صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) در سال‌های اخیر با رشد قابل توجهی همراه بوده‌اند و حجم معاملات آنها به رکوردهای جدیدی رسیده است. با توجه به بهبود مداوم تجربه کاربری و توسعه فناوری، DEXها به عنوان رقیبی جدی برای صرافی‌های متمرکز (CEX) مطرح شده‌اند.

به گزارش میهن بلاکچین، حجم معاملات روزانه DEXها تا مرداد ۱۴۰۳ به ۷ میلیارد دلار رسیده که معادل ۱۴٪ از حجم معاملات صرافی‌های متمرکز است. این آمار نشان‌دهنده تغییرات اساسی در فضای دیفای (DeFi) و افزایش تمایل کاربران به استفاده از صرافی‌های غیرمتمرکز است.

DEX کاربردی‌تر از CEX

صرف‌نظر از عدم قطعیت در احساسات کوتاه‌مدت بازار، یکی از شاخص‌هایی که ما را نسبت به چشم‌انداز بلندمدت بلاکچین یا اکوسیستم‌های آنچین خوش‌بین می‌کند، فعالیت اخیر صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) است. در حال حاضر حجم معاملات DEX از زمان تولد بلاکچین به رکورد بالایی رسیده است.

تا آگوست ۲۰۲۴ (مرداد ۱۴۰۳)، حجم معاملات اسپات DEX حدود ۱۴٪ از صرافی‌های متمرکز (CEX) را تشکیل می‌دهد. همچنین، طبق داده‌های دیفای‌لاما (DeFiLlama)، حجم متوسط معاملات روزانه DEXها به حدود ۷ میلیارد دلار رسیده است.

همان‌طور که در گذشته دیده‌ایم، رویدادهای کوتاه‌مدت مانند حادثه FTX باعث افزایش موقتی استفاده از DEXها می‌شوند، زیرا نگرانی‌ها در مورد ریسک‌های نگهداری در صرافی‌های متمرکز افزایش می‌یابد. اما برخلاف این رشدهای موقتی، روند استفاده از DEX که هم‌اکنون شاهد آن هستیم، پایدار و رو به رشد است. این رشد مداوم را می‌توان نتیجه بهبود مداوم DEXها و پیشرفت در قابلیت استفاده آنها نسبت به CEXها دانست.

صرف‌نظر از این پیشرفت‌ها، چیزی که امروز می‌خواهیم بررسی کنیم، تامین نقدینگی (LPing) در سازوکار بازارساز خودکار (AMM) است؛ به‌ویژه بازارساز محصول پایدار xy=k یا همان CPMM که توسط اکثر DEXها اتخاذ شده است. نقدینگی کافی با به حداقل رساندن لغزش (Slippage) به ایجاد یک محیط معاملاتی بی‌دردسر کمک می کند، بنابراین همسویی مکانیسم تشویقی بین پروتکل و ارائه‌دهنده نقدینگی (LP) برای حفظ وضعیت رو به رشد LPing که به عنوان هسته DEX دیده می‌شود، ضروری است. به عبارت دیگر، DEX باید اطمینان حاصل کند که LPها سود کافی تولید می‌کنند.

با این حال، اخیراً یک مشکل در بازارساز خودکار (AMM) ظاهر شده است و LPها بیش از حد انتظار، سرمایه خود را از دست می‌دهند. و نهادهایی که باعث ضرر LP می‌شوند، شرکت‌کنندگان خارجی مانند آربیتراژورها هستند. از آنجایی که مقدار ارزش تولید شده در پروتکل به طور مداوم توسط نهادهای خارجی استخراج می‌شود، مقداری که به شرکت‌کنندگان اجرایی پروتکل می‌رسد، کاهش پیدا می‌کند.

تلاش برای کاهش ریسک سودآوری LP

ریسک‌های تامین نقدینگی مانند LVR یا همان ضرر ری‌بلنسینگ (Rebalancing loss) به موضوع مهمی تبدیل شده‌اند و آن دسته از DEXهایی که می‌توانند چنین ریسک‌هایی را از بین برده و به سرعت فناوری‌های جدید توسعه‌یافته را اتخاذ کنند، مورد توجه قرار گرفته‌اند. در ادامه، تلاش‌های این DEXها را بررسی کرده و اهمیت آنها را در روند اخیر پروتکل‌های DeFi آشکار می‌کنیم.

کاو‌پروتکل (COW Protocol): بازارساز خودکار ضد MEV

کاو سواپ (CoW Swap) یک سرویس سواپ ارائه می‌دهد که از معامله‌گران در برابر حملات حداکثر ارزش قابل استخراج ماینر (MEV) مانند حملات فرانت‌رانینگ (Front-Running)، تیل تریدینگ (Tail Trading) یا حملات ساندویچ (Sandwich) از طریق یک سیستم حراج دسته‌ای آفچین محافظت می‌کند. در کاو سواپ، معامله‌گران معاملات را مستقیماً و به صورت آنچین تسویه نمی‌کنند، بلکه درخواست خود را برای معامله توکن‌ها به پروتکل ارسال می‌کنند. وقتی تراکنش‌های این معامله‌گران در یک بچ آفچین جمع‌آوری می‌شوند، یک نهاد شخص ثالث به نام سالور (Solver) بهترین مسیر تراکنش را از کانال‌هایی مانند بازارسازهای خودکار (یونی سواپ، بالانسر و…) و اگریگیتورهای DEX (وان‌اینچ، کایبرسواپ، اوپن‌اوشن و…) پیدا می‌کند. این امر به معامله‌گران اجازه می‌دهد تا از MEV مصون باشند و با بهترین قیمت معامله کنند.

این مکانیسم تراکنش حراج دسته‌ای مبتنی بر مداخله سالور به کاوسواپ اجازه می‌دهد تا از MEV توسط معامله‌گران خارجی جلوگیری کند. بر اساس این مکانیسم، کاوسواپ بازارساز خود را راه‌اندازی کرد تا نه تنها از تراکنش‌ها در برابر MEV، بلکه از تامین‌کنندگان نقدینگی نیز محافظت کند. به این ترتیب، بازارساز خودکار (AMM) کاو از MEV جلوگیری می‌کند و هدف آن حذف LVR (ضرر ریبلنسینگ) ناشی از آربیتراژورهاست.

ضرر ریبلنسینگ یک شاخص مدیریت ریسک است که زیان ناشی از فرصت‌های آربیتراژ ناشی از تفاوت بین قیمت دارایی در داخل AMM و قیمت بازار خارجی ناشی از نوسانات قیمت دارایی در طول دوره تامین نقدینگی را تعیین می‌کند.

به عبارت دیگر، در حالی که ضرر ناپایدار (Impermanent Loss)، یکی دیگر از ریسک‌های LP، تنها هزینه فرصتی را که LP ممکن است بین نقطه شروع و پایان موقعیت LP به دلیل نوسانات قیمت دارایی تجربه کند، در نظر می‌گیرد، LVR نشان‌دهنده هزینه‌های جاری است که LP به عنوان طرف مقابل آربیتراژور در طول دوره تامین نقدینگی متحمل می‌شود. توضیح مفصل‌تری در این مورد نیاز است، اما موضوع اصلی که در اینجا باید بر آن تاکید شود این است که ارائه‌دهندگان نقدینگی با شرایط تجاری نامطلوبی مواجه هستند که توسط آربیتراژورهای خارجی ایجاد می‌شوند.

برای رفع این مشکل، بازارساز خودکار کاو برای محافظت از LP در برابر آربیتراژورهای خارجی و جلوگیری از MEV در داخل طراحی شده است. در این بازار سالورها برای کسب حق ریبلنسینگ استخر کاوسواپ هر بار که فرصت آربیتراژ پیش می‌آید با هم رقابت می‌کنند.

فرآیند به شرح زیر است:

LP نقدینگی را به استخر بازارساز کاو واریز می‌کند. هنگامی که فرصت‌های آربیتراژ به وجود می‌آیند، سالورها برای برنده شدن ریبلینسینگ در استخر بازارسازخودکار کاو رقابت می‌کنند.

سالوری که بتواند بیشترین مازاد (Surplus) را در استخر تامین کند، حق ریبلنسینگ را خواهد داشت. Surplus به نتایج کمی میزان درجه بالا رفتن منحنی AMM اشاره دارد.

به این ترتیب، بازارساز کاو به صورت داخلی ارزش آربیتراژ استخراج شده توسط ربات‌های MEV در CPMMهای موجود را دریافت می‌کند و خطر LVR را که LPها با آن مواجه هستند حذف کرده و در عین حال، LPها از Surplus به عنوان انگیزه‌ای برای تامین نقدینگی استفاده می‌کنند. به عبارت دیگر، برخلاف CPMMهای موجود، بازارساز خودکار کاو می‌تواند از MEV به عنوان منبع درآمد استفاده کند، نه فقط کارمزد تراکنش.

مشابه کاوسواپ، این بازارساز خودکار از یک قیمت واحد برای معاملات خرید و فروش توکن در یک دسته خاص استفاده می‌کند و در نهایت رویکرد دسته به بلاک (‌Batch to Block) را اتخاذ می‌کند. بنابراین، اساساً می‌تواند از MEV بر اساس تفاوت‌های قیمتی مانند آربیتراژ جلوگیری کند و LVR را با ارائه نکردن قیمت‌های قدیمی بازارساز خودکار که نوسانات قیمت را به آربیتراژورهای خارجی منعکس نمی‌کند، به حداقل برساند.

ورژن ۲ بانی (Bunni V2): استفاده از Out of Scope Hooks

ورژن ۲ بانی از Out of Scope Hooks در ورژن ۴ یونی سواپ به عنوان راه دیگری برای بهبود سودآوری LP استفاده می‌کند. هوک‌ها یکی از ارتقاهای معماری Uniswap V4 هستند که به قراردادهای استخر نقدینگی یونی‌سواپ اجازه می‌دهند تا طبق روش‌های مختلف استفاده (نرخ‌های پویا، TWAMM و غیره) به صورت ماژولار سفارشی شوند.

ورژن ۱ بانی در اصل یک پروتکل تامین‌کننده نقدینگی (LPD) مشتقات بود که همراه با گاما (Gamma) و آراکیس فایننس (Arrakis Finance)، محدودیت‌های نقدینگی متمرکز در پروپوزال Uniswap V3 را بهبود بخشید. با این حال، با راه‌اندازی ورژن دوم، بانی صرافی غیرمتمرکز خود را با ترکیب عملکردهای مختلف استفاده از هوک‌ها از جمله هوک‌های Out of Scope ایجاد کرد.

نقدینگی تجمیعی (Pooled liquidity) به یک روش تامین نقدینگی اشاره دارد که به شرکت‌های LP اجازه می‌دهد تا به طور مستقیم محدوده قیمت دلخواه را برای LPing تعیین کنند تا کارایی سرمایه موقعیت‌های تامین نقدینگی را بهبود بخشند. در حالی که این نقدینگی متمرکز کارایی سرمایه را بهبود می‌بخشد، محدودیت آن این است که LPها باید به طور مداوم دامنه تامین نقدینگی را برای مطابقت با قیمت‌های متغیر بازار تنظیم کنند. بنابراین، بانی راه حلی ارائه می‌دهد که به طور خودکار دامنه تامین نقدینگی را زمانی که LPها وجوه را به صورت حضانتی نگاه می‌دارند، مدیریت می‌کند.

Out of Scope، تلاش جدیدی برای بهبود کارایی سرمایه از طریق تعامل نقدینگی بلااستفاده با پروتکل‌های خارجی است. در واقع، این کار به جای تنظیم مجدد محدوده تامین نقدینگی در زمانی است که نقدینگی بلااستفاده از محدوده قیمت فعلی بازار فراتر می‌رود. با واریز نقدینگی بلااستفاده در پروتکل‌های وام‌دهی و استخرهای تامین مالی که می‌توانند درآمد ایجاد کنند (آوه، یرن فایننس، گیرباکس و…)، نه تنها کارمزد تراکنش LPing برای LP فراهم می‌شود، بلکه بازده اضافی را نیز به همراه دارد.

البته، از آنجایی که تلاش بانی هنوز در مرحله آزمایش است، متعادل‌سازی احتمالی در آینده (مانند افزایش ریسک قرارداد به دلیل تعامل نقدینگی یا کاهش نقدینگی مورد نیاز برای مبادلات AMM) باید به دقت بررسی شود و این متعادل‌سازی ممکن است به قیمت کارایی سرمایه تمام شود.

مزایای منحصر به فرد DEX

با بررسی سهم بازار فعلی DEX در مقایسه با CEX که در مقدمه ذکر شد، یک سوال مهم مطرح می‌شود: چرا باید به جای CEX از DEX استفاده کنیم؟ از نقطه نظر عینی، تنها با توجه به راحتی و نقدینگی بالای CEX، یافتن دلیل قانع کننده‌ای برای استفاده از DEX دشوار است. حتی اگر استفاده از DEX همچنان در حال افزایش باشد، نرخ استفاده ۱۴٪ در مقایسه با CEX صراحتاً زیاد نیست.

رویداد ورشکستگی FTX خطرات صرافی‌های حضانتی را به مشارکت‌کنندگان بازار یادآوری و استفاده از DEX را در کوتاه‌مدت تحریک کرد، اما این تنها یک علت موقت است. بنابراین، به عنوان راهی برای گسترش تدریجی سهم بازار DEX، باید به تلاش برای ایجاد یک محصول بومی منحصر به فرد برای DEX ادامه دهیم که روی CEX عملی نباشد.

در این راستا مکانیسم‌های تامین نقدینگی (LPing) و توزیع سود به عنوان ارزش‌های منحصر به فرد DEX بسیار مهم هستند. LPing نه تنها یک شرط اساسی برای ارائه یک محیط معاملاتی روان است، بلکه مسیر تولید درآمد غیرفعال ارائه شده توسط LPing نیز می‌تواند به عنوان کانالی برای جریان نقدینگی از CEX به بلاکچین عمل کند و به فعالان بازار انگیزه بیشتری برای تعامل با DEX ارائه دهد. از طرفی، مکانیسم توزیع سود ممکن است به نقطه شروع یک سیستم اقتصادی خودپایدار یا اقتصاد توکنی تبدیل شود که در آن مشارکت‌کنندگان با توجه به مشوق‌ها در پروتکل‌های غیرمتمرکز که ممکن است ایده‌آل‌ترین راه برای به حداکثر رساندن سود باشد، مشارکت کرده و پاداش بگیرند.

زمانی که ارزش منحصربه‌فردی که یک DEX می‌تواند ارائه کند در مکانیسم تأمین نقدینگی و توزیع سود منعکس شود، درونی‌سازی ارزشی که قبلاً از نهادهای خارجی (آربیتراژورها یا MEV) استخراج شده است، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. ویژگی‌های DEX بررسی شده در این مقاله نیز برای رسیدن به همین هدف در نظر گرفته شده است.

سوالات متداول (FAQ)