وضعیت پروژه‌های دیپین از نگاه مساری؛ معرفی DePIN‌ها در حوزه‌های مختلف

دیپین‌ها، بحث داغ این روزهای بازار کریپتو هستند؛ پروژه‌هایی که هدف آن‌ها ترویج زیرساخت‌های فیزیکی غیرمتمرکز با استفاده از پاداش توکن است. احتمالا قبلا با پروژه‌های نام‌آشنای دیپین مثل IoTex، فایل کوین، ICP و استورج سروکار داشته‌اید؛ اما باید بدانید که دیپین‌ها مختص منابع دیجیتال نیستند و منابع فیزیکی را هم پوشش می‌دهند. در واقع زیرساخت‌های مختلف از شبکه‌های انرژی، مخابرات و مراکز داده تا سرویس‌های تحویل غذا، حمل‌ونقل اشتراکی و سلامت و تناسب اندام را می‌توان به ‌صورت غیرمتمرکز ارائه داد. اگر شما هم با من موافق هستید که دیپین‌ها راه‌حلی برای بهبود زیرساخت‌های عمومی و کوتاه شدن دست نهادهای متمرکز ناکارآمد هستند، با میهن بلاکچین همراه باشید تا خلاصه‌ای از گزارش مساری در مورد وضعیت دیپین‌ها را با هم مرور کنیم. مساری در این گزارش ضمن مرور تاریخچه پروژه‌های دیپین و تفاوت دیپین‌ها با زیرساخت‌های متمرکز، پروژه‌های Depin در حوزه‌های مختلف را معرفی کرده است.

نکات کلیدی ظهور بیت کوین را می‌توانیم منشا پیدایش دیپین‌ها درنظر بگیریم؛ چراکه زیرساخت فیزیکی امور مالی را غیرمتمرکز کرد. مهم‌ترین تفاوت پروژه‌های دیپین و زیرساخت‌های فیزیکی متمرکز، استفاده از بلاکچین، مدیریت آنچین، ارائه مشوق‌های توکنی و کاهش ریسک‌های ناشی از وابستگی به نهادهای متمرکز است. حوزه فعالیت دیپین‌ها را می‌توانیم به شش بخش پردازش، شبکه‌های بی‌سیم، بازارهای داده، خدمات، بازاریابی و شبکه‌های انرژی تقسیم کنیم. انتظار می‌رود دیپین‌ها در سال ۲۰۲۴ سراغ سایر بخش‌های ترند بازار کریپتو مانند میم‌کوین‌ها، دانش صفر، هوش مصنوعی، بازی‌های آنچین و حریم خصوصی بروند.

تاریخچه ظهور پروژه‌های دیپین

اگر بخواهیم منشا دیپین را پیدا کنیم، باید به سال ۲۰۰۸ برگردیم؛ همان زمانی که ساتوشی شبکه غیرمتمرکز بیت کوین را برای پرداخت‌های مالی راه‌اندازی کرد، سنگ بنای دیپین‌ها گذاشته شد. سپس با یک فاصله نسبتا طولانی شبکه‌های ذخیره‌سازی (مانند فایل‌کوین و استورج) در سال ۲۰۱۴ راه‌اندازی شدند. کمی بعدتر در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۹ شبکه‌های پردازش (لایوپیر، رندر و آکاش) و شبکه‌های پهنای باند (هلیوم و آرویو) ظهور پیدا کردند. هرچه جلوتر آمدیم سرعت پیدایش دیپین‌ها بیشتر شد و شبکه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی (Bittensor) و شبکه‌های سنسور (دیمو و هایومپر) هم پا به این عرصه گذاشتند. در سال ۲۰۲۳ هم بیش از ۵۰ پروژه دیپین راه‌اندازی شده است. همانطور که می‌بینید در این سیر تکاملی تعداد پروژه‌های دیپین روز‌به‌روز افزایش یافته است و اکنون ارزش بازار آن‌ها بیش از میلیاردها دلار است.

به‌خاطر داشته باشید که چرخه حیات دیپین‌ها ترکیبی از عرضه، تقاضا، مدل پوشش شبکه و تجربه کاربری است؛ همچنین کاربردی‌تر شدن زیرساخت‌ها، کاهش هزینه‌ها، افزایش نقدینگی و ارزش توکن به‌صورت زنجیره‌وار روی یکدیگر اثر می‌گذارند. در‌صورتی که این چرخه به‌درستی اجرا شود، می‌تواند شاخص تولید ناخالص داخلی (GDP) جهانی را ده‌ها تریلیون دلار افزایش دهد. ­­

نکته دیگر گستره فعالیت دیپین‌ها است. همانطور که در تصویر زیر می‌بینید پروژه‌های DePIN می‌توانند بخش‌های متنوعی شامل نقشه‌های دیجیتال، شبکه‌های انرژی، نیروگاه‌ها، اعتبارات کربن، اینترنت خانگی، فعالیت‌های دانش‌محور، تبلیغات و بازاریابی، شبکه موبایلی، سلامتی و تناسب اندام و حتی حیوانات خانگی را پوشش دهند. به همین دلیل پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده فرصت‌های جذابی برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های دیپین ایجاد شود.

تفاوت دیپین و زیرساخت‌های متمرکز چیست؟

دیپین‌ها نسبت به زیرساخت‌های فیزیکی متمرکز کارآمدتر و انعطاف‌پذیرتر هستند و عملکرد بهتری دارند. در حقیقت استفاده از پروژه‌های دیپین بهترین راهکار برای توسعه زیرساخت‌های فیزیکی در مقیاس جهانی است. مهم‌ترین تفاوت‌های این دو زیرساخت را می‌توانیم در جدول زیر خلاصه کنیم.

پروژه‌های دیپین از کدام بسترها استفاده می‌کنند؟

در این بخش سولانا پیشتاز است و توانسته به دلیل توان عملیاتی بالا، مقرون‌ به صرفه بودن هزینه‌ها، قابلیت فشرده‌سازی NFTها و پشتیبانی از زبان برنامه‌نویسی Rust توجه پروژه‌های دیپین را به خودش جلب کند. سه پروژه «رندر، هلیوم و هایومپر» از بستر سولانا استفاده می‌کنند.

بستر بعدی که مورد توجه پروژه‌های دیپین قرار گرفته‌ است، رول‌آپ‌ها هستند. دلیل این انتخاب را می‌توان به مزایای رول‌آپ‌ها نظیر سرعت بالا، قابلیت سفارشی‌سازی برنامه‌ها، برخورداری از امنیت ماشین مجازی اتریوم یا سولانا، انعطاف‌پذیری و حق حاکمیت نسبت داد. دو پروژه آندرنا (Andrena) و دی‌لایت (Daylight) به ترتیب از رول‌آپ‌های Caldera و Eclipse استفاده می‌کنند.

شبکه‌های لایه ۱ مانند آیوتکس (IoTex) و Peaq هم به دلیل توان عملیاتی بالا، هزینه‌های پایین، پشتیبانی از ابزارهای توسعه‌ای مختص زیرساخت‌های فیزیکی غیرمتمرکز و قابلیت همکاری دیپین‌ها به عنوان بستر این پروژه‌ها استفاده می‌شوند. همچنین شبکه بیس با مهاجرت ۳۵هزار کیف‌ پول Braintrust در ردیف بلاکچین‌‌های زیرساخت پروژه‌های دیپین قرار می‌گیرد.

پروژه‌های DEPIN در چه حوزه‌هایی فعال هستند؟

حوزه فعالیت دیپین‌ها را می‌توانیم در شش گروه شامل شبکه‌های پردازش، بی‌سیم، انرژی، هوش مصنوعی، خدمات و سنسورها تقسیم‌بندی کنیم. اگرچه دارایی‌های دنیای واقعی (RWA) و شبکه‌های زیرساخت بلاکچین (مانند اوراکل‌ها و پروتکل‌های PRC)‌ هم شباهت‌های بسیاری به دیپین‌ها دارند، اما در این طبقه‌بندی قرار نمی‌گیرند.

۱. پردازش

بازار پردازش، قدیمی‌ترین و موفق‌ترین مدل کسب‌وکار دیپین‌ها است. پروژه‌های فعال در این حوزه را می‌توانیم به بخش‌های ذخیره‌سازی، پردازش و بازیابی تقسیم کنیم.

ذخیره‌سازی: این پروژه‌ها امکان ذخیره‌سازی داده به‌صورت دائمی، رمزنگاری‌شده و قابل‌تایید را به شکل غیرمتمرکز فراهم می‌کنند. آرویو، استورج، جکل (Jackal)، کراست (Crust)، سوارم (Swarm)، سیاکوین (Siacoin) و بیت تورنت (BitTorrent) در این دسته قرار می‌گیرند.

پردازش: گروه دوم منابع پردازشی را بر حسب نیاز مشتری و بدون دریافت هزینه‌های گزاف در اختیار آن‌ها قرار می‌دهند. رندر، لایوپیر (Livepeer)، آی‌او دات نت (IO.Net) و نوسانا (Nosana) پروژه‌هایی هستند که پردازنده‌های گرافیکی (GPU) را به صورت غیرمتمرکز در اختیار کاربران قرار می‌دهند.

بازیابی: این دسته از پروژه‌ها با ارائه شبکه‌ای از نودهای غیرمتمرکز، مسیریابی و توزیع داده را سریع‌تر و ارزان‌تر انجام می‌دهند. از جمله پروژه‌های این گروه می‌توانیم به تتا (Theta)، Aioz ،Fleek ،Meson ،Mawari ،Blockcast و Huddle01 اشاره کنیم.

ترکیبی از سه مورد بالا: در نهایت برخی پروژه‌ها عملکرد جامع‌تری دارند و با ارائه هر سه ویژگی یک ابرکامپیوتر غیرمتمرکز را ارائه می‌دهند. فایل‌کوین (Filecoin)، گولم (Golem)، اکاش (Akash) و فلاکس (Flux) نمونه‌هایی از این دست هستند.

۲. شبکه‌های بی‌سیم

بخش دوم دیپین‌ها روی سرویس‌های وایرلس غیرمتمرکز (DeWi) متمرکز هستند که در مقیاس جهانی بازار بسیار بزرگ‌تری نسبت به پردازش داده دارند. انتقال داده‌های جهانی در ۲۵ سال گذشته ۳۰ الی ۳۵ درصد نرخ رشد مرکب سالانه (CAGR) را به خودش اختصاص داده است. آمارهای مربوط به ترافیک داده و ارزش بازار سرویس‌های بی‌سیم همگی در حال افزایش هستند، هر روز دستگاه‌های بیشتری با قابلیت اتصال به شبکه بی‌سیم عرضه می‌شوند و همه این‌ها یعنی هیچ نشانه‌ای از کند شدن روند دیپین‌ها وجود ندارد. زیرساخت‌های فیزیکی غیرمتمرکز سرویس‌های بی‌سیم به سه بخش موبایلی، ثابت و وای‌فای تقسیم می‌شوند. اگرچه در حال حاضر ارزش دلاری بازار اینترنت موبایلی پیشتازی می‌کند؛ اما حجم دیتای استفاده شده و تعداد کاربران اینترنت ثابت و وای‌فای بیشتر است.

اینترنت موبایلی: در این بخش هم مانند سایر پروژه‌های DePIN، اپراتورهای شبکه مجازی موبایل (MVNO) برای بهبود اقتصاد شبکه‌های بی‌سیم سنتی از مشوق‌های توکنی استفاده می‌کنند. شبکه هلیوم (Helium) نمونه بارزی است که اینترنت بی‌سیم و همتا به همتا را با برد زیاد به صورت توزیع‌شده در سراسر جهان ارائه می‌دهد. نودهای این شبکه در ازای تامین هات اسپات‌ها، توکن بومی هلیوم (HNT) را دریافت می‌کنند. در این بخش می‌توانیم به سه پروژه ریلی (Really)، فلیگز (Fliggs) و کریر وان (Karrier one) هم اشاره کنیم.

اینترنت ثابت: اینترنت موبایلی پل ارتباطی برای اتصال دو شخص است و اینترنت ثابت دو مکان را به یکدیگر متصل می‌کند. با افزایش تعداد ارائه دهندگان خدمات اینترنت (ISP) در طول سال‌های آینده، شاهد یک بازار جهانی در این بخش خواهیم بود. شبکه آزمایشی آندرنا (Andrena) شرایطی را فراهم می‌کند تا صاحبان خانه یا مشاغل کوچک با در اختیار گرفتن زیرساخت‌های بی‌سیم به ارائه‌دهندگان خرد تبدیل شوند و ظرفیت مازاد اینترنت خود را به اشتراک بگذارند یا اجاره دهند. دو پروژه دیگر به‌نام‌های Althea و Quantinium شبکه‌های وایرلس ثابت را به صورت غیرمتمرکز ارائه می‌دهند.

وای‌فای: تعداد کاربران فعال روزانه وای‌فای به میلیاردها نفر می‌رسد و از این نظر وای‌فای پرکاربردترین پروتکل اتصال به‌شمار می‌آید. در حال حاضر وای فای مپ (WiFi Map) با ارائه بیش از ۱۵۰ میلیون نقطه اتصال در سراسر جهان بزرگ‌ترین ارائه‌دهنده وای فای غیرمتمرکز است. در سال گذشته در رویداد ایردراپ وای فای مپ، توکن‌های WIFI میان ۲۲۵ هزار کاربر فعال این شبکه در سراسر جهان توزیع شد. پروژه‌های WiFi Dabba ،Wicrypt و Metablox هم در حوزه ارائه هات‌اسپات‌های غیرمتمرکز فعالیت می‌کنند.

۳. بازارهای داده

بازارهای فروش داده اشکال مختلفی دارند و به دو شرط ارزش پیدا می‌کنند؛ اولا داده‌های موجود طالب و خریدار داشته باشند و دوما خریداران حاضر باشند مبالغ بالایی را برای داده‌ها بپردازند. دیپین‌های فعال در بازار داده را هم می‌توانیم به چند بخش تقسیم کنیم:

نقشه‌برداری: بخشی از بازار داده مربوط به اطلاعات جغرافیایی است که از آن‌ها در سیستم‌های مسیریابی دریایی و هوایی، سیستم‌های پیشرفته کمک راننده (ADAS)، برنامه‌های لجستیک دولت‌های محلی، زنجیره‌های تامین، صندوق‌های پوشش ریسک و بیمه، واقعیت مجازی و واقعیت افزوده استفاده می‌شود. هایومپر (Hivemapper) یکی از پروژه‌های فعال در این بازار است که با ارائه مشوق‌های توکن HONEY کاربران را تشویق می‌کند با استفاده از دوربین مخصوصی به‌نام Dashcam از مناطق محلی خود نقشه و تصویر تهیه کنند. نقشه غیرمتمرکز هایومپر، رقیبی برای گوگل مپ به‌شمار می‌آید. دو پروژه Spexi و Natix هم در این زمینه فعالیت دارند.

موقعیت یابی: از داده‌های این بخش برای نقشه‌برداری در حوزه کشاورزی، ناوبری ساخت‌وساز، سیستم‌های کمک‌راننده، پهپادها و ربات‌ها استفاده می‌شود. پروژه‌های Geodent ،Onocoy و Foam با استفاده از بلاکچین دسترسی کاربران به این داده‌ها را فراهم می‌کنند.

داده‌های اقلیمی: مشتری این بخش از داده‌ها، سازمان‌های خدماتی آب، برق و انرژی، موسسات بیمه، دولت‌ها، سازمان‌های غیرانتفاعی و شرکت‌های ساخت‌وساز هستند. پروژه‌های WeatherXM ،Planetwatch و DClimate با استفاده از بلاکچین، ابزارهای هوش مصنوعی و مشوق‌های توکنی روی داده‌های اقلیمی و آب‌وهوایی تمرکز دارند.

داده‌های به‌دست آمده از سنسورهای موبایل: در حال حاضر دستگاه‌های موبایل دارای سنسورهای قدرتمندی هستند و دیپین‌ها قصد دارند از این اطلاعات نهایت استفاده را ببرند. به‌طور مثال شبکه Silencio از فناوری وب ۳ برای مبارزه با آلودگی صوتی استفاده می‌کند. از یک طرف کاربران این شبکه می‌توانند در ازای گزارش داده‌های دقیق در مورد آلودگی صوتی بیش از حد مجاز در مناطق خود، توکن دریافت کنند. از طرف دیگر از داده‌های به‌دست آمده برای بازنگری ارزش املاک و جانمایی ساختمان‌هایی نظیر هتل‌ها و رستوران‌ها استفاده می‌شود. سوییت کوین (Sweatcoin) یکی دیگر از پروژه‌هایی است که با استفاده از سنسور گام‌شمار دستگاه‌های موبایل امکان کسب درآمد در ازای تحرک (Move To Earn) را برای کاربران فراهم کرده است. پروژه Mapmetric کسب درآمد در ازای رانندگی را امکان‌پذیر کرده است و شبکه Natix با استفاده از هوش مصنوعی و سنسور دوربین‌های موبایل کاربران، طیف گسترده‌ای از ابرداده‌ها را از محیط جمع‌آوری می‌کند. از این داده‌ها برای برنامه‌های مربوط به تعمیر و نگهداری جاده‌ها، پارکینگ‌ها و غیره استفاده می‌شود. حالا تصور کنید دیپین‌ها با استفاده از سنسورهای موبایلی می‌توانند به چه اطلاعات عظیمی دسترسی داشته باشند. البته از یاد نبریم که این روش با چالش‌هایی مانند نگرانی در مورد حفظ حریم خصوصی کاربر، مصرف انرژی دستگاه، احتمال انحراف داده و سایر موارد مواجه است.

۴. بازار خدمات

پروژه‌های DePIN در بازار خدمات هم فعال هستند و با استفاده از بلاکچین، سرویس‌های مختلفی را ارائه می‌دهند. پروژه‌هایی که طیف وسیعی از محصولات و خدمات را به گروه‌ها یا صنایع مختلف ارائه می‌دهند، در گروه بازارهای افقی (Horizontal Market) قرار می‌گیرد. در بازارهای متمرکز، آمازون نمونه بارزی از این مدل است که تقریبا همه چیز از کتاب گرفته تا سرویس‌های ابری را ارائه می‌دهد. بالعکس اگر یک پروژه بر سرویس و بخش خاصی تمرکز داشته باشد، جزو بازارهای عمودی (Vertical Market) محسوب می‌شود.

خدمات افقی: پروژه Braintrust شبیه به موسسات کاریابی متمرکز است؛ اما با این تفاوت که یک پل ارتباطی مبتنی بر بلاکچین را بین طیف وسیعی از سازمان‌ها و افراد متخصص در زمینه‌های مختلف ایجاد کرده است. از توکن BTRST برای هزینه‌های پلتفرم، حل اختلافات و سایر مسائل شبکه استفاده می‌شود. اتونولاس (Autonolas) هم سرویس‌های آفچین متنوعی از قبیل اوراکل‌ها، قابلیت خودکارسازی و هوش مصنوعی مشترک را ارائه می‌دهد.

خدمات عمودی: در این بخش پروژهای دیپین Teleport و Nosh Delivery تهدید جدی برای شرکت‌های فعال در وب ۲ مانند اوبر (سرویس هم‌سفری آنلاین) و Doordash (شرکت سفارش غذای اینترنتی) به‌شمار می‌آیند.

خدمات امنیتی آنچین: به‌نظر می‌رسد ارائه‌دهندگان سرویس‌های امنیت آنچین می‌توانند جایگاه خوبی در سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ به‌دست بیاورند. شبکه‌های غیرمتمرکز امنیت بلاکچین به توسعه‌دهندگان و افرادی که در ارائه خدمات امنیتی آنچین نظیر آدیت توکن‌ها و قراردادهای هوشمند، نظارت و هدایت تست نت‌ها، کشف باگ‌ها و موارد مشابه مشارکت داشته باشند، در قالب توکن پاداش می‌دهند. پروژه Otacon یک پروتکل امنیت سایبری است که به هر رایانه‌ای اجازه می‌دهد که به یک برنامه باگ بانتی (کشف باگ) تبدیل شود. در این بخش می‌توانیم به دو پروتکل HAPI و AEGIS هم اشاره کنیم.

۵. بازاریابی عمودی

پروژه‌های DePIN مبتنی بر تبلیغات عمودی، مالکیت و کنترل داده را به کاربر بر می‌گردانند. در این بخش می‌توانیم به سه پروژه sweatcoin، Dimo و Petastic اشاره کنیم.

۶. انرژی

احتمالا غیرمتمرکز کردن زنجیره تامین انرژی، سخت‌ترین چالش دیپین‌ها باشد؛ چرا که ممکن است قوانین نظارتی باعث کند شدن و ایجاد پیچیدگی‌هایی در این فرآیند شود. پروژه‌های فعال در این حوزه را هم می‌توانیم در سه گروه تقسیم‌بندی کنیم:

تامین مالی: GlowGreen یک پروژه بلاک چین است که با پاداش‌ توکن به اپراتورهای پنل های خورشیدی، انگیزه ایجاد اعتبار کربن را فراهم می کند. این پروژه قصد دارد با استفاده از مزارع خورشیدی، انرژی تجدیدپذیر تولید کند و همه افراد می‌توانند با حمایت از توکن GLW سهمی در کاهش انتشار CO2 داشته باشند. پروژه Daylight هم عملکرد مشابهی دارد.

نیروگاه‌های مجازی: شبکه Entheos یک پلتفرم انرژی غیرمتمرکز است و از باتری‌های هوشمند به عنوان راه‌حلی برای غیرقابل‌پیش‌بینی بودن منابع انرژی تجدید‌پذیر (خورشید و باد) که به شرایط آب‌وهوایی متکی هستند، استفاده می‌کند. پروژه Starpower نمونه دیگری از پروژه‌های دیپین در این بخش است.

تجاری: شبکه انرژی وب (Energy Web) یکی از پروژه‌های DePIN است که با ایجاد یک زیرساخت دیجیتال، ارتباط مستقیمی را بین اپراتورهای شبکه، مشتریان و سیستم‌ها (شامل پنل‌های خورشیدی، ترموستات‌ها و وسایل نقلیه الکتریکی) برقرار می‌کند.

نگاهی به وضعیت دیپین‌ها در سال ۲۰۲۴

دیپین‌ها یکی از ترندهای امسال هستند و پیش‌بینی می‌شود همکاری آن‌ها با سایر بخش‌های ترند بازار کریپتو مانند دانش‌صفر (ZK)، میم‌کوین‌ها (Memecoins)، هوش مصنوعی آنچین و بازی‌های آنچین پررنگ‌تر شود. به‌طور مثال ممکن است دیپین‌ها از فرصت موجود در میم‌کوین‌ها برای جذب کاربر و هدایت آن‌ها به سمت ایجاد زیرساخت‌های فیزیکی استفاده کنند. در هر یک از این بخش‌ها می‌توانیم پروژه‌های زیر را درنظر بگیریم:

• دانش صفر: دکو (Deco) و زی‌کی پس (ZK Pass)
• هوش مصنوعی آنچین: آپ‌شات (Upshot) و ریچوال (Ritual)
• بازی‌های آنچین: فرودوباتس (Frodobots) و ناتیکس (Natix)
• حریم خصوصی: شبکه ای‌تور (ATor) و هوپر (Hopr)

جمع‌بندی

دیپین‌ها پروژه‌هایی هستند که قصد دارند با استفاده از فناوری بلاکچین و پاداش‌های توکن، افراد و سازمان‌ها را به سمت شبکه‌های زیرساخت فیزیکی غیرمتمرکز هدایت کنند. تاریخچه ظهور دیپین‌ها نشان می‌دهد که به‌سرعت در حال رشد هستند. به‌علاوه با توجه به اینکه می‌توانند گستره عظیمی از زیرساخت‌ها را پوشش دهند، احتمالا در آینده بیش از پیش مورد توجه قرار می‌گیرند. در این مطلب به حوزه‌های مختلف فعالیت دیپین‌ها پرداختیم و پروژه‌های مربوط به هر بخش را معرفی کردیم. شما چه پروژه‌های دیگری را به فهرست بالا اضافه می‌کنید؟ فکر می‌کنید کدام پروژه‌ها بیشتر مورد توجه کاربران قرار می‌گیرند؟ 

سوالات متداول (FAQ)