اگر با دیفای و پروژه‌های مربوط به آن مانند صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) آشنا باشید، به‌احتمال زیاد اصطلاح ضرر ناپایدار یا Impermanent Loss را شنیده‌اید؛ اما سوالاتی که مطرح می‌شود این است که «اساسا چرا ضرر ناگهانی وجود دارد؟» یا «آیا با تهیه نقدینگی برای استخرها ممکن است ضرر کنیم؟» اما واقعا ضرر ناپایدار چیست ؟ در این مقاله به تعریف این مفهوم و نحوه وقوع، نحوه محاسبه می‌پردازیم.
ضرر ناپایدار چیست؟
صرافی‌های غیرمتمرکزی مانند سوشی سواپ، پنکیک سواپ یا یونی سواپ دارای حجم معاملات و نقدینگی زیاد هستند. این پروتکل‌های دیفای به کسانی که منابع مالی دارند، اجازه می‌دهند به یک بازارساز (Market Maker) تبدیل شوند و از کارمزد معاملات درآمد کسب کنند. دموکراتیک و غیرمتمرکز کردن بازارسازی، زمینه بروز فعالیت‌های اقتصادی را بدون اصطکاک زیاد در فضای کریپتو ایجاد کرده است. باید بگوییم وجود ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) به‌خاطر ویژگی ذاتی در طراحی این بازارها است. پس اگر بخواهیم با وجود مفهوم زیان ناپایدار برای این پلتفرم‌ها نقدینگی مورد نیاز را تامین کنیم، چه چیزهایی را باید بدانیم؟
ضرر ناپایدار زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت فعلی توکن‌های شما در مقایسه با زمانی که آنها را در استخر نقدینگی گذاشته‌اید، کمتر باشد. اینجا منظور از ضرر، ارزش دلاری کمتر در زمان برداشت نسبت به زمان واریز است.
استخرهایی که دارایی‌های کمتری دارند و در محدوده قیمتی کوچک‌تری قرار می‌گیرند، کمتر در معرض زیان ناگهانی قرار می‌گیرند. به‌عنوان‌مثال استیبل کوین‌ها یا توکن‌های رپدشده (Wrapped Token)، در یک بازه قیمتی به‌نسبت محدودی باقی می‌مانند؛ در این حالت ریسک کمتری برای افت ارزش وجوه تامین کنندگان نقدینگی (Liquidity Providers) وجود دارد.
پس چرا با وجود احتمال زیان، تامین کنندگان همچنان به تهیه نقدینگی ادامه می‌دهند؟ در پاسخ به این سوال، می‌توان گفت که با کارمزد معاملات می‌توان ضررها را جبران کرد؛ حتی استخرهای Uniswap که ممکن است کاملا در معرض ضررهای ناگهانی قرار بگیرند، با کمک کارمزدها می‌توانند سودآور باشند.
در نسخه ۲ یونی سواپ به هر تامین‌کننده نقدینگی، ۰.۳ درصد سود از هر معامله تعلق می‌گیرد. حتی اگر استخری به‌شدت در معرض ضرر ناپایدار باشد اما حجم معاملات زیادی در آن انجام شود، تامین نقدینگی آن سودآور خواهد بود. زیان ناپایدار به عوامل مختلفی از جمله استخر، دارایی‌های سپرده‌گذاری‌شده، پروتکل و حتی شرایط بازار بستگی دارد.
ضرر ناگهانی چگونه به‌وجود می‌آید؟
برای درک بهتر ضرر ناپایدار، باید در ابتدا بازارسازهای خودکار (AMM) و نقش آربیتراژ کنندگان را بشناسیم. میان بازارسازهای خودکار و بازارهای خارجی اتصالی وجود ندارد؛ اگر قیمت توکن‌ها در بازارهای خارجی تغییر کنند، AMM نمی‌تواند به‌صورت خودکار قیمت را تعدیل کند. در اینجا معامله‌گران آربیتراژی وارد می‌شوند و دارایی‌هایی که زیر قیمت هستند را می‌خرند و دارایی‌هایی با قیمت بالاتر را می‌فروشند. این روند تا جایی که قیمت مارکت میکرها با قیمت بازارهای خارجی برابر شود، ادامه خواهد داشت. در این فرآیند، سود آربیتراژ کننده از جیب تامین‌کنندگان نقدینگی (LP) به‌دست می‌آید که به آن، ضرر ناپایدار می‌گویند. برای درک بهتر، با یک مثال به ادامه بحث می‌پردازیم.
آلیس یک اتر (ETH) و ۱۰۰ استیبل کوین دای (DAI) را در استخر نقدینگی وارد می‌کند. در این بازارساز خودکار خاص، جفت توکن واریز شده باید ارزشی برابر داشته باشند؛ یعنی برای مثال اگر قیمت اتریوم در زمان واریز برابر با ۱۰۰ دای باشد، بنابراین باید ۱۰۰ دای به همراه ۱ اتر در استخر واریز شود؛ بدین ترتیب ارزش دلاری سپرده آلیس در این مثال، برابر با ۲۰۰ دلار خواهد بود.
در این مثال، در مجموع ۱۰ ETH و ۱۰۰۰ DAI در استخر وجود دارد که توسط سایر LPها تامین شده است؛ بنابراین سهم آلیس از استخر ۱۰ درصد و کل نقدینگی این استخر ۲۰۰۰ دلار است.
خب حالا فرض کنید قیمت اتر به ۴۰۰ دای افزایش یافته است؛ معامله‌گران آربیتراژی تا زمانی که نسبت قیمتی به حالت عادی برسد، به استخر دای اضافه کرده و اترها را از آن خارج می‌کنند. به یاد داشته باشید، AMMها دفتر سفارش ندارند و تنها نسبت بین آنها در استخر، قیمت دارایی‌های موجود در استخر را تعیین می‌کند. برای این که نقدینگی در استخر ثابت و به میزان ۲۰۰۰ دلار باقی بماند، نسبت دارایی‌های موجود با توجه به قیمتشان در حال تغییر هستند.
اگر قیمت ETH معادل ۴۰۰ دای باشد، نسبت بین میزان ETH و DAI در استخر تغییر کرده است؛ همان‌طور که گفتیم، به‌خاطر آربیتراژ معامله‌گران، اکنون ۵ اتر و ۲۰۰۰ دای در استخر وجود دارد.
حالا آلیس می‌خواهد سرمایه خود را برداشت کند؛ باتوجه‌به سهم ۱۰ درصدی آلیس از استخر، او می‌تواند ۲۰۰ دای، ۰/۵ اتر و در مجموع ۴۰۰ دلار دریافت کند. او از زمان سپرده کردن توکن‌ها که ۲۰۰ دلار ارزش داشته‌اند، سود خوبی به‌دست آورده است. اگر او ۱ اتر و ۱۰۰ DAI خود را نگهداری یا هودل کرده بود، چه اتفاقی می‌افتاد؟ ارزش آن مساوی با ۵۰۰ دلار می‌شد؛ این اختلاف قیمت، هزینه‌ای است که به آربیتراژ کننده بابت خرید و فروش DAI و ETH پرداخت کرده است.
وضعیت آلیس با نگهداری یا هودل (Hodl) به‌جای وارد کردن سرمایه‌اش در استخر، بهتر خواهد بود. این اختلاف میان هودل کردن و تامین مالی استخر را زیان ناپایدار می‌گویند. باتوجه‌به سپرده نسبتا کم آلیس، ضرر او نیز چندان قابل توجه نیست. با این حال، او باید مراقب باشد؛ زیرا ضرر ناپایدار می‌تواند منجر به خسارات زیادی به بخش قابل توجهی از سپرده اولیه‌اش وارد کند.
در مثال بالا، کارمزد معاملات برای آلیس بهعنوان تامین‌کننده نقدینگی، در نظر گرفته نشده است. در بسیاری از موارد، درآمد حاصل از کارمزد تراکنش‌ها، ضررها را جبران و تامین نقدینگی را سودآور می‌کند. با تمام این توضیحات، بسیار ضروری و مهم است که قبل از تامین نقدینگی برای یک پروتکل دیفای، مفهوم زیان ناپایدار را درک کرده باشید.
محاسبه ضرر ناپایدار
تا به اینجا متوجه چگونگی زیان ناگهانی شدیم. اما این ضرر چه‌قدر است؟ برای محاسبه ضرر ناپایدار، آن را با رسم نمودار توضیح می‌دهیم. توجه داشته باشید در رسم این نمودار، کارمزد معاملات در نظر گرفته نشده است.
خلاصه آن چیزی که نمودار درباره مقایسه ضرر و هودل به ما می‌گوید، به‌صورت زیر است:
تغییر ۱/۲۵ برابری قیمت = ۰/۶ درصد ضرر
تغییر ۱/۵ برابری قیمت = ۲ درصد ضرر
تغییر ۱/۷۵ برابری قیمت = ۳/۸ درصد ضرر
تغییر ۲ برابری قیمت = ۵/۷ درصد ضرر
تغییر ۳ برابری قیمت = ۱۳/۴ درصد ضرر
تغییر ۴ برابری قیمت = ۲۰ درصد ضرر
تغییر ۵ برابری قیمت = ۲۵/۵ درصد ضرر
ریسک تامین نقدینگی در AMM
صادقانه بگوییم، زیان ناپایدار چیز عجیب و بزرگی نیست. این زیان تنها زمانی به‌وجود می‌آید که بخواهید رمز ارزهایتان را از استخر نقدینگی خارج کنید و البته همین ضرر نیز بیشتر اوقات با درآمد حاصل از کارمزدها جبران می‌شود.
هنگام واریز به بازارسازهای خودکار بسیار مراقب باشید؛ همان‌طور که گفتیم، بعضی از استخرها بیشتر از بقیه در معرض زیان هستند. یک قاعده ساده را باید در نظر داشته باشید که هرچه دارایی‌های استخر بی‌ثبات‌تر باشند، احتمال این که در معرض ضرر ناپایدار قرار بگیرید، افزایش می‌یابد. برای این که بتوانید بازده مورد نظرتان را با ریسک احتمالی تخمین بزنید، بهتر است با مبلغ کم شروع کنید.
توصیه دیگری این است که سراغ بازارسازهای خودکاری بروید که امتحان خود را پس داده‌اند. دیفای این امکان را به همه داده است که برای AMMهای موجود فورک مورد نظر خود را بسازند و در آن تغییرات دهند (فورک در بازارسازهای خودکار به معنی ایجاد یک نسخه جدید از پلتفرم، با آپدیت‌ها و ادیت‌هایی است که باعث بهبود عملکرد آن نسبت به نسخه اصلی می‌شوند). این کار باعث می‌شود با وجود باگ، سرمایه‌ها در معرض خطر قرار بگیرند و برای همیشه در AMM گیر کنند. اگر استخری اعلام می‌کند بازدهی بالا و غیرمعمولی به سپرده‌ها می‌دهد، احتمالا در جایی اشکالی وجود دارد و ریسک این پروژه بسیار زیاد است.
جمع‌بندی
ضرر ناپایدار چیست ؟ زیان ناگهانی یا “Impermanent Loss” یکی از اصول پایه در بازارسازهای خودکار یا صرافی‌های غیرمتمرکز است. کسانی که می‌خواهند نقدینگی استخری را تامین‌کنند باید با این مفهوم آشنا باشند و بتوانند آن را در استراتژی خود محاسبه کنند. به طور خلاصه اگر قیمت دارایی از زمان سپرده‌گذاری تغییر کند، LP با زیان ناپایدار روبرو خواهد شد. در این مقاله سعی کردیم با ارائه مثال، به تعریف و نحوه به‌وجود آمدن ضرر ناپایدار اشاره کنیم و میزان تغییر آن را در نوسانات قیمتی نشان دادیم.
