گزارش چینالیسیس درباره جرایم کریپتویی و دور زدن تحریم‌ها توسط صرافیهای ایرانی
شرکت تحقیقاتی بلاکچین چینالیسیس (Chainalysis) گزارش سالانه‌ای را در فوریه ۲۰۲۲ درباره جرایم کریپتویی منتشر کرده است. این گزارش دربرگیرنده بخش‌هایی همچون پولشویی، توازن کیفری، توکن‌های NFT و جرم، باج افزار، بدافزار، سرقت سرمایه، کلاهبرداری، تروریسم اقتصادی، بازارهای دارک نت و حوزه‌های قضایی پرخطر و تحریم‌ها بوده و در بخش آخر نحوه مشارکت کره شمالی، روسیه و ایران و به‌ویژه سرویس صرافیهای ارز دیجیتال ایرانی را در جرایم کریپتویی بررسی کرده است. در ادامه به بررسی کلی گزارش Chainanalysis در حوزه جرایم کریپتویی می‌پردازیم. با میهن بلاکچین همراه باشید.
بررسی روند فعالیت‌های مجرمانه کریپتو در سال ۲۰۲۲
طبق گزارش چینالیسیس رشد قانونی کریپتو در سال ۲۰۲۱ به مراتب بیشتر از کاربردهای مجرمانه و غیرقانونی بوده است. این شرکت تحقیقاتی بیان میکند که رشد بازار کریپتو، گسترش جرایمی همچون حملات باج‌افزارها و کلاهبرداری‌ها را هم در پی دارد.
اما در سال ۲۰۲۱، جرایم کریپتویی به بالاترین حد خود یعنی ۱۴ میلیارد دلار رسیده و به‌نظر می‌رسد که آدرس‌های نامشروع به‌طور فزاینده‌ای برای کسب درآمد به حوزه DeFi روی آورده‌اند. رقم تراکنش‌های غیرقانونی در سال ۲۰۲۱، حدودا دو برابر رقم معاملات غیرقانونی در سال ۲۰۲۰ است. در نمودار زیر حجم کل رمزارزهایی که توسط آدرس‌های نامشروع بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ دریافت شده‌اند، مشخص است:
همچنین در این گزارش آمده است که از میان همه رمزارزهایی که توسط چینالیسیس رصد شدند، حجم کلی معاملات در سال ۲۰۲۱ به ۱۵.۸ تریلیون دلار رسیده است. این رشد ۵۶۷ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۰، نشان می‌دهد که شیب پذیرش رمزارزها صعودی است و کاربردهای آنها از همیشه بیشتر در حال گسترش است.
Chainalysis در این گزارش اظهار میکند که با توجه به افزایش نرخ پذیرش کریپتو، افزایش فعالیت‌های مجرمانه در کریپتو چندان تعجب‌برانگیز نیست. اما این واقعیت که افزایش حجم تراکنش‌های غیرقانونی تنها ۷۹ درصد بوده و این مقدار کمتر از میزان حجم کلی تراکنش‌ها است، ممکن است تعجب‌آور باشد. در واقع، با افزایش میزان کاربردهای قانونی رمزارزها که به مراتب بیشتر از کاربردهای مجرمانه است، سهم فعالیت‌های غیرقانونی از حجم کلی معاملات، هرگز کمتر از این نبوده است. در نمودار زیر می‌توانید سهم آدرس‌هایی که فعالیت غیرمشروع دارند را نسبت به حجم کلی معاملات ارزهای دیجیتال، مشاهده کنید.
همانطور که ملاحظه می‌کنید، سهم معاملات غیرقانونی از کل معاملات رمزارزها در سال ۲۰۲۱ تنها ۰.۱۵ درصد است. گزارش چینالیسیس، محل و چگونگی جرایم کریپتویی را توضیح می‌دهد. ما در ادامه به بررسی نقش سرویس‌های دیفای در پولشویی، نهنگ‌های مجرم و سرویس‌های ایرانی در دور زدن تحریم‌ها می‌پردازیم.
نقش سرویس‌های دیفای در پولشویی
مجرمان سایبری که رمزارزها را معامله می‌کنند، تنها یک هدف دارند؛ انتقال وجوه غیرقانونی به سرویسی که می‌توان آن را از دست مقامات محافظت کرده و در نهایت به پول نقد تبدیل کرد. به همین دلیل است که پولشویی زیربنای سایر اشکال جرایم مبتنی بر کریپتو در نظر گرفته می‌شود. در نمودار زیر آمار رمزارزهای دخیل در پولشویی بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ را مشاهده می‌کنید:
طبق داده‌های گزارش چینالیسیس، برای اولین‌بار از سال ۲۰۱۸، بخش عمده وجوه به آدرس صرافیهای متمرکز ارسال نشد. بلکه این صرافی‌ها تنها ۴۷ درصد پول‌های غیرقانونی را دریافت کردند. اما سوال اینجاست که مجرمان پول‌های خود را به کجا فرستادند؟ پروتکل‌های دیفای ۱۷ درصد از کل وجوه ارسالی از کیف پول‌های نامشروع در سال ۲۰۲۱ را دریافت کردند که نسبت به سال قبل ۲ درصد رشد داشت.
نهنگ‌های مجرم
چینالیسیس بیان میکند برای فهم اینکه کدام مجرمان بیشترین حجم رمزارز را دارند، موجودی نهنگ‌ها را تجزیه و تحلیل کردند. در این گزارش نهنگ مجرم، کیف پول خصوصی تعریف می‌شود که یک میلیون دلار یا بیشتر دریافتی داشته و ۱۰ درصد موجودی دریافتی او از آدرس‌های نامشروع بوده است. به‌طور کلی، چینالیسیس ۴۰۶۸ نهنگ مجرم را شناسایی کرده که بیش از ۲۵ میلیارد دلار ارز دیجیتال دارند. طبق یافته‌های این گزارش، نهنگ‌های جنایتکار ۳.۷ درصد از کل نهنگ‌های کریپتویی (یعنی کیف پول‌هایی با ارزش بیش از ۱ میلیون دلار) را تشکیل می‌دهند.
چینالیسیس همچنین با تجزیه‌وتحلیل منطقه زمانی، مکان تقریبی نهنگ‌های مجرم را بررسی کرده است. در نمودار زیر، فعالیت ۷۶۸ نهنگ مجرم در مناطق زمانی مختلف براساس میزان فعالیت کیف پول نشان داده شده‌اند:
تخمین زده می‌شود که مناطق زمانی ۲، ۳ و ۴ بیشترین شمار نهنگ‌های فعال را داشته باشند. درحالیکه در مناطق زمانی ۱ و ۹- هم تعداد زیادی وجود دارد. در مناطق زمانی ۲، ۳ و ۴ مراکز متراکم جمعیتی روسیه همچون سن پترزپورگ و مسکو هستند که به‌دلیل نقش ویژه روسیه در جرایم کریپتویی قابل توجه است. با این حال، منطقه زمانی تنها به ما امکان تخمین موقعیت مکانی را می‌دهد. به همین دلیل چینالیسیس تفسیر میکند که ممکن است که برخی از این نهنگ‌های مجرم در کشورهای دیگر مثل آفریقای جنوبی، عربستان سعودی یا ایران مستقر باشند.
حوزه‌های قضایی پرخطر و کشورهای تحت تحریم
۳۰ صفحه آخر این گزارش به حوزه‌های قضایی پرخطر و تحریم‌ها اختصاص دارد و در این بخش به عملکرد کره شمالی، روسیه و ایران در کریپتو پرداخته شده است. گزارش چینالیسیس درباره ایران با این محوریت که استخراج بیت کوین به فرار ایران از تحریم‌های میلیارد دلاری دامن می‌زند، آغاز شده است. در این گزارش گفته می‌شود که ایران از بین سایر کشورهای تحریمی، تحت برخی از شدیدترین تحریم‌های مالی ایالات متحده قرار دارد. طبق اعلان‌های دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری ایالات متحده (OFAC)، اشخاص حقیقی و حقوقی از معامله با کسب‌وکارهای ایرانی به‌ویژه موسسات مالی و بانک مرکزی منع شده‌اند. در این گزارش آمده که برخی از دولتمردان ایرانی خواستار استفاده از ارزهای دیجیتال برای دور زدن این تحریم‌ها شده‌اند و استخراج بیت کوین فرصت مناسبی برای این کار فراهم میکند.
ایران به‌عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان انرژی در جهان، برق کم‌هزینه مورد نیاز برای استخراج رمزارزهایی همچون بیت کوین را دارد که به واسطه این امر، تزریق سرمایه‌ای صورت می‌گیرد که تحریم‌ها نمی‌توانند آن را متوقف کنند. تحقیقات چینالیسیس نشان می‌دهد که استخراج بیت کوین در ایران در مقیاسی به‌شدت گسترده در حال انجام است. از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۱، استخراج بیت کوین سرمایه ۱۸۶ میلیون دلاری را به سرویس‌های ایرانی هدایت کرده که بیشتر آن مربوط به یکسال گذشته بوده است.
چینالیسیس اظهار میکند که دولت ایران به‌خوبی از این فرصت آگاه است. به‌نحوی که در سال ۲۰۱۹، دولت ایران یک مجوز برای استخراج ارزهای دیجیتال ایجاد کرد و در ماه مارس ۲۰۲۱، یک اتاق فکر وابسته به دفتر ریاست جمهوری گزارشی نوشت مبنی بر اینکه در آن بر مزایای استخراج تاکید شده بود. اما هزینه‌های استخراج فراتر از مصرف برق بوده است و دولت ایران مجبور شد، دو بار در سال جاری، استخراج بیت کوین را به‌دلیل خاموشی‌های مکرر ممنوع کند. به‌دنبال این اتفاق، سازمان انرژی ایران، استخراج بدون مجوز بیت کوین را مقصر دانسته است.
در ادامه این گزارش به نقش سرویس‌های صرافی ایرانی، به ویژه سه صرافی نوبیتکس، والکس و اکسکوینو در همکاری با سرویس‌های خارجی ناقض تحریم‌ها اشاره شده است. این اتفاق، مسیر پرمخاطره‌ای را پیش روی کسب‌وکارهای کریپتویی باز میکند.
آیا واقعیت همان چیزی است که چینالیسیس می‌گوید؟
روند قانون‌گذاری استخراج بیت کوین در ایران که از سال ۱۳۹۶ آغاز شد، فراز و نشیب‌های زیادی به همراه داشت و در نهایت امروز استخراج (درسطح گسترده) به عنوان یک صنعت در ایران پذیرفته شده است و مراکز مشخصی برای گرفتن مجوز استخراج تعبیه شده تا سرمایه گذارانی که علاقه‌مند به این حوزه هستند در یک بستر قانونی فعالیت کنند.
با این وجود پروسه گرفتن مجوز، خرید دستگاه و تجهیزات، آماده کردن مکان فارم و… آنقدر سخت و زمان بر است که تقریبا سرمایه‌گذاران کریپتویی در ایران علاقه به استخراج ندارند و طبق نظرسنجی که در میهن بلاکچین انجام شد، افراد ترجیح می‌دهند با سرمایه خود در فضای ترید، فعالیت داشته باشند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت گزارش چینالیسیس مثل سایر گزارشاتی که از فضای بلاکچین و رمزارز ها در ایران منتشر می‌شود، کمی مغرضانه و دور از واقعیت است.
طبق آماری که در داخل ایران و به گفته مدیرکل دفتر سرمایه‌گذاری وزارت صنعت، معدن و تجارت در سال ۱۴۰۰ منتشر شده است، تا کنون به ۳۵۸۰ مرکز استخراج مجوز فعالیت داده شده است که ۲۵۰۰ مورد از آنها به دلیل عدم فعالیت باطل شده است.
اما برگردیم به گزارش چینالیسیس، در تئوری، کسب‌وکارهای ایالات متحده در صورت نقض تحریم‌های OFAC ممکن است با مجازات یا حتی پیگرد کیفری روبرو شوند. این امر افراد یا شرکت‌های آمریکایی را از سرویس‌دهی به حساب‌های مالی متعلق به افراد یا شرکت‌های ایرانی منع میکند. همانطور که گفته شد، کسب‌وکارهای خارجی به‌منظور کاهش ریسک همکاری با ماینرهای ایرانی، در معرض نظارت هستند.
لازم به‌ذکر است که همبستگی تحریم‌ها در سطح کارمزد ماینینگ و تراکنش تضعیف می‌شود. اگر یک تجارت آمریکایی در یک تراکنش درگیر شود و کارمزد از جایی که گفته شد (در ایران) پرداخت شود، پرداخت‌کننده و دریافت کننده در مورد اینکه چه کسی می‌تواند این هزینه‌ها را دریافت کند، نمی‌توانستند نظری داشته باشند، چون دریافت کننده آن به‌صورت خودکار توسط پروتکل گواه اثبات کار (PoW) بیت کوین تعیین می‌شود. تا به امروز، خطر تحریم‌ها برای کسب‌وکارهای آمریکایی، زمانی پررنگ‌تر به‌نظر می‌رسد که یک تجارت آمریکایی مستیقما با خود ماینر معامله کند.
با این حال، بسیاری از صرافیهای فعال در حوزه قضایی بدون تحریم، به ارائه خدمات مالی به مشاغل ایرانی ادامه می‌دهند. در واقع در سال ۲۰۲۱، سرویس‌های خارج از ایران، ۱.۱۶ میلیارد دلار از سرویس‌های ایرانی دریافت کردند که بیش از دو برابر مقداری است که در سال گذشته دریافت کردند. در تصویر زیر حجم کلی رمزارزهایی که از سرویس‌های ایرانی خارج شده را با توجه به مقصد در سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۱ مشاهده میکند.
این انتقال سرمایه از استخرهای ماینینگ به سرویس‌های ایرانی و از آن‌جا به سرویس‌ها در اکوسیستم کریپتویی گسترده‌تر، یک کریدور کلیدی است که ایران از طریق آن، تحریم‌ها را دور می‌زند. در ادامه این گزارش از متداول‌ترین روش‌های دورزدن تحریم به زعم چینالیسیس می‌توان به روابط استخرهای ماینینگ و صرافیهای ایرانی اشاره کرد.
صرافی نوبیتکس
چینالیسیس با کمک ابزار Chainalysis Reactor سه استخر ماینینگ متصل به صرافی نوبیتکس را نشان داده است. در این گزارش از نوبیتکس به‌عنوان بزرگترین صرافی ایرانی یاد شده است. در تصویر زیر نوشته شده است که نوبیتکس تقریبا ۳۰ درصد وجوه خود را از ۳ استخر ماینینگ دریافت میکند و تقریبا ۵۵ درصد وجوه خود را (به عبارتی ۱۹۰ میلیون دلار) را به یک صرافی معروف ارسال میکند. فقط ۵ آدرس در این صرافی ۱۵۷ میلیون از این رقم را دریافت کرده‌اند. در این گزارش از استخرها و صرافیهای مقصد نام برده نشده است.
والکس
همین استخرها درجات مشابهی از فعالیت را با دومین صرافی بزرگ ایرانی یعنی والکس دارند. در تصویر زیر که از گزارش چینالیسیس اسکرین شات گرفته شده، عنوان شده که والکس تقریبا ۲۵ درصد وجوه خود را از ماینینگ دریافت کرده و ۳۰ درصد وجوه را به همان صرافی معروف انتقال می‌دهد.
اکسکوینو
چینالیسیس اظهار میکند که اکسکوینو ۴۰ درصد بودجه خود را از ماینینگ دریافت کرده و حدود ۵۵ درصد آن را به همان صرافی معروف (صرافی‌ای که نوبیتکس و والکس هم با آن کار می‌کنند) انتقال می‌دهد.
علی‌رغم این جریان‌های خروجی زیاد، هر استخر ماینینگی که در بالا اشاره شد یک شرایط قرارداد خدمات دارد (Terms of Service) که صراحتا به کاربران ایرانی اجازه فعالیت نمی‌دهد. در وبسایت یکی از این استخرهای ماینینگ، این سرویس بیان میکند که کاربر تضمین میکند که مشمول هیچگونه تحریم اقتصادی یا شهروند ایران نیست. در دو استخر دیگر، کاربران موظف هستند تایید کنند که مقیم ایران یا هر قلمروی قضایی دیگری که در آن ارائه خدمات محدود شده نیستند. با این حال، تا زمان انتشار این گزارش، هر سه استخر همچنان به ارسال وجه به سرویس‌های ایرانی ادامه می‌دهند.
برای به‌دست آوردن تصویر کامل از ارتباط سرویس‌های ایرانی با دنیای استخراج، گردش روزانه از تمام استخرهای ماینینگ به تمام سرویس‌های ایرانی در سال ۲۰۲۱ هم اندازه‌گیری شده است، از جمله آن‌هایی که بیت کوین استخراج نمی‌کنند. چینالیسیس توضیح می‌دهد که از اول ژانویه تا ۳۱ دسامبر، خروجی استخرهای ماینینگ به سرویس‌های ایرانی، به طور متوسط حدود ۳۴۳,۰۰۰ دلار رمزارز در روز بود که تقریبا ۸۰ درصد این رقم را بیت کوین تشکیل می‌داد. دریافتی روزانه سرویس‌های ایرانی از استخرهای ماینینگ در سال ۲۰۲۱ را می‌توانید در تصویر زیر مشاهده کنید:
چینالیسیس در انتهای گزارش به تفسیر یافته‌های خود می‌پردازد و اعلام میکند که در مدلسازی این گزارش فقط آن دسته از استخرهای ماینینگ که به ارائه تسهیلات به سرویس‌های ایرانی در نظر گرفته شده. از این رو ۱۸۶ میلیون دلار، کل درآمد استخراج بیت کوین بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۱ را کمتر از چیزی که هست نشان می‌دهد. در حقیقت، سایر استخرهای ماینینگ ممکن است از فعالیت‌های استخراج ایران بسیار بیشتر از سه استخری که در اینجا شناسایی کردیم پشتیبانی کنند. و با توجه به سهم حدودی ۳.۱۱ درصدی ماهانه ایران از هش ریت جهانی، این حدس احتمالا درست است.
این گزارش چه مخاطراتی برای کاربران ایرانی خواهد داشت و راهکار چیست؟
متاسفانه با توجه به نام بردن از صرافیهای ایرانی توسط چینالیسیس و اتفاقات اخیر در ارتباط با فریز شدن دارایی‌های کاربران ایرانی، رعایت نکات امنیتی در فضای رمزارزها بیش از پیش احساس می‌شود و هر کدام ما موظف هستیم برای محافظت از دارایی خود تلاش کنیم.
صرافی های ایرانی که در سال ۱۴۰۰ با انبوه کاربران جدید مواجه شدند و احتمال فشار قانون‌گذاری روی آنها بیشتر خواهد شد، موظف هستند زیرساخت‌هایی با امنیت بالاتر داشته باشند و تا جای ممکن برای محافظت از پول کاربران اقدام کنند. از پیشنهاداتی که می‌توان به صرافی های ایرانی داد، راه اندازی صندوق های SAFU برای کاربران، استفاده از آدرس ولت های متغیر و مسدود کردن راه ارتباطی مستقیم کاربر با صرافی خارجی در پلتفرم است.
ما همواره در میهن بلاکچین هشدار دادیم که صرافی‌ها فقط و فقط بستری برای تبدیل دارایی هستند و نباید به عنوان کیف پول استفاده شوند. علاوه بر این باید تاکید کنیم زین پس دارایی های خود را در یک ولت که به مستقیم به صرافیهای ایرانی متصل نیست نگهداری کنید تا در صورت ردیابی کیف پول ها، احتمال فریز شدن و بلوکه شدن کاهش یابد.
در کنار این موارد، توصیه می‌شود دارایی خود را به طور مستقیم از صرافی ایرانی به صرافی خارجی واریز نکنید و ترجیحا از یک ولت واسط برای انتقال استفاده شود.
سخن آخر
۱۴ میلیارد دلار معامله غیرقانونی در سال ۲۰۲۱ نشان‌دهنده مشکلی مهم است. چرا که سوء استفاده مجرمانه از ارزهای دیجیتال موانع بزرگی برای ادامه پذیرش ایجاد میکند، احتمال اعمال محدودیت‌ها توسط دولت‌ها را افزایش می‌دهد و بدتر از همه باعث قربانی شدن افراد بی‌گناه در سراسر جهان می‌شود. از سوی دیگر با توجه به افزایش پذیرش کریپتو در کشورهای تحت تحریم، همکاری سازمان‌ها و افراد با نهادهای درون این کشورها، پیامدهایی را برای سازمان‌های دولتی، موسسات مالی و کسب‌وکارهای کریپتویی به‌دنبال خواهد داشت.
گزارش چنالیسیس و گزارش‌های مشابه آن می‌توانند عرصه را بر ایرانیان تنگ‌تر کنند. زیرا برای جلوگیری از نقض تحریم‌ها، دولت آمریکا سراغ ابزارهای نظارتی همچون Chainalysis KYT و Chainalysis Reactor خواهد رفت تا مقصد و مبدا تراکنش‌ها را راحت‌تر شناسایی کند.
نظر شما درباره گزارش چینالیسیس چیست؟ آیا باید در آینده نزدیک شاهد قانون‌گذاری‌های سفت و سخت‌تر در کریپتو باشیم؟
