم داشت و عموم اعتبارسنجها نیازی به ذخیره تمام تاریخچه تراکنشها نخواهند داشت و بیش از یک سال حالت (State) را نگه نخواهند داشت. البته با تغییر ساختار اطلاعت از درخت مرکل به درخت ورکل (Verkle)، هر کاربر به راحتی میتواند با ارائه گواه، به سادگی ثابت کند که اتفاقی در گذشته رخ داده است. در تصویر مطلوب از آینده، اتریوم بودن حالت (Stateless) خواهد شد، بدین معنی که میتوان تنها با ارائه گواهی کوتاه (بینیاز به آرشیو بلوکهای پیشین)، صحت وقوع اطلاعات را تایید (Verify) کرد. بدین ترتیب میتوان دستهای از نودهای تاییدکننده (و نه سازنده بلوک) را داشت که بر روی دستگاههای بسیار سبک (همچون تلفنهای همراه) راهاندازی میشوند.
از سوی دیگر ممکن است حتی وظیفه ساخت بلوک نیز در فرایندی حراج مانند به گروهی متمرکز و دارای دستگاههای قدرتمند برسد. طبیعتا این بدین معنی نیست که این گروه قابلیت سانسور تراکنشها را خواهند داشت یا تمهیدی اندیشیده نشده که اعتبارسنجها نتوانند بلوک بسازند. اما در بوترین بارها اذعان داشته است که در آیندهای که برای شبکههای بلاک چینی متصور است، وظیفه ساخت بلوک در نهایت متمرکز و منحصر به گروهی که دسترسی به منابع بیشتر دارند و وظیفه صحتسنجی و تایید به عهده نودهای سبک (light clients) خواهد بود. برای نمونه، لودستار (Lodestar) موفق به ساخت نسخه آزمایشی کلاینت سبکی شده است که برای سینک شدن با هدر بلوکها تنها به ۲۵ کیلوبایت در روز و برای دنبال کردن زنجیره صحیح به ۸۱ کیلوبایت در روز نیاز دارد.
ادغام – The Merge

شاید بیشترین اطلاعات و روشنترین تصویر را از این گام داشته باشیم. در طی این مرحله، اجماع اتریوم از الگوریتم اجماع گواه اثبات کار (PoW) به شکل کامل به گواه اثبات سهام (PoS) تبدیل خواهد شد. این اقدام مزایای بسیاری خواهد داشت که شاید مهمترین آن، کاستن قابل توجه مصرف انرژی و ردپای کربن شبکه باشد. پیشبینی میشود مصرف انرژی شبکه اتریوم، پس از ادغام بیش از ۹۹ درصد کاهش خواهد یافت و به کسر کوچکی از مصرف انرژی شبکههای پرداخت متمرکز جهانی (همچون ویزا) خواهد رسید. پیامد دیگر merge، کاهش قابل توجه ضرب (Issuance) اتر خواهد بود؛ ضرب اتر جدید (کوین بیس) – به عنوان پاداش ماینرها و اعتبارسنجها – از میزان ۱۲ هزار اتر روزانه فعلی به چیزی در حدود ۱۲۸۰ اتر خواهد رسید (کاهش ۹۰ درصدی) و این چنین تورم سالیانه شبکه از ۴.۳ درصد فعلی به چیزی نزدیک به صفر میرسد. با در نظر گرفتن مکانیزم سوزاندن EIP-1559، در عمل تورم اتریوم منفی خواهد بود.
بسیاری از پیشنیازهای این مرحله تا کنون انجام شده است؛ برای مثال در سمت چپ، میبینیم که هاردفورک آلتیر صورت گرفته است. کلاینتهای مختص PoS توسعه یافتهاند و بیکن چین بیش از یک سال است که فعال است. کاری که صورت گرفته است، مشخص کردن و قطعی شدن کامل مشخصات فنی ادغام است. این specification، نه تنها مشخصات فنی اتریوم پس از ادغام را در بر میگیرد، بلکه شامل چگونگی تغییر از PoW به PoS نیز است.
در این مرحله دو تستنت نیز به خود میبیند. این تستنتها برای آزمایش مرج به وجود آمدند و در نهایت با شبکههای آزمایشی فعلی اتریوم (همچون شبکه راپستن) ادعام خواهند شد. تستنت نخست کینتسوگی (Kintsugi) نام داشت و در اواخر دسامبر ۲۰۲۱ (۳۰ آذر ۱۴۰۰) راهاندازی شد. شبکه بعدی کیلن (Kiln) نام دارد و آزمایش ادغام آن در اواخر اسفند انجام شد. فورک شبکه اتریوم که منجر به ادغام بیکن چین با شبکه فعلی اتریوم خواهد شد، در سمت اجماع بلاتریکس (Bellatrix) و در سمت لایه اجرا آپگرید پاریس نام دارد. آخرین پیشبینی از زمان اجرای این بروزرسانی، ماه ژوئن سال ۲۰۲۲ (خرداد ۱۴۰۰) است.
پس از ادغام، مدتی طول خواهد کشید تا اترهای قفل شده در قراردادهای استیکینگ قابلیت برداشت پیدا کنند. بنا بر گفته ویتالیک، این اتفاق ممکن است تا شش ماه پس از انجام merge میسر شود. پس از انجام ادغام، اترهای ضرب شده جدید در هر بلوک نیز تا میسر شدن امکان برداشت مبلغ استیکینگ در قراردادهای هوشمند مربوط قفل خواهند بود. آزادسازی اترهای قفل شده، طی بروزرسانی شانگهای ممکن خواهد شد. پیشبینی میشود این آپگرید تا پایان سال ۲۰۲۲ انجام پذیرد. استیکینگ (و برداشت و خارج شدن از سیاهه اعتبارسنجها) دارای فرایند صف خواهد بود. پس از ادغام، کاربران نیازی به انجام کاری برای قرار گرفتن در شبکه جدید نخواهند داشت.
The Surge
در گام سرج (Surge)، مقیاسپذیری اتریوم (و رولآپها) به واسطه شاردینگ افزایش قابل ملاحظهای خواهد یافت. رول آپها راهکارهای لایه دویی هستند که بخش محاسبات و ذخیرهسازی را به خارج از شبکه میبرند و در دسترس بودن اطلاعات (Data Availability) تنها در لایه یک باقی خواهد ماند. در سال ۲۰۲۰، نقشه راه اتریوم تا حد ممکن به معماری رول آپ محور تغییر یافت. رول آپها بازیگران اصلی افزایش مقیاسپذیری اتریوم خواهند بود. در ابتدا بنا بر این بود که شاردینگ برای همه عوامل (محاسبات، ذخیرهسازی و در دسترس بودن) انجام شود اما با اولویت قرار دادن راهکارهای لایه دو، اکنون شاردینگ، اتریوم را تبدیل به بیلبوردی همگانی میکند که هر کس میتواند با نرخ دو مگابایت بر ثانیه اطلاعات را بر روی آن قرار دهد. اتریوم تلاشی برای تفسیر داده نخواهد کرد. رولآپها همچون ماشینی برای تبدیل داده به فرم اجرایی خواهند بود. بنابراین اتریوم تنها باید دادهها را به شکلی امن میزبانی و دسترسی به آن را تضمین کند. در طراحی پیشین شاردینگ، هر شارد میبایست الگوریتمی برای تشخیص تقلب و ثبت آن (Fraud Proof) میداشت که کار را بسیار پیچیده میکرد. با محوریت قائل شدن برای رول آپها، شاردینگ تنها برای دادهها صورت خواهد گرفت و بسیاری از پیچیدگیهای طراحی حذف میشود.
در مرحله اول این گام، بخش مربوط به calldata در بلوک اتریوم افزایش پیدا خواهد کرد (احتمالا از طریق پیشنهاد بهبود EIP-4488) و تراکنشهایی که از طریق رول آپ انجام میشود حتی ارزانتر خواهند شد. در گامهای بعدی، ابتدا شاردهای کمی معرفی راهاندازی خواهند شد و احتمالا در ابتدا هر نود باید اطلاعات مربوط به تمامی شاردها را دانلود کند، اما به تدریج و با گسترش شاردها، با استفاده از روشهایی همچون Data Availability Sampling، هر نود با بررسی بخش کوچکی از دادهها به صورت رندوم میتواند از صحت ذخیرهسازی درست دادهها اطمینان حاصل کند. در این مرحله هم کاربران نیازی به انجام کاری ویژه نخواهند داشت. اما برای بهرهمند شدن از مواهب تغییرات آتی اتریوم، کاربران عادی در نهایت باید به لایه دو کوچ کنند چرا که احتمالا لایه یک اتریوم به تدریج گران و گرانتر خواهد شد.
بوترین اعتقاد دارد با انجام کامل گام سرج، اتریوم قادر به پردازش ۱۰۰ هزار تراکنش در ثانیه خواهد بود. اتریوم از شاردینگ درجه دو (Quadratic Sharding) بهره خواهد برد. در این معماری، شاردینگ تنها دو لایه خواهد داشت – بیکن چین که مسئول مدیریت شاردهاست و هر یک از شاردها که بخشی از اطلاعات را میزبانی میکنند. ویتالیک در مقاله «محدودیتهای مقیاسپذیری بلاک چین»، دلیل این انتخاب را چنین شرح داد: با بالا رفتن سطوح شاردها، حداقل تعداد کاربر (نود) لازم برای ایمن نگه داشتن شبکه به شدت بالا میرود چرا که هیچ کاربر یگانهای بنا نیست که تمامی تاریخچه را دانلود و حفظ کند. همچنین اگر آن را با محدودیتهای استفاده از منابع سخت افزاری و ارتباط اینترنت ترکیب کنیم، حداقلهای لازم برای ایمن نگه داشتن شبکه و اطمینان از حفظ تاریخچه لجر ایجاب میکند که به سطوحی بالاتر از دو برای تعداد شاردها نیاندیشیم.
The Verge
بروزرسانی ورج (Verge) حول مفهوم بدون حالت بودن (Statelessness) بنا شده است. برای نیل به این منظور، ابتدا باید تغییری فنی در شیوه نگهداری از دادهها در شبکه اتریوم به وجود آید. هماکنون، دادههای هش شده در یک ساختار درختی به نام درخت مرکل (Merkle Tree) نگهداری می شوند با تغییر این ساختار به درحت ورکل (Verkle Tree) که خواص مساعدی همچون حجم شاهد (witness) – نوعی اطلاعات اضافه که گواه رمزنگاری شده وقوع و اثبات چیزی است – اندک دارد، میتوان به بدون حالت بودن رسید. اما statelessness به چه معنی است؟ در حالت عادی اگر اعتبارسنجی بخواهد بلوک Nام را تایید (verify) کند، بایستی یا از بلوک اول شروع به دریافت اطلاعات بلوکها کند و بلوک به بلوک تراکنشها را تایید کند تا به بلوک Nام برسد یا در صورت اعتماد، بلوک N-1 را دریافت و از آن جا شروع به تایید کند. بدون حالت بودن این امکان ار میدهد تا با اطلاعات شاهد گنجانده شده در هر بلوک، تک تک تراکنشها را بتوان به شکل مجزا و بدون پیشنیاز داشتن اطلاعات قبلی، تایید اعتبار کرد. این چنین، راه برای ایجاد کلاینتهای سبک (حتی تلفنهای همراه) باز میشود. به شکل نظری کلاینتها میتوانند نیازی به هارد درایو حجیم نداشته باشند و به شکل در لحظه (و با استفاده از حافظه رم) بلوکها را تایید کنند. توجه کنید که این ولیدیتورها با سازندگان بلوکها یکی نیستند؛ ساخت بلوک همچنان نیازمند حداقلی از تجهیزات سختافزاری خواهد بود. اما این ویژگی به اتریوم این امکان را میدهد که بسیار غیرمتمرکزتر از حالت فعلی شود و به تعداد افراد بیشتری این اجازه را دهد تا بتوانند در امنیت شبکه مشارکت کنند.
اما کمی بیشتر در خصوص درخت ورکل صحبت کنیم: درخت ورکل بروزرسانی قدرتمندی نسبت به درخت مرکل فعلی است. در این ساختار، اثباتکننده نیازی به فراهم آوردن گرههای خواهر (Sister Nodes) در هر سطح از درخت نخواهد داشت و تنها کافی است یک گواه برای اثبات تمامی روابط والد-فرزندی بین مسیرهای ریشه تا برگ ارائه دهد. این ویژگی حجم اثبات را تا ۲۰-۳۰ برابر کاهش میدهد. در طرف دیگر، درخت ورکل به رمزنگاری پیچیدهتری احتیاج دارد، اما مزایای آن به معایبش میچربد. همچنین این ساختار در برابر محاسبات کوانتومی آسیبپذیر است چرا که همریختی خطی که اساس کار درخت ورکل است، با استفاده از محاسبات کوانتومی دیگر امن نخواهد بود. بنابراین در ادامه مسیر، شاهد تغییر درخت ورکل به دیگر ساختارها (همچون گواههای مرکل استارک) خواهیم بود.
The Purge
ماحصل این گام از نقشه راه اتریوم، کم کردن از بار تاریخ در شبکه اتریوم است. در اولین بخش از پرج (Purge) (که احتمالا مدتی پس از ادغام انجام خواهد پذیرفت)، مفهومی به اسم منقضی شدن تاریخ (History Expiry) به شبکه معرفی خواهد شد. با این آپگرید، عموم نودها تنها تا مدت مشخصی (احتمالا یک سال) به شکل کامل تمام اطلاعات بلوکها را ذخیره خواهند کرد و وظیفه نگهداری از اطلاعات تاریخی به دیگر پروتکلها واگذار خواهد شد. توجیه بوترین در این خصوص این است که تاریخچه بر خلاف اجماع، بر پایه مدل اعتماد یک از N استوار است؛ یعنی مادامی که تنها یک عامل صادق وجود داشته باشد، سیستم به درستی به فعالیت خود ادامه میدهد در حالی که در اجماع چنین نیست. بنابراین امکان این وجود دارد که وظیفه نگهداری از تاریخ را به دیگر عوامل (متمرکز و غیرمتمرکز) واگذار کرد. برخی از عوامل متمرکز فعلی عبارتند از مرورگرهای شبکه (همچون اتر اسکن و غیره) که با توجه به نیازشان اقدام به ذخیره کامل دادههای بلاکچین مینمایند. همچنین عناصر غیرمتمرکز و نیمهمتمرکزی همچون شبکه پرتال و گراف وجود دارند که آنها نیز دست به این کار میزنند. در واقع در این مرحله، قوانین پروتکل اتریوم نودها را ملزم به نگهداری از تمامی تاریخچه نمیکند.
در گام بعدی، منقضی شدن حالت (State Expiry) را داریم؛ به گفته ویتالیک، انجام این مرحله ممکن است سالها به طول بکشد چرا که نیازی آنی به انجام آن نیست. حالت، زیرمجموعه کوچکی از اطلاعات تاریخچه بلاکچین است و علیرغم کوچک بودن، در نهایت با تجمیع در گذر زمان بدل به حجم قابل ملاحظهای میشود. بنابراین مشابه انقضای تاریخ، انقضای حالت را نیز ممکن است در پیش داشته باشیم. در این حالت کار کمی ممکن است برای گروهی از کاربران مشکل شود. فرض کنید که مقداری سرمایه به فرم توکنهای مختلف در شبکه اتریوم دارید و به دلایلی، تصمیم میگیرید که دو سال به دور از تمدن انسانی و در طبیعت زندگی کنید. با منقضی شدن حالت، دستیابی شما به سرمایهتان کمی مشکلتر از ورود به کیف پولتان خواهد بود و باید به یکی از پروتکلها و پلتفرمهایی که به شما اجازه میدهد تا گواه ورکل یا مرکل وجود سرمایهتان را تولید کنید، رجوع کنید. همچنین در صورتی که فرایند تولید بلوک (Block Proposing) از اعتبارسنجی (Block Validating) به شکل کامل جدا شود و به عهده یک نود قرار بگیرد (که ممکن است در آینده در شبکه اتریوم این اتفاق رخ دهد)، آن گاه با توجه به نیازهای سختافزاری لازم برای پیشنهاد و ساخت و بلوکهایی با حداکثر سود ممکن (اغم از هزینه تراکنش، MEV بین شاردها و غیره)، دیگر ذخیرهسازی حالت برای این گروه از مشارکتکنندگان در شبکه مشکل نخواهد بود.
بخش آخر این گام به سادهسازی هر چه بیشتر پروتکل اتریوم اختصاص دارد. آپ کدهای (Op Code) فراوانی در طول تاریخ اتریوم در آن گنجانده شدهاند که هماکنون ضرورتی به وجود آن حس نمیشود و تنها سبب پیچیدهتر و کاهش کارایی شدهاند. با حذف این کدها – همچون SELFDESTRUCT، به ادا کردن بدهی فنی تاریخی (Technical Debt) کمی نزدیکتر خواهیم شد.
The Splurge
گام اسپلرج را میتوان شامل بروزرسانیهای متفرقه دانست. یکی از اتفاقاتی که در این مرحله تغییر خواهد کرد، بحث کیف پولهای قرارداد هوشمند است (Smart Contract Wallet) است. پروتکل اتریوم به صورت پیشفرض بنا را بر این میگذارد که تمامی تراکنشها از جانب حسابهایی با مالکیت خارجی (EOA) نشات میگیرند. پیشنهادهای متفاوتی برای گنجاندن این قابلیت ارائه شدهاند اما به نظر میرسد اقبال طرح EIP-4337 بیش از بقیه باشد. با انجام این بروزرسانی راه برای پرداخت هزینه تراکنش به شکل توکنهای دیگر باز میشود همچنین پروتکلها میتوانند حامی مالی پرداخت هزینه تراکنش کاربران خود شوند. همچنین امکاناتی همچون بازگردانی اطلاعات کاربران در صورت گم کردن عبارات بازیابی به کمک اطلاعات هویتی (Social Recovery) ممکن خواهد شد.
پیشتر در خصوص جدایی سازنده بلوک و اعتبارسنجها (Block Proposer Separation) صحبت کردیم. ممکن است در جریان این گام، امکان ساخت بلوک به شیوه حراجهای فعلی فلش باتس (Flashbots) واگذار شود. همچنین در آینده دور، احتمالا فرایند صحتسنجی (verify) همه اجزا به سادگی کنترل یک گواه بینیاز به دانش (zk-proof) خواهد بود و نیازی به اجرای ماشین مجازی اتریوم (EVM) برای اطمینان از صحت تراکنشها نیست. این چنین، نیازمندیهای لازم برای اجرای یک نود اعتبارسنج، کمتر و کمتر خواهد شد.
پرسش و پاسخ (FAQ)
در انتها به سوالهای پرتکراری که در زمینه بروزرسانی اتریوم ۲ از ما داشتهاید را مطرح کرده و پاسخ آنها را به صورت مختصر بیان خواهیم کرد. تمامی این سوالهای به ما کمک خواهد کرد تا پاسخ اتریوم ۲ چیست؟ را پیدا کنیم.
- آپدیت اتریوم ۲ چیست؟
طی نقشه راه توسعه اتریوم، اتریوم از شبکه مبتنی بر گواه اثبات کار به سمت شبکهای مبتنی بر گواه اثبات سهام که به وسیله رولآپها و شاردینگ بسیار سریعتر و بهینهتر شده است، حرکت خواهد کرد. - زمان اجرای دقیق هر فاز اتریوم ۲ به چه شکل است؟
هیچیک از بخشهای مختلف زمانبندی دقیقی ندارند اما پیشبینی میشود ادغام در اواسط سال ۲۰۲۲ میلادی و امکان انتقال اترهای موجود در قرارداد استیکینگ بیکن چین به شبکه ادغام شده (لایه اجرا) تا پایان سال ۲۰۲۲ مهیا شود. دیگر ویژگیای که به احتمال زیاد تا یک سال آتی در اتریوم شاهد آن خواهیم بود، بحث انقضای تاریخچه (History Expiry) است. اجرای دیگر موارد ذکر شده در نقشه راه ممکن است تا شش سال (و حتی بیشتر) نیز به طول بیانجامد. - آیا اتریوم ۲ یک رمزارز جدید است؟
خیر. نه تنها رمزارز جدیدی جایگزین اتر (ETH) نخواهد شد بلکه در عمده پیشرفتهایی که صورت خواهد گرفت، کاربران عادی نیازی به انجام هیچ کار ویژه و اضافهای نخواهند داشت. - چگونه میتوان به نود شبکه اتریوم ۲ تبدیل شد؟
برای بدل شدن به نود، احتیاج به ۳۲ عدد اتر (که باید در قرارداد هوشمند استیکینگ قفل نمایید) دارید؛ علاوه بر آن احتیاج به راهاندازی کلاینتهای لایه اجرا و اجماع بر روی سختافزار خود دارید. توصیه میشود دستگاه شما حداقلهای لازم سختافزاری و ارتباطی (خط اینترنت) را داشته باشد تا به خاطر عدم حاضر بودن در فرایند اجماع (آنلاین نبودن) دچار جریمه نشوید. همچنین نیاز به دو جفت کلید (یکی برای شرکت در فرایند اجماع و یکی برای برداشت) خواهید داشت. - اگر ۳۲ اتر را به Deposit Contract ارسال کنم، آیا میتوانم آن را بازگردانم؟
خیر. امکان این کار وجود ندارد. تا زمانی که آپگرید شانگهای انجام نشود، حتی پس از ادغام و آپگرید پاریس/بلاتریکس، امکان دسترسی به اترهای قفل شده و اترهای جدید منتشر شده فراهم نخواهد بود. - پاداش استیکینگ اتریوم ۲ چقدر است؟

بسته به اینکه چه مقدار نود در شبکه فعالیت دارند، بین ۲ تا ۱۸ درصد سالانه متغیر است. هرچه تعداد بیشتری اتریوم استیک شود (در کل شبکه نه توسط شما) سود استیکینگ کمتر و هرچه تعداد کمتری اتریوم استیک شود، سود استیکینگ افزایش خواهد یافت.
- چه کسی توسعه اتریوم ۲ را انجام میدهد؟
هزاران نفر! این توسعه توسط هزاران توسعهدهنده و مهندس کامپیوتر انجام میشود. رهبری آنها به عهده تیم توسعه بنیاد اتریوم است، اما همه افراد در آن مشارکت دارند. - پاداش استخراج از چه زمانی قابل برداشت است؟
پس از انجام آپگرید شانگهای، امکان انتقال اترهای موجود در لایه اجماع به لایه اجرا فراهم خواهد شد. - پاداشها چطور توزیع خواهد شد؟
پاداشها با توجه به رفتار نودها (نحوه مشارکت در فعالیتهای شبکه) در پایان هر دوره (Epoch) که تقریبا ۶/۵ دقیقه به طول میانجامد واریز میشود. - آیا ارسال بیش از ۳۲ اتر، مزیتی به حساب میآید؟
خیر. حداقل میزان لازم برای راهاندازی یک نود ۳۲ اتر است و بیش از آن مزیتی به حساب نمیآید. همچنین هر فرد میتواند بیش از یک نود راهاندازی نماید. - آیا با سرمایه کمتر از ۳۲ اتر نیز میتوان استیک کرد؟
اگر دارایی شما کمتر از ۳۲ اتر است، شما به عنوان یک نود نمیتوانید فعالیت کنید. اما، میتوانید در استخرهای استیکینگ مشارکت کنید. در اینصورت نیازی به آنلاین بودن ۲۴ ساعته نخواهید داشت. در حال حاضر Staking Pool هایی تایید شده وجود دارند که میتوانید دارایی خود را در اختیار آنها قرار دهید و پاداش دریافت کنید. میتوانید لیست کامل استخرهای استیکینگ اتریوم را در این لینک مشاهده کنید. مقدار سود و تمامی شرایط هر استخر را بررسی کنید.
جمعبندی
در این مقاله سعی کردیم تا برای پرسش اتریوم ۲ چیست؟ پاسخ جامعی ارائه دهیم. بروزرسانی اتریوم ۲ را میتوانیم یکی از بزرگترین اتفاقهای حوزه بلاک چین و ارزهای دیجیتال بنامیم. شبکه بلاکچین Ethereum با اجرای مراحل مرج (Merge) و سرج (Surge) به ۸۰ درصد از تصویر ایدهآل خود خواهد رسید. در ادامه با اجرای مراحل ورج (Verge)، پرج (Purge) و اسپلرج (Splurge)، اتریوم مشارکت گسترده کاربران را با سرعت و بهینه شدن شبکه که بار مقیاسپذیری آن بر دوش شاردینگ و رولآپها خواهد بود، ترکیب مینماید.
پیشبینی شما از آینده اتریوم چیست؟ آیا موارد مشخص شده در نقشه راه اتریوم محقق خواهد شد؟ آیا اتریوم بین شبکههای قادر به میزبانی از dAppها بیرقیب باقی خواهد ماند؟ دیدگاههای خود را با ما در میان بگذارید.