واژه توکن کاربری (ابزاری) یا Utility Token امروزه در کنار ارز دیجیتال بسیاری از پروژه‌های مختلف دیده می‌شود. توکن‌ها عناصر مهمی در دنیای بلاکچین و کریپتوکارنسی هستند و دسته‌بندی‌های مختلفی دارند. یکی از مهمترین انواع آن‌ها، Utility Token است که هر پروژه‌ای با اهداف خاصی ممکن است از آن استفاده کند. اما واقعا معنای توکن کاربردی چیست و چه استفاده‌هایی می‌تواند داشته باشد؟ آیا برای سرمایه گذاری مناسب هستند؟ برای آشنایی با مفهوم توکن ابزاری و تعدادی از نمونه‌های آن، با میهن بلاکچین در این مقاله همراه باشید.
توکن کاربردی چیست؟
تکنولوژی بلاک چین تحول بزرگی در صنایع مختلف ایجاد کرده و بیزینس‌مدل‌های جدیدی را برای شرکتها، ممکن ساخته است. توکن به طور کلی به دارایی دیجیتالی غیر قابل استخراج روی بلاکچین گفته شده و معمولا توسط شرکتها روی یک بلاکچین موجود مثل اتریوم ایجاد می‌شود. توکن‌ها در بلاکچین‌های مختلف، به شکل‌های متفاوتی وجود داشته و کاربردهای متنوعی دارند. یک توکن می‌تواند نماینده یک دارایی خارج از بلاکچین مثل طلا باشد یا برای پرداخت هزینهها در یک اکوسیستم استفاده شود.
برای توکن‌ها بر اساس ویژگی‌هایی که دارند، دسته‌بندی‌های مختلفی وجود دارد. به عنوان مثال یکی از این تقسیم‌بندی‌ها مربوط به توکنهای قابل تعویض و غیرقابل تعویض (NFT) است. اما می‌توان گفت مهمترین دسته‌بندی مربوط به توکن کاربردی و اوراق بهادار (Security Token) است.
توکن اوراق بهادار نشان‌دهنده یک دارایی مالی است. به عنوان مثال یک شرکت می‌تواند سهام خود را توکنیزه کرده و به فروش برساند، کسانی که توکن داشته باشند به نوعی سهامدار شرکت بوده و سود آن را دریافت میکنند. از نظر حقوقی این توکن‌ها با سهام سنتی توزیع‌شده یکسان هستند.
در طرف مقابل توکنهای ابزاری معمولا محدود به یک اکوسیستم خاص یا برای یک برنامه غیرمتمرکز هستند و برای مصارف مشخصی طراحی شده‌اند. دارندگان این توکن‌ها می‌توانند برخی اقدامات را در آن اکوسیستم انجام دهند. این توکن‌ها در مواردی که کاربرد دارند استفاده شده و به عنوان ابزاری برای سرمایه‌گذاری طراحی نمی‌شوند، به همین دلیل مشمول مقررات و الزامات قانونی توکنهای اوراق بهادار نمی‌شوند. با توجه به تعداد بالای استارت‌آپ‌هایی که وارد این حوزه می‌شوند، Utility Token پراستفاده‌ترین نوع توکن است.
توکن ابزاری چه موارد استفاده‌ای دارد؟
هر پروژه و اکوسیستمی ممکن است با توجه به شرایطی که دارد و خدماتی که ارائه می‌کند، استفاده‌های خاصی را برای توکن کاربردی‌اش طراحی کند. در ادامه به ۴ مورد از مهمترین کاربردهای توکنهای ابزاری که بیشترین استفاده را داشته‌اند، می‌پردازیم.
تامین سرمایه
یکی از اولین استفاده‌هایی که از توکنهای کاربردی شد، مربوط به جذب سرمایه بود. شرکتها به کمک بلاکچینی مثل اتریوم، به سادگی توکن خود را طراحی کرده و با برگزاری عرضه اولیه یا ICO، تعدادی از توکن‌ها را فروخته و سرمایه مورد نیازشان را جمع میکنند. در این حالت توکن‌ها به اوراق بهادار نزدیک بوده و تست هاوی مشخص می‌کند که توکن پروژه در کدام دسته قرار می‌گیرد.
حاکمیت
در حال حاضر یکی از پررنگ‌ترین کاربردهای Utility Token مربوط به حاکمیت است. اداره غیرمتمرکز یک پروتکل و سهیم بودن کاربران آن در تصمیم‌گیری‌ها، موضوع نسبتا داغی است که پروژه‌های زیادی به دنبال اجرای آن هستند. افراد می‌توانند طبق الزامات تعریف شده با سپرده‌گذاری (Stake) توکن یک اکوسیستم، برای ایجاد تغییر در آن پیشنهاد ارائه کرده و یا به پیشنهادات ارائه‌شده رای دهند. به عبارت دیگر می‌توان گفت توکنهای حاکمیتی زیرمجموعه‌ای از توکنهای کاربردی هستند.
ابزاری برای پرداخت هزینهها
استفاده دیگر توکنهای کاربردی، پرداخت هزینه‌های یک شبکه است. پروژه‌های زیادی هستند که در ازای خدماتی که ارائه می‌دهند، از کاربران کارمزد طلب میکنند و این هزینه معمولا با توکن همان پروژه باید پرداخت شود. بنابراین کاربران برای استفاده از خدمات یک پروژه، مجبور به تهیه توکن کاربردی آن هستند. این امر در بسیاری از پروژه‌های حوزه DeFi دیده می‌شود.
مشوق
پروژه‌ای که نتواند کاربر جذب کند، زنده نخواهد ماند. این موضوع به خصوص در شروع کار یک پروژه اهمیت بیشتری دارد. به همین دلیل، پروژه‌ها طرح‌های تشویقی و سودآوری را ایجاد میکنند تا برای کاربران جذابیت ایجاد شود. این پاداش‌ها و مشوق‌ها، معمولا در قالب توکن ابزاری پروژه به کسانی که از پروژه استفاده کرده یا در پیشرفت و امنیت آن تاثیرگذارند، پرداخت می‌شود.
چه چالش‌هایی سر راه یک Utility Token وجود دارد؟
اولین موردی که در مورد یک توکن کاربردی وجود دارد، ریسک و امنیت آن است. از آن‌جایی که در دسته اوراق بهادار قرار نمی‌گیرند، الزامات قانونی خاصی نداشته و در مورد آن‌ها سخت‌گیری نمی‌شود. بنابراین احتمال کلاهبرداری و سواستفاده وجود دارد. چالش بعدی به بحث مقیاس‌پذیری زیرساخت‌های مورد استفاده پروژه‌ها برمی‌گردد. تعداد زیادی از توکنهای کاربردی دارای استاندارد ERC-20 هستند و از مقیاس‌پذیری و کارمزدهای بالای اتریوم رنج می‌برند.
دیگر چالشی که برای ما در Utility Tokenها وجود دارد، موفق نشدن پروژه در رسیدن به اهدافش است که به دلایل مختلفی ممکن است اتفاق بیفتد. در مواردی نیز نقدینگی یک پروژه تمام می‌شود و دیگر نمی‌تواند هزینه‌های توسعه و اعضای تیم را پوشش دهد. این موضوع در مواقعی که بازار نزولی می‌شود،بیشتر رخ می‌دهد. در هر دو حالت گفته شده توکن پروژه عملا دیگر کاربرد و ارزشی ندارد و سرمایه‌گذاران آن متضرر می‌شوند.
یکی دیگر از چالش‌ها، مربوط به قراردادهای هوشمند و کدهای یک پروژه است. ممکن است فاندرها دسترسی‌های خاصی برای خودشان قرار داده باشند یا عملا رای کاربران در برابر آن‌ها، هیچ‌گاه تاثیری نداشته باشد. این سبک اتفاقات اعتماد کاربران به پروژه را کمرنگ کرده و می‌تواند منجر به کاهش ارزش توکن آن شود.
چند نمونه Utility Token
پروژه‌های زیادی دارای توکنهای کاربردی هستند و در هر کدام، موارد استفاده متفاوت است. در ادامه چند نمونه از معروف‌ترین توکنهای کاربردی را به عنوان نمونه معرفی می‌کنیم.
Basic Attention Token (BAT)
توکن BAT که با مرورگر Brave کار می‌کند، یک مدل درآمد تبلیغاتی جدید را ممکن می‌سازد و مشکل ردیابی مداوم رفتار کاربران را برطرف می‌کند. کاربران بریو می‌توانند با مشاهده تبلیغات، به عنوان پاداش توکن BAT کسب کنند. به عبارت دیگر برای توجه آن‌ها هزینه پرداخت می‌شود. اگر تمایلی نداشته باشند، تبلیغات برای آن‌ها نمایش داده نخواهد شد. همچنین کاربردهای دیگری برای بت وجود دارد، مثلا می‌توان از BAT برای انعام دادن به سازندگان محتوا در وب‌سایت‌ها یا توییتر استفاده کرد.
Chainlink (LINK)
چین‌لینک یک اوراکل است که اطلاعات را از بیرون دنیای بلاکچین برای قراردادهای هوشمند فراهم می‌کند. پروژه‌ها برای استفاده از خدمات این پروژه، باید هزینه‌ای را در قالب توکن LINK بپردازند.
0x (ZRX)
پروژه 0x پروتکلی متن‌باز بر بستر بلاکچین اتریوم برای راه‌اندازی و توسعه صرافی‌های غیرمتمرکز است. توکن ابزاری این پلتفرم ZRX است که برای حاکمیت و استیکینگ مورد استفاده قرار می‌گیرد.
Binance Coin (BNB)
بایننس کوین ارز دیجیتال صرافی بایننس است که کاربردهای زیادی برای آن تعریف شده است. با داشتن این رمزارز کاربران در کارمزد معاملاتشان تخفیف دریافت میکنند و در عرضه‌های اولیه صرافی می‌توانند شرکت کنند. همچنین بایننس با راه‌اندازی زنجیره بایننس اسمارت چین، موارد استفاده جدیدی برای این رمزارز ایجاد کرد.
Filecoin (FIL)
شبکه فایل کوین (Filecoin) یک شبکه ذخیره‌سازی و به اشتراک‌گذاری غیرمتمرکز است که به کمک آن افراد می‌توانند فضای ذخیره‌سازی اضافی خود را اجاره دهند. کاربران هزینه استفاده از فضای ذخیره‌سازی را در قالب توکن FIL باید پرداخت کنند که نرخ ثابتی ندارد و نسبت به وضعیت شبکه متغیر است.
آیا توکنهای کاربردی برای سرمایه‌گذاری مناسب هستند؟
این سوال بسیاری از افراد است که آيا سرمایه‌گذاری روی Utility Token برای کسب سود و نه برای استفاده از کاربردهای آن، انتخاب مناسبی است؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم که رشد ارزش یک توکن به موارد مختلفی بستگی دارد. یکی از این موارد میزان عرضه کل، عرضه در گردش و روند آزادسازی توکن است. در صورتی که عرضه کل نامحدود باشد یا هنوز بخش کمی در گردش باشد، بدون در نظر گرفتن سایر عوامل رشد قیمتی توکن سخت‌تر اتفاق می‌افتد.
برخی تصور میکنند هر چه یک توکن موارد استفاده بیشتری داشته باشد، رشد بیشتری خواهد داشت. این موضوع به تنهایی درست نیست و اصل مطلب چیز دیگری است. بهتر است بگوییم مهمترین عاملی که روی ارزش یک توکن ابزاری تاثیرگذار است، تقاضایی است که برای آن ایجاد می‌شود و در صورت محدودیت عرضه، رشد قیمت را می‌تواند به همراه داشته باشد.
افزایش تقاضا ارتباط مستقیم به خود پروژه و تیم توسعه‌دهنده آن دارد. آن‌ها باید بتوانند با عملکرد هوشمندانه در کنار خلاقیت، کاربران را به سمت پروژه جذب و به استفاده از توکن ترغیب کنند. یکی از بهترین پروژه‌ها در این زمینه بایننس است که همواره با ارائه محصولات و خدمات جدید، استفاده از بایننس کوین را افزایش داده که نتیجه آن، رشد قیمت BNB بوده است.
جمع‌بندی
توکن‌ها دسته‌بندی‌های مختلفی دارند و توکنهای کاربردی یا Utility Token بیشترین استفاده را در بین آن‌ها دارند. این توکن‌ها معمولا با اهداف مشخص و برای یک اکوسیستم خاص طراحی می‌شوند. گاهی اوقات مرز باریکی بین توکن اوراق بهادار و توکن ابزاری وجود دارد که تست هاوی این مرز را مشخص می‌کند. توکنهای کاربردی الزامات قانونی نداشته و زیر ذره‌بین نمی‌روند، بنابراین امنیت پایین‌تری داشته و ممکن است کلاهبرداری نیز باشند. هر چقدر یک پروژه در ایجاد جذابیت و تقاضا برای توکن کاربردی توانمندتر باشد، آن توکن ارزشمندتر خواهد شد. در این مقاله در رابطه با این‌که توکن کاربردی چیست، چه موارد استفاده و چه چالش‌هایی دارد صحبت کردیم. چند نمونه از آن‌ها را معرفی و ارزشمندبودن این توکن‌ها برای سرمایه‌گذاری بررسی شد. به نظر شما کدام توکن کاربردی مستعدتر است و پتانسیل رشد بالاتری دارد؟
