بازار مشتقات ارزهای دیجیتال طی سال‌های اخیر به یک بازار تریلیون دلاری تبدیل شده است، اما زیرساخت‌های معاملاتی آن همچنان پراکنده و ناکارآمد است. کاربران خرد به دارایی‌های متنوع دسترسی ندارند و با هزینه‌های پنهان ناشی از انتقال ارزش به بازارسازهای خارجی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در طرف دیگر، مؤسسات مالی هم هنوز برای انجام معاملات خارج از صرافی باید به روش‌های دستی و پرریسکی مانند مذاکره در پیام‌رسان‌ها و تبادل فایل‌های اکسل متوسل شوند. این ساختار هم هزینه عملیاتی بالایی دارد و هم فاقد شفافیت و امنیت لازم است.
وریشنال پروتکل (Variational protocol)، پروتکلی برای معاملات همتابه‌همتای قراردادهای پرپچوال و مشتقات غیرمتمرکز در دنیای دیفای است. این پروتکل با ایجاد یک بستر مقیاس‌پذیر و بی‌طرف، دسترسی معامله‌گران خرد به هزاران بازار با نقدینگی بالا و بدون کارمزد را فراهم می‌کند و در عین‌حال به نهادها اجازه می‌دهد قراردادهای OTC سفارشی را به شکل امن و شفاف روی بلاکچین ثبت و اجرا کنند. در این مطلب از میهن بلاکچین ابتدا نگاهی به مشکلات فعلی زیرساخت بازار مشتقات می‌اندازیم و سپس به این موضوع می‌پردازیم که وریشنال پروتکل (Variational protocol) چیست، ساختار آن چگونه است و چه محصولاتی را ارائه می‌دهد.
مشکلات زیرساخت بازار مشتقات کریپتویی چیست؟
قبل از اینکه ببینیم وریشنال پروتکل چیست و چه راهکاری برای بازار مشتقات کریپتویی ارائه می‌دهد، بهتر است ابتدا به مشکلات فعلی زیرساخت این بازار نگاهی بیندازیم. تیم وریشنال معتقد است که هنگام تأمین نقدینگی در اغلب صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) و متمرکز (CEX) سه شکاف عمده وجود دارد:
- خروج ارزش به بازارسازهای خارجی: در ساختار فعلی، صرافی‌ها وجوه کاربران را در یک استخر مشترک قرار می‌دهند و برای ایجاد نقدینگی به بازارسازهای مستقل وابسته هستند. این یعنی، بخشی از سرمایه معامله‌گران دائماً از طریق کارمزدها و اسپردها به جیب بازارسازها می‌رود. در چنین وضعیتی، پلتفرم‌ها وسوسه می‌شوند تا کارمزدهای سفارش‌‌بردار (Taker) را تا ۶۰ واحد پایه افزایش دهند. این امر نتیجه‌ای جز افزایش چشمگیر هزینه معاملات برای سرمایه‌گذاران ندارد.
- محدودیت در پشتیبانی از بازارها: از آنجایی‌که صرافی‌ها وابسته به نقدینگی بیرونی هستند، لیست کردن بازارهای جدید یک فرایند کند و پرهزینه می‌شود. به همین دلیل، توکن‌های کمتر شناخته‌شده، دارایی‌های در آستانه راه‌اندازی و ابزارهای مالی خاص کمتر در دسترس قرار می‌گیرند و کاربران مجبور می‌شوند بیشتر روی تعداد محدودی از ارزهای دیجیتال اصلی معامله کنند.
- انجام معاملات دستی خارج از صرافی توسط مؤسسات: بخش بزرگی از معاملات مشتقات نهادی، از انجام مذاکره در تلگرام و تبادل فایل‌های اکسل گرفته تا انتقال وثیقه به‌صورت مستقیم به طرف‌های مقابل، هنوز به شکل سنتی و دستی انجام می‌شود. این روند علاوه بر افزایش پیچیدگی‌های عملیاتی، شفافیت قیمتی را کاهش می‌دهد و ریسک طرف مقابل را هم بالا می‌برد.
وریشنال پروتکل (Variational protocol) چیست؟
وریشنال (Variational) پروتکلی برای معاملات قراردادهای پرپچوال و مشتقات به‌صورت همتابههمتا است. درواقع، این پروتکل زیرساختی را برای معاملات دوطرفه انواع ابزارهای کلاسیک مشتقه شامل قراردادهای آپشن، آتی، دائمی و ابزارهای پیچیده‌تر و غیرمعمول فراهم می‌آورد. وریشنال بر مبنای تفکیک ریسک، تسویه خودکار و یک خزانه بازارساز یکپارچه عمودی (Vertically Market Making Vault) کار می‌کند. این معماری از مجرای دو محصول اصلی خود، نیازهای هر دو گروه از کاربران خرد و نهادها را پوشش می‌دهد:
- اومنی (Omni): یک صرافی غیرمتمرکز برای معاملات دائمی (Perpetuals) و بدون نیاز به مجوز.
- پرو (Pro): ابزاری برای معاملات قراردادهای مشتقه سفارشی خارج از صرافی (OTC)
معماری وریشنال پروتکل
برخلاف صرافی‌های سنتی، وریشنال پروتکل از استخرهای تسویه جداگانه استفاده می‌کند. این استخرها قراردادهای هوشمندی هستند که پوزیشنها، وثیقه‌ها و قوانین مارجین را به‌صورت جداگانه برای طرفین هر معامله مدیریت می‌کنند. به این ترتیب، در اومنی هر کاربر یک استخر اختصاصی دوطرفه با تأمین‌کننده نقدینگی (OLP) اومنی دارد. بنابراین، اگر یکی از استخرها ورشکست شود به سایر استخرها سرایت نمی‌کند و هیچ اثری روی آن‌ها ندارد.
البته یک نکته قابل‌تامل وجود دارد؛ وثیقه موجود در هر استخر تنها منبعِ تسویه معاملات است، بنابراین ریسک طرف مقابل کماکان مطرح است. پروتکل وریشنال برای کنترل این موضوع، قوانین اختصاصی را برای مارجین و لیکوییدیشن طراحی کرده است.
براساس این قانون، وریشنال میزان مارجین لازم را محاسبه می‌کند و فرآیند لیکوییدیشن را تنها در همان استخر انجام می‌دهد تا به استخرهای دیگر آسیبی نرسد.
عنصر کلیدی دیگر در معماری پروتکل وریشنال برای مشتقات بدون مجوز، اوراکل وریشنال (Variational Oracle) است. این اوراکل یک منبع (فید) قیمت داخلی است که داده‌های قیمتی را از صرافی‌های متمرکز و غیرمتمرکز جمع‌آوری می‌کند. سپس برای اینکه قیمت‌گذاری به بهترین نحو انجام شود، درمورد توکن‌هایی که به اندازه کافی در صرافی‌های متمرکز لیست شده باشند، از روش میانگین‌گیری وزنی قیمت‌ها استفاده می‌کند. به این ترتیب، جلوی دستکاری بازار هم گرفته می‌شود. اما برای رمزارزهای کمتر شناخته‌شده که هنوز در صرافی‌های متمرکز لیست نشده‌اند به داده‌های آنچین استخرهای بازارسازهای خودکار آنچین و رول‌آپ‌ها تکیه می‌کند.
این طراحی ماژولار به وریشنال اجازه می‌دهد تا تقریباً هر توکنی را به‌صورت لحظه‌ای قیمت‌گذاری کند. حتی می‌تواند با افزودن جریان‌های داده اختصاصی، از بازارهای غیرکریپتویی مانند طلا یا بازارهای پیش‌بینی هم پشتیبانی کند.
وریشنال پرو (Variational Pro) چیست؟
وریشنال پرو (Variational Pro) امکان معاملات مشتقه کاملاً سفارشی را برای معامله‌گران نهادی فراهم می‌کند. بازارهای فعلی OTC هنوز به گروه‌های چت دستی و قراردادهای پراکنده متکی هستند و همین موضوع باعث هزینه عملیاتی بالا و ریسک طرف مقابل می‌شود. وریشنال پرو این فرآیند را به‌طور کامل خودکار می‌کند. در این ساختار، مؤسسات می‌توانند یک درخواست قیمت‌گذاری (RFQ) را برای ابزار مشتقه دلخواهشان ثبت کنند تا بازارسازهای مختلف با قیمت‌های رقابتی پاسخ دهند. بعد از انتخاب طرف معامله، هر دو طرف وثیقه‌های خود را در یک استخر تسویه آنچین قرار می‌دهند و معامله به‌طور امن و شفاف انجام می‌شود.
صرافی غیرمتمرکز پرپچوال Omni چیست؟
همزمان با راه‌اندازی مداوم پروتکل‌ها و افزایش سفته‌بازی روی توکن‌های جدید، ضعف مدل‌های سنتی مبتنی بر دفتر سفارش مرکزی (CLOB) آشکارتر شده است. در دفاتر سفارش مرکزی، بازار معاملات دائمی دارایی‌های کمتر شناخته‌شده معمولا غیر فعال و فاقد نقدشوندگی کافی است یا اصلا بازاری برایشان وجود ندارد. علاوه‌براین، لیست شدن دارایی‌های جدید وابسته به تصمیم صرافی‌های بزرگی مانند لانچ‌پد بایننس یا کوین‌بیس است که عملا مانند یک دروازه‌بان عمل می‌کنند و دسترسی معامله‌گران به این فرصت‌ها را محدود می‌سازند.
صرافی پرپچوال اومنی با استفاده از زیرساخت همتابههمتا و بازارسازی یکپارچه عمودی وریشنال این مشکلات را برطرف می‌کند. معامله‌گران می‌توانند روی توکن‌های جدید، دارایی‌های بازار پیش از عرضه و حتی بازارهای امتیازی، قبل از لیست شدن در صرافی‌های اصلی پوزیشن‌های خرید یا فروش باز کنند. این یعنی دسترسی زودهنگام به فرصت‌های جدید برای همه، نه فقط بازیگران بزرگ.
موتور لیستینگ خودکار اومنی به هر توکن جدیدی که از نظر نقدینگی، غیرمتمرکز بودن و معیار‌های امنیتی، شرایط لازم را داشته باشد، اجازه می‌دهد که بلافاصله لیست می‌شود. این یعنی دارایی‌های جدید به‌جای انتظار طولانی برای لیست شدن در صرافی‌های متمرکز می‌توانند خیلی سریع فعال شوند. استخر نقدینگی اومنی (OLP) نقدینگی را از صرافی‌های متمرکز، دکس‌ها و بازارهای معاملات خارج از صرافی جمع‌آوری می‌کند و با استفاده از الگوریتم‌های پیچیده هم قیمت‌گذاری دقیقی را با کمترین اختلاف (اسپرد) ارائه می‌دهد و هم ریسک پوزیشنها را در بازارهای مختلف پوشش می‌دهد. هر کاربر یک استخر تسویه اختصاصی با OLP دارد، بنابراین اگر مشکلی برای یک استخر پیش بیاید، هیچ تأثیری روی بقیه کاربران نمی‌گذارد و خطر ورشکستگی جمعی از بین می‌رود.
مدل درآمدی پروتکل هم شفاف است؛ به‌جای اینکه از کاربران کارمزد جداگانه بگیرد، سود از طریق اسپرد معاملات به دست می‌آید، چون OLP تنها طرف مقابل همه معاملات است. از آنجا که نقدینگی استخر OLP از خزانه‌ای تأمین می‌شود که سرمایه‌گذاران جامعه در آن سپرده‌گذاری کرده‌اند، عمده سود حاصل از اسپرد دوباره به همین سپرده‌گذاران برمی‌گردد و تنها بخش کوچکی به خود پروتکل اختصاص پیدا می‌کند.
این ساختار باعث می‌شود منافع همه طرف‌ها همسو شود؛ استخر نقدینگی اومنی برای بالا نگه‌داشتن حجم معاملات تلاش می‌کند تا اسپردها را حتی‌الامکان پایین نگه دارد، سپرده‌گذاران سود حاصل از بازارسازی را دریافت می‌کنند و معامله‌گران هم از هزینه بسیار پایین معاملات بهره‌مند می‌شوند.
جمع‌بندی
وریشنال پروتکل (Variational protocol) یک پروتکل غیرمتمرکز و همتابههمتا است که با هدف ارائه یک زیرساخت امن و کارآمد برای معاملات پرپچوال و انواع مشتقات بدون نیاز به واسطه‌ها طراحی شده است. این پروتکل امکان انجام معاملات همتابههمتا روی ابزارهای مالی مختلف از جمله قراردادهای آپشن، فیوچرز، پرپچوال و سایر ابزارهای مشتقه را فراهم می‌کند و تجربه‌ای امن و شفاف را برای کاربران به ارمغان می‌آورد.
وریشنال دو محصول اصلی به نام “Omni” و “Pro” دارد. اومنی یک دکس پرپچوال است که به کاربران اجازه می‌دهد روی توکن‌های جدید، کمتر شناخته‌شده و حتی دارایی‌های پیش‌عرضه، موقعیت خرید یا فروش باز کنند و از فرصت‌های اولیه بازار بهره‌مند شوند. پرو، ابزاری برای مؤسسات مالی است که انجام معاملات مشتقه سفارشی خارج از صرافی را به شکل امن و شفاف امکان‌پذیر می‌کند. به‌این ترتیب، وریشنال با فراهم کردن یک زیرساخت مقیاس‌پذیر، بی‌طرف و امن، شکاف‌های موجود در بازارهای مشتقات کریپتویی را پر می‌کند و دسترسی به فرصت‌های بازار را برای معامله‌گران خرد و نهادی بهینه می‌سازد.
