آزادسازی توکن چیست؟ آشنایی با مفاهیم Token Unlock و Vesting

یکی از مفاهیم مهم در بحث عرضه کریپتو، مفهوم آزادسازی توکن (Token Unlock) است. وقتی می‌گوییم «توکن آزادشده» به معنای این است که دارنده می‌تواند آن را بفروشد، هولد کند یا به کیف پول دیگری انتقال دهد. از آن‌جایی که این فرآیند، میزان توکن‌های در حال گردش را افزایش می‌دهد، بر قیمت توکن، ارزش پروژه و روند توسعه آن تاثیر مهمی دارد. آزادسازی توکن دربرگیرنده مفهوم مهم دیگری در توکنومیکس به نام وستینگ (Vesting) هم است که در ادامه توضیح می‌دهیم. برای آشنایی با مفهوم آزادسازی توکن و وستینگ در توکنومیک پروژه‌های کریپتویی با میهن بلاکچین همراه باشید. 

نکات مهم مطلب: ⭕ آزادسازی توکن یکی از مفاهیم مهم در بحث عرضه رمزارزها است. ⭕ پروژه‌ها یک برنامه‌ زمانی برای آزادسازی توکن در نظر می‌گیرند و همه توکن‌ها را به یکباره آزاد نمی‌کنند. ⭕ به دوره زمانی‌ای که طی آن توکن‌ها به مرور آزاد می‌شوند، وستینگ (Vesting) یا قفل‌شدن توکن (Token Lock-up) گفته می‌شود. ⭕ توکن‌های Vestشده در قرارداد هوشمند قفل می‌شوند و تا پایان دوره زمانی مشخص قابل انتقال، استیک یا فروش نیستند. ⭕ برنامه زمانی وستینگ را می‌توان به سه نوع کلیف (Cliff)، تدریجی (graded) و خطی (linear) تقسیم کرد.

آزادسازی توکن چیست؟

چندی پیش خبری مبنی بر آزادسازی توکن ۱۸ پروژه کریپتویی مهم در ماه مارس ۲۰۲۳ منتشر شد. ارزش توکن‌های آزادشده در این پروژه‌ها، چیزی بالغ بر ۶۵۰ میلیون دلار خواهد بود. از آن‌جایی که این پروژه‌ها مقدار قابل توجهی توکن آزاد می‌کنند، ممکن است این فرایند منجر به ایجاد فشار فروش و به‌تبع آن نوسانات قیمتی شود. اما معمولا پروژه‌ها یک برنامه‌ زمانی برای آزادسازی توکن در نظر می‌گیرند و همه توکن‌ها را به یکباره آزاد نمی‌کنند. بلکه در یک دوره زمانی مشخص که معمولا چندین سال طول می‌کشد، توکن‌ها را آزاد می‌کنند. به این دوره زمانی اصطلاحا وستینگ (Vesting) یا دوره قفل کردن توکن (Token Lockup) گفته می‌شود.

وستینگ (Vesting) یا دوره قفل کردن توکن (Token Lockup) چیست؟

دوره وستینگ بخشی از فرآیند آزادسازی توکن است؛ یعنی مقدار معینی توکن برای مدت زمان مشخصی قفل می‌شود و کم‌کم آزادسازی صورت می‌گیرد. به این مدت زمان هم اصطلاحا Vesting Period یا دوره زمانی وستینگ گفته می‌شود. این دوره زمانی در قرارداد هوشمند وارد می‌شود و تا پیش از پایان آن، دسترسی به توکن‌ها امکان‌پذیر نیست؛ یعنی نمی‌توانید آن‌ها را خرج یا استیک کنید، انتقال دهید یا در تامین نقدینگی شرکت کنید.
وستینگ فرآیند عرضه را کنترل و نحوه تزریق توکن‌های جدید به بازار را تنظیم می‌کند. همچنین اعضای تیم پروژه معمولا سهم خود از تخصیص توکن را به‌عنوان اثبات تعهد به پروژه، قفل می‌کنند. جدا از زمان می‌توان معیارهای دیگر را هم برای پایان دوره Vesting در نظر گرفت که براساس رشد فناورانه یا شرایط بازاریابی پروژه وضع می‌شوند. برای مثال یک پروژه می‌تواند تعریف کند که اگر اعضای کامیونیتی به تعداد خاصی برسد، فرآیند آزادسازی را آغاز می‌کند.

اهمیت وستینگ در آزادسازی توکن چیست؟

سال‌ها پیش برخی از استارتاپ‌های حوزه تکنولوژی به کارمندان خود پیشنهاد بخشی از سهام شرکت را می‌دانند. اما کارمندان قادر به فروختن آن سهم تا مدت زمان مشخصی نبودند یا دست کم نمی‌توانستند همه سهام را به یکباره به فروش برسانند. از این روش برای نگهداشتن کارمندان و افزایش علاقه آن‌ها به روند توسعه شرکت استفاده می‌شد. از آنجایی که تا سال‌ها نمی‌توانستند سهام را بفروشند هم منجر به کاهش قیمت سهام نمی‌شدند. دلیل اصلی و مهم پشت Vesting هم این است که سهام‌داران پروژه به یکباره رمزارزهای خود را در بازار نفروشند و منجر به دامپ قیمت نشوند. در واقع وستینگ واگذاری مالکیت کامل توکن‌ها را به تاخیر می‌اندازد. 

در واقع اولین و مهم‌ترین مزیت وستینگ در آزادسازی توکن، کاهش ریسک دستکاری بازار است. یعنی صاحبان پروژه و سرمایه‌گذاران آتی مطمئن می‌شوند که سرمایه‌گذار اولیه یا توسعه‌دهنده پروژه، به‌سرعت دارایی خود را نمی‌فروشد یا با احتکار توکن منجر به ایجاد کمیابی مصنوعی نمی‌شود.
همچنین تعویق واگذاری کامل مالکیت، منجر به عدم‌تمرکز پروژه می‌شود. در واقع با توزیع منصفانه‌تر، کمک می‌کنند تا بخش زیادی از توکن‌های پروژه به صورت یکجا در اختیار یک فرد یا تعداد کمی از افراد قرار نگیرد.

فرآیند آزادسازی توکن چگونه است؟

در کریپتو از قرارداد هوشمند برای آزادسازی توکن‌ها استفاده می‌شود. وقتی پروژه به نقاط عطف مشخصی رسید، توکن‌ها از حالت وستینگ خارج و آزاد می‌شوند. این نقاط عطف، توسط توسعه‌دهندگان پروژه تعریف می‌شوند و می‌توانند بر مبنای دوره زمانی مشخص یا بر مبنای تکمیل مراحل مختلف پروژه باشند. در واقع می‌توان گفت که آزادسازی توکن‌ پروژه از یک برنامه زمانی مشخص تبعیت می‌کند. به این برنامه، برنامه زمانی وستینگ گفته می‌شود. در این برنامه، مدت زمان قفل شدن توکن، درصد توکن‌های اختصاص‌یافته به هر سرمایه‌گذار و زمان آزادسازی آن‌ها مشخص می‌شود. 

به بیان ساده، وستینگ در کریپتو با قفل کردن توکن‌ها برای یک مدت زمان مشخص کار می‌کند. در طول این دوره شما نمی‌توانید تا پایان دوره به مبلغ قفل‌شده دسترسی داشته باشید. این مدت ممکن است از ۶ ماه تا چندین سال پس از عرضه توکن به بازار باشد. برنامه‌زمانی وستینگ (بسته به نوع آن) امکان انتشار درصد مشخصی از توکن‌ها را طی هر شش یا هر هشت ماه (یا حتی بیشتر) فراهم می‌کند.

آزادسازی توکن چگونه بر قیمت تاثیر می‌گذارد؟

حرکت قیمت ارز دیجیتال، پیش، در حین و پس از آزادسازی عمده توکن، به عوامل بسیاری بستگی دارد. اکثر توکن‌ها پس از آزادسازی با فشار فروش و به دنبال آن اصلاح قیمت مواجه می‌شوند. در اکثر موارد، این اصلاح قیمت کوتاه‌مدت بوده و مجددا به روند باثبات قبلی بازمی‌گردد. این روند اغلب در توکن‌هایی که ارزش بازار بزرگی دارند دیده می‌شود. چون آزادسازی توکن منجر به اثر شبکه شده و سرمایه‌گذاران جدیدی را به خود جذب می‌کند. همچنین این کاهش قیمت در پروژه‌هایی که مقدار قابل‌توجهی از توکن‌های آن‌ها بین کاربران توزیع می‌شود، مشهود است.
پروژه‌هایی که مقدار زیادی از توکن‌های خود را بین تیم داخلی و سرمایه‌گذاران خصوصی توزیع می‌کنند، نمونه‌هایی هستند که قیمت آن‌ها پس از آزادسازی عمده، کاهش می‌یابد. برخی از توکن‌ها نیز در زمان ناخوشایندی برای یک توکن و دارندگان آن‌ها آزاد می‌شوند. مثلا توزیع توکن GMT با رویداد سقوط صرافی FTX مصادف بوده است.

عامل زمان‌بندی نیز یکی دیگر از فاکتورهای موثر است. هر چه آزادسازی زودتر صورت بگیرد، تاثیر بیشتری روی قیمت توکن خواهد داشت. از طرفی پروژه‌هایی که مانند پالیگان نقدینگی بالا و مارکت‌کپ بزرگی دارند، معمولا تحت تاثیر آزادسازی قرار نمی‌گیرند. چون شبکه عظیم آن‌ها به‌سرعت هرگونه نوسان قیمتی را جذب می‌کند.

به‌صورت کلی می‌توان گفت که برای اکثر توکن‌ها، آزادسازی در بلندمدت منجر به افزایش نقدینگی و قیمت باثبات‌تر می‌شود.

انواع مدل آزادسازی توکن

نوع برنامه زمانی وستینگ به رودمپ پروژه بستگی دارد. پس از آغاز زمان وستینگ، هر دوره در تاریخ مشخصی پایان می‌یابد و سرمایه‌گذار به مقدار مشخصی از توکن دسترسی پیدا می‌کند که می‌تواند توکن‌های آزاد شده را خرج، ترید یا هولد کند. برنامه زمانی وستینگ را می‌توان به سه نوع کلیف (Cliff)، تدریجی (graded) و خطی (linear) تقسیم کرد. 

⭕ مدل کلیف

در دوره کلیف که به آن قفل اولیه هم می‌توان گفت، هیچ توکنی آزاد نمی‌شود. به کلیف دوره زمانی پیش از آزادسازی توکن هم گفته می‌شود. دوره کلیف بستگی به نوع تخصیص هم دارد. مثلا کلیف توکن‌های مشاوران و تیم ممکن است ۱۶ ماه باشد، در حالی که برای پارتنرها و همکاران پروژه ممکن است ۳ ماه طول بکشد. وقتی کلیف به پایان می‌رسد، وستینگ شروع می‌شود. پس از پایان این دوره، آزادسازی توکن معمولا به صورت تدریجی یا خطی ادامه می‌یابد. برای مثال می‌توان به Hop protocol اشاره کرد. ۲۲.۵ درصد از عرضه توکن برای تیم پروژه رزرو شده است. با این وجود، این رزرو یک دوره یکساله کلیف دارد و پس از آن توکن‌ها طی سه سال به‌صورت خطی آزاد می‌شوند.

⭕مدل تدریجی

همانطور که از نامش پیداست، توکن‌های قفل‌شده به تدریج آزاد می‌شوند. بین هر دوره آزادسازی یک فاصله زمانی مشخص وجود دارد. درصد انتشار هم در هر بازه زمانی تغییر می‌کند. مثلا ۲۰ درصد از توکن‌های قفل شده پس از ۶ ماه آزاد می‌شوند، سپس ۳۵ درصد پس از یکسال، ۱۸ ماه بعد ۲۵ درصد اضافه می‌شود و در نهایت ۱۵ درصد در پایان سال دوم. این روش آزادسازی آهسته، ریسک نوسان قیمت را کاهش می‌دهد. 

⭕ مدل خطی

در یک دوره از پیش تعیین شده مقدار مشخصی توکن به صورت مساوی در هر دوره آزاد می‌شود. مثلا در سه ماه اول ۲۰ درصد، سه ماه بعد هم ۲۰ درصد و الی آخر. در این روش تمام توکن‌ها طی یکسال و سه ماه آزاد می‌شوند. مثلا مدل آزادسازی توکن استارگیت (STG) خطی و مطابق شکل زیر است:

ابزارهایی برای رصد آزادسازی توکن‌

منابع و ابزارهای مختلفی برای رصد داده‌های آزادسازی توکن وجود دارد. ما سه ابزار زیر را به شما معرفی می‌کنیم:

🌟 TokenUnlocks: در این سایت می‌توانید ببینید که کدام پروژه‌ها آزادسازی توکن دارند و سریع‌ترین زمان آزادسازی متعلق به کدام پروژه است. همچنین به شما امکان ایجاد اعلان/نوتیفیکیشن برای رمزارزهای مدنظرتان را می‌دهد و می‌توانید ارزش کاملا رقیق‌شده (FDV)، حداکثر عرضه، عرضه در گردش و ارزش بازار هر رمزارز را با یکدیگر مقایسه کنید.

🌟 Unlocks Calendar: ابزاری است که می‌توانید به‌صورت رایگان عضو آن شوید یا برای دریافت اطلاعات دقیق‌تر درباره آزادسازی‌های آتی اطلاعات کسب کنید.

🌟 Vestlab: این ابزار هم مشابه سایت توکن آنلاکس است و فهرستی از آزادسازی‌های آتی ارائه می‌دهد.

سوالات متداول (FAQ)

جمع‌بندی

همانطور که می‌دانید نحوه عرضه توکن، معیار مهمی است که باید پیش از سرمایه‌گذاری در پروژه‌های کریپتویی در نظر گرفته شود. اما مهم‌تر از آن نحوه مدیریت عرضه توکن است که با آزادسازی توکن ارتباط پیدا می‌کند. شوک‌های عرضه تهدیدی برای سرمایه‌گذاران هستند و تخصیص توکن، زمانی که به خوبی انجام شود، راه خوبی برای جلوگیری از افزایش ناگهانی توکن‌های در گردش است. در حالی که تخصیص بخشی از توکن‌ها به تیم پروژه، متضمن تعهد به پایان پروژه است، سرمایه‌گذاران هنوز باید بدانند که چگونه و چه زمانی این توکن‌ها قرار است آزاد شوند. در این مطلب با مفهوم آزادسازی توکن آشنا شدیم و انواع مدل آزادسازی را بایکدیگر بررسی کردیم. به نظر شما کدام مدل آزادسازی برای پروژه‌ها بهتر است؟