فروپاشی‌های بزرگ و از بین رفتن میلیاردها دلار ارزش در بازار ارزهای دیجیتال، اغلب به گردن نوسانات بازار یا کلاهبرداری‌های آشکار انداخته می‌شود. اما حقیقت تلخ‌تر این است که بسیاری از پروژه‌های خوش‌آتیه با فناوری قانونی، به‌دلیل اشتباهات قابل پیشگیری در طراحی اقتصاد توکنی خود، دست به خودکشی اقتصادی می‌زنند و اعتماد جامعه خود را نابود می‌کنند.
در این مقاله از میهن بلاکچین، به بررسی عمیق پنج نقص مرگبار در طراحی توکن از ایجاد شکاف‌های ناعادلانه در ارزش‌گذاری گرفته تا برنامه‌های آزادسازی ضعیف که خریداران عمومی را به هدف نقدینگی خروج برای خودی‌ها تبدیل می‌کند، می‌پردازیم که حتی بهترین ایده‌ها را به شکست می‌کشانند. همچنین، با الهام از اصول پایدار بیت کوین و اتریوم، نقشه راهی برای ساختن یک اقتصاد توکنی مستحکم و ماندگار ارائه خواهیم داد.
چگونه طراحی نامناسب اقتصاد توکنی، پروژه‌های بزرگ را نابود می‌کند
اگرچه توکنومیکس (Tokenomics) یا اقتصاد توکنی خوب نمی‌تواند پروژه‌های ضعیف را نجات دهد، اما حتی امیدوارکننده‌ترین شبکه‌ها نیز ممکن است به‌دلیل طراحی ضعیف توکن با شکست مواجه شوند.
فروپاشی‌های دیدنی مانند ترا لونا (Terra LUNA) و سلیسیوس (Celsius) خطرات تردستی‌های مالی، یعنی استیبل‌کوین‌های الگوریتمی و طرح‌های سوددهی که در لباس نوآوری ظاهر می‌شوند را آشکار می‌سازند. اما پروژه‌های بسیار دیگری با پتانسیل بالا وجود دارند که از طریق اشتباهات قابل اجتناب، دست به خودکشی اقتصادی می‌زنند.
پروژه‌های تراز اول یا به اصطلاح بلوچیپ (Blue-chip) با شایستگی فنی واقعی و کاربردهای قانونی، مانند آپتوس (Aptos)، شاهد بوده‌اند که میلیاردها دلار از ارزش بازارشان به دلیل مدیریت نادرست آزادسازی توکن‌ها و ارتباطات ضعیف، یک‌شبه دود شده و به هوا رفته است. برای بنیان‌گذاران کریپتو حیاتی است که تأکید خود را بر طراحی توکن افزایش دهند تا پروژه‌های بزرگ بتوانند بنیان‌های اقتصادی به همان اندازه مستحکم بنا کنند که بنیان‌های فنی خود را ساخته‌اند.
بزرگترین اشتباهات توکنومیکس مشاهده شده در پروژه‌ها عبارتند از:
۱. شکاف‌های بزرگ در ارزش‌گذاری
درحالی‌که مرسوم است پروژه‌ها به سرمایه‌گذاران اولیه توکن‌هایی با قیمت پایین‌تر نسبت به دوره‌های بعدی فروش ارائه دهند، بنیان‌گذاران باید مراقب باشند که اجازه ندهند اختلاف قیمت گسترده‌ای بین این دوره‌های اولیه و خریداران عمومی ایجاد شود. البته گفتن این حرف شاید از انجام دادنش آسان‌تر باشد، زیرا سرمایه‌گذاران زیرک در ازای تهدید به سرمایه‌گذاری نکردن، قیمت‌های پایین‌تری را طلب می‌کنند.
با این حال، سرمایه‌گذاری که با قیمت ورودی پایین‌تری نسبت به دوره‌های بعدی وارد شده، حتی در قیمت‌هایی پایین‌تر از قیمت خرید خریدار عمومی، سود خود را تضمین می‌کند. این بدان معناست که ضرر برای خریداران در دوره‌های بعدی ممکن است همچنان برای اولین هولدرهای توکن سودآور باشد که این امر تعادلی ناعادلانه در اقتصاد توکن پروژه ایجاد می‌کند.
۲. برنامه آزادسازی (Vesting) ضعیف
بسیاری از پروژه‌ها خریداران عمومی خود را به نقدینگی خروج (Exit Liquidity) برای سرمایه‌گذاران اولیه و خودی‌ها تبدیل می‌کنند. هیچ چیز سریع‌تر از تماشای فروش توکن‌ها توسط خودی‌های اولیه، در حالی که خریداران عمومی با کیف‌های خالی مانده‌اند، جامعه را نابود نمی‌کند.
زمان‌بندی آزادسازی توکن‌ها اهمیت دارد. در حالی که برنامه قفل شدن و آزادسازی طولانی‌مدت برای افزایش ارزش خوب به‌نظر می‌رسد، اما تقریباً همیشه فشار فروش قابل پیش‌بینی را تضمین می‌کند، زیرا سرمایه‌گذارانی که مجبور به نگهداری طولانی‌مدت بوده‌اند، برای فروش عجله می‌کنند. آزادسازی سریع ممکن است به کشف سریع قیمت و گسترش پایگاه هولدرهای توکن کمک کند، اما به نهنگ‌ها نیز اجازه می‌دهد تا توکن‌های خود را بفروشند (Dump) که باعث ایجاد کندل‌های قرمز و از بین رفتن اعتماد عمومی می‌شود.
۳. فروش بیش از حد توسط بنیان‌گذاران
گاهی اوقات، چشم‌انداز تبدیل توکن‌های دیجیتال تازه ضرب‌شده به ارزش واقعی، برای بنیان‌گذارانی که آن‌ها را ایجاد کرده‌اند، بیش از حد وسوسه‌انگیز است. شاهد بودیم که پروژه‌ها از ایده‌های عالی به شرکتی عمومی با ارزش بیش از یک میلیارد دلار تبدیل شدند و در این فرآیند بنیان‌گذاران میلیونر شده‌اند. حتی منظم‌ترین آن‌ها نیز وسوسه می‌شوند که دارایی‌های خود را بفروشند و توکن‌های پروژه خود را با پول نقد معامله کنند.
به‌عنوان مثال، سقوط پروژه مانترا (Mantra) را در نظر بگیرید که در عرض تنها ۹۰ دقیقه، ناگهان ۹۲٪ از ارزش خود را از دست داد. علی‌رغم اظهارات مدیرعامل مبنی بر خلاف این موضوع، تحلیلگران بلاکچین به‌سرعت به نقل و انتقالات قابل توجه خودی‌ها به ارزش حداقل ۲۲۷ میلیون دلار به صرافی‌ها اشاره کردند که نشان‌دهنده فروش گسترده توسط خودی‌ها (Insider Dump) بود.
۴. ارزش‌گذاری بالا هنگام لیست شدن
بنیان‌گذاران اغلب وسوسه می‌شوند که توکن پروژه با ارزش‌گذاری‌های بالاتر لیست شود، زیرا این کار سرفصل‌های خبری بزرگ‌تری ایجاد می‌کند، وجهه پروژه را بالا می‌برد و هیجان ایجاد می‌کند. بنیان‌گذاران کاملاً مقصر نیستند، زیرا حتی بایننس نیز به لیست کردن پروژه‌ها با ارزش‌گذاری‌های غیرمعمول بالا معروف است؛ پروژه‌هایی مانند همستر کامبت (Hamster Kombat) با ارزش بازار بیش از ۷۰۰ میلیون دلار و نات کوین (Notcoin) با ارزش خیره‌کننده ۱ میلیارد دلار در زمان راه‌اندازی لیست شدند.
اما پروژه‌هایی که بیش از حد ارزش‌گذاری شده‌اند، فضای خالی زیادی زیر خود دارند و وقتی همه در سود هستند، تقریباً یک مسابقه تضمینی به سمت پایین‌ترین قیمت شکل می‌گیرد و هولدرهای توکن به سرعت پول خود را نقد می‌کنند تا قیمتی مطلوب‌تر از نفر کناری خود به دست آورند. ارزش‌گذاری اولیه بالا همچنین به این معناست که چشم‌انداز کسب سود چند برابری برای خریداران عمومی کمتر می‌شود و تقاضا در بازار ثانویه کاهش می‌یابد. وقتی تعداد زیادی از هولدرها در حال فروش هستند و خریداری وجود ندارد، نتیجه مارپیچ مرگ خواهد بود.
در حالی که پروژه‌هایی مانند همستر کامبت رکوردهای تعامل در صنعت کریپتو را ثبت کردند و در برترین صرافی‌های جهان لیست شدند، ارزش‌گذاری بیش از حد آن در زمان لیست شدن منجر به کاهش قیمت ۸۷٪ تا پایین‌ترین سطح تاریخی ثبت‌شده آن شد.
چه عواملی در توکنومیکس واقعاً جواب می‌دهد؟
بیت کوین (BTC) و اتریوم (ETH) به دلایل خوبی جایگاه‌های برتر ارزش بازار را در اختیار دارند. فراتر از پیشگام بودن، آن‌ها چندین اصل اساسی را به نمایش گذاشتند که مدل‌های توکن پایدار را از ابزارهای سفته‌بازی توخالی جدا می‌کنند.
- کمیابی واقعی: سقف عرضه ثابت ۲۱ میلیون واحدی بیت کوین فقط به دلیل کمیاب بودنش قدرتمند نیست؛ بلکه قدرتمند بوده و بازار با اطمینان مطلق معتقد است که این محدودیت تغییر نخواهد کرد.
- ادغام عمیق با محصول: سؤال اساسی که هر پروژه باید صادقانه به آن پاسخ دهد این است: آیا محصول شما می‌تواند بدون توکن کار کند؟ اگر پاسخ مثبت است، احتمالاً در حال تحمیل توکنیزاسیون در جایی هستید که به آن تعلق ندارد. پروژه‌هایی مانند فایل‌کوین (Filecoin) این اصل را به خوبی نشان می‌دهند؛ توکن آن‌ها برای عملکرد بازار ذخیره‌سازی شبکه ضروری بوده و جدا کردن محصول از توکن آن تقریبا غیرممکن است. در مقابل، پروژه‌هایی که توکن‌ها را به عنوان امری حاشیه‌ای به محصول اضافه می‌کنند، معمولاً با گذشت زمان شاهد کاهش ارزش توکن‌های خود هستند.
- محدودیت‌های فروش: پروژه‌ها باید ارزش‌گذاری‌ها را در هر دور فروش با اختلاف کمتر ساختاردهی کرده و برنامه قفل‌گذاری طراحی کنند که از فروش توکن‌ها توسط خریداران با قیمت پایین به شرکت‌کنندگان در دوره‌های بعدی جلوگیری کند. ایجاد برنامه آزادسازی لایه‌ای که فروش زودهنگام را برای خریداران با قیمت ورودی پایین محدود می‌کند و در عین حال به شرکت‌کنندگان دوره‌های بعدی اجازه می‌دهد زودتر ریسک خود را کاهش دهند، تعادل معقولی بین سود برای خریداران اولیه و حفاظت از قیمت برای خریداران بعدی ارائه می‌دهد.
- استفاده از قراردادهای هوشمند بازبینی شده: اقتصاد توکنی خوش‌ساختار فراتر از آن چیزی است که در یک سند نوشته شده است. پروژه‌ها باید یک قدم فراتر رفته و اطمینان حاصل کنند که توکن‌هایشان توسط یک قرارداد هوشمند غیرقابل تغییر و بازبینی شده (Audit) توسط شخص ثالث نگهداری می‌شود که شفافیت و پایبندی همه طرف‌ها را تضمین می‌کند.
- ارزش‌گذاری واقع‌بینانه و مدیریت عرضه: ارزش‌گذاری‌های اولیه پایین‌تر ممکن است فرصت‌سوزی به‌نظر برسد، اما فضایی برای رشد معنادار ایجاد می‌کنند. پروژه‌هایی که با ارزش‌گذاری‌های از قبل متورم راه‌اندازی می‌شوند، سود چندانی برای شرکت‌کنندگان جدید باقی نمی‌گذارند و شتاب رشد و جامعه را از بین می‌برند. عرضه کل پایین امکان کنترل بهتر قیمت و پاسخ‌دهی بازار را فراهم می‌کند. این امر به توکن‌ها اهمیت بیشتری می‌بخشد و دستکاری را دشوارتر و حرکات قیمت را معنادارتر می‌کند.
مدیریت فعال توکن
توکنومیکس خوب، یک سیستم «تنظیم کن و رها کن» نیست، بلکه نیازمند نظارت مستمر است. در ادامه، برخی از بهترین شیوه‌ها آورده شده است:
- مدیریت استراتژیک عرضه: عرضه در گردش را فقط در بازارهای صعودی افزایش دهید. این کار از ریختن توکن‌های اضافی به بازارهای ضعیف جلوگیری می‌کند.
- برنامه‌های بازخرید (Buyback): زمانی که فشار فروش بالا است، برنامه‌های بازخرید توکن را برای تثبیت قیمت و نشان دادن تعهد پروژه به ارزش بالای توکن اجرا کنید.
- نقدینگی کنترل‌شده: از سرمایه‌گذاران بزرگ بخواهید هنگام فروش مقادیر قابل توجه، از بازارسازان (Market Makers) استفاده کنند تا از تأثیرات قیمتی بزرگ ناشی از فروش‌های ناگهانی جلوگیری شود.
موفق‌ترین پروژه‌ها به توکنومیکس به عنوان امتدادی از طراحی محصول نگاه می‌کنند، نه صرفاً یک تمرین مهندسی مالی. توکنومیکس متفکرانه، سیگنالی از محصول و تیم متفکر به بازار است. توکن شما در نهایت بهترین ابزار بازاریابی شماست؛ به وفاداری پاداش می‌دهد و کاربران را از نظر مالی همسو می‌کند.
سخن پایانی
در چشم‌انداز پرنوسان ارزهای دیجیتال، مرز میان موفقیت چشمگیر و فروپاشی سریع، اغلب نه با برتری فنی، بلکه با طراحی اقتصادی ترسیم می‌شود. همانطور که دیدیم، ارزش‌گذاری‌های متورم، برنامه‌های آزادسازی ناعادلانه که به خودی‌ها پاداش می‌دهد و اعتماد عمومی را قربانی می‌کند و نبود یکپارچگی عمیق میان توکن با محصول، مسیرهایی تضمینی به سوی از بین بردن سرمایه و جامعه هستند. این اشتباهات مرگبار، حتی درخشان‌ترین پروژه‌ها را پیش از آنکه فرصت شکوفایی پیدا کنند، به زمین می‌زنند.
پیام نهایی این مقاله روشن است: توکنومیکس امری حاشیه‌ای یا ابزاری صِرف برای جذب سرمایه نیست، بلکه قلب تپنده اکوسیستم پروژه است. بنیان‌گذارانی که در این حوزه به موفقیت پایدار می‌رسند، کسانی هستند که برای اقتصاد توکن خود به اندازه کدنویسی محصولشان اهمیت و تفکر قائل می‌شوند. ساختن یک بنیان اقتصادی مستحکم، مبتنی بر کمیابی واقعی، ارزش‌گذاری منصفانه و مدیریت فعال، تنها راه برای اطمینان از این است که نوآوری‌های بزرگ، فرصت ماندگاری و تحقق پتانسیل کامل خود را در آینده خواهند داشت.
