اوردر بوک چیست؟ همه چیز درباره Order Book در معاملات رمزارزها

در دنیای معاملات کریپتو که رابطه پویایی بین خریداران و فروشندگان در جایی به نام دفتر سفارش (Order Book) به نمایش در می‌آید، با تعاملات هر دو طرف این ترید صورت می‌گیرد. دفتر سفارش ابزاری است که به طور همزمان سفارش‌های یک دارایی خاص را به تصویر می‌کشد و نشان دهنده عرضه و تقاضای آن دارایی است؛ اما در حالی که تمامی دفاتر سفارش یک هدف را دنبال می‌کنند، حضور آنها در هر صرافی ارز دیجیتال می‌تواند کمی متفاوت باشد. اما Order Book چیست؟ در این مقاله با آموزش اوردربوک، دفتر سفارش اکسچنج ها و نحوه کارکرد آن آشنا خواهید شد. با ما همراه باشید.

اوردر بوک چیست؟

اصطلاح دفتر ثبت سفارشات یا Order Book به معنی لیستی الکترونیکی از سفارشات خرید و فروش است. این سفارشات می‌توانند اوراق بهادار و یا هر گونه ابزار مالی باشند، که متشکل از سطح قیمتی است؛ سطح قیمتی میانگین قیمت فعلی محصول یا خدمات در کل بازار است.

اوردر بوک تعداد سفارشات پیشنهاد شده یا ارائه شده در یک قیمت خاص و یا عمق بازار را فهرست می‌کند. دفتر سفارش همچنین مشارکت کنندگان (خریداران و فروشندگان) در بازار را شناسایی می‌کند. این فهرست‌ها به تریدرها کمک می‌کنند که از شفافیت بازار مثل اطلاعات قیمت، موجود، عمق معاملات و غیره استفاده کنند.

اوردر بوک‌ها تقریبا در تمامی بازارهای معاملاتی مانند بورس سهام، کالا‌ها، ارزهای فیات و کریپتوکارنسی‌ها کاربرد دارند. این سفارشات می‌توانند هم به صورت دستی و هم الکترونیکی باشند. با این که دفاتر سفارشات در اصل شامل اطلاعات یکسانی هستند، اما راه اندازی و نصب آنها ممکن است نسبت به منبع، مقداری متفاوت باشد؛ ممکن است اطلاعات خرید و فروش در بالا، پایین، چپ یا راست صفحه ظاهر شود. در Order Book سه بخش وجود دارد: سفارش خرید، سفارش فروش و تاریخچه سفارشات.

سفارش خرید شامل اطلاعات خریداران مانند پیشنهادات، قیمتی که می‌خواهند خرید کنند و قیمت توافق شده است. اطلاعات سفارش فروش نیز مانند اوردر خرید است و تاریخچه سفارشات بازار نیز تمام تراکنش‌هایی که در گذشته انجام شده‌اند را نشان می‌دهد. 

اوردر بوک همچنین می‌تواند برای شرح وضعیت سفارشاتی استفاده شود که یک شرکت از مشتریان خود دریافت می‌کند. دفتر سفارشات داینامیک یا پویا است؛ بدین معنی که در طول روز، مدام آپدیت و بروزرسانی می‌شود. 

در Order Book شما می‌توانید بالاترین پیشنهاد و پایین‌ترین قیمت توافق شده را ببینید؛ این به شما شرایط حکمفرما بر بازار و قیمت را نشان می‌دهد. این دفتر همچنین با نمودارهای کندل استیک همراه می‌شود، که می‌تواند اطلاعات مفیدی درباره وضعیت گذشته و فعلی بازار ارائه دهد. 

دفتر سفارشات به تریدرها کمک می‌کند تا تصمیمات معاملاتی بهتر و منطقی‌تری بگیرند. آنها می‌توانند ببینند که کدام کارگزاری‌ها چه سهامی را خرید یا فروش می‌کنند و بدین ترتیب، تشخیص می‌دهند که سرمایه گذاران خرد یا سازمانی، حرکت بازار را به چه سمتی سوق می‌دهند. اوردربوک همچنین عدم تعادل سفارشات را نیز نشان می‌دهد، که این می‌تواند جهت بازار در کوتاه مدت را تعیین کند. 

برای مثال، عدم تعادل شدید در سفارشات خرید و فروش، می‌تواند نشانه این باشد که بازار توسط فشار خرید، صعودی خواهد شد. تریدرها همچنین با استفاده از اوردر بوک، می‌توانند سطوح مقاومت و حمایت احتمالی را مشخص کنند؛ گروهی از سفارشات بزرگ خرید در یک قیمت مشخص، می‌تواند نشانگر یک سطح حمایتی باشد و گروهی از سفارشات بزرگ فروش، نمایانگر یک سطح مقاومتی در یک قیمت مشخص هستند.

نمونه‌ای از دفتر سفارش

در زیر نمونه‌ای از دفتر سفارش کوین بیس پرو، بایننس، بیتفینکس و کراکن قابل مشاهده است:

برای خواندن راحت‌تر دفاتر سفارش، درک چهار مفهوم اصلی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است:

• قیمت پیشنهادی خرید (Bid)
• قیمت پیشنهادی فروش (Ask)
• مقدار یا حجم (Amount)
• قیمت (Price)

این اطلاعات در دو سمت دفتر سفارش که به آن قسمت خرید (‌Buy-Side) و قسمت فروش (Sell-Side) می‌گویند، نشان داده شده است.

به منظور توضیح بیشتر و درک بهتر، از جفت ارز BTC/USD دفتر سفارش یکی از بزرگ‌ترین صرافی‌های ارز دیجیتال دنیا به نام بیتفینکس به عنوان مثال استفاده خواهیم کرد.

قیمت (Price) و مقدار (Amount)

اگرچه دو سمت اوردر بوک اطلاعات مختلفی را نشان می‌دهند، با این وجود مفهوم مقدار (که به آن اندازه و حجم نیز می‌گویند) و همچنین قیمت به هر دو سمت اطلاعات مرتبط است. مقدار و قیمت در هر سفارش، مجموع واحدهای ارز دیجیتال مورد معامله و ارزش هر واحد را نشان می‌دهد.

در مثال زیر، یک سفارش خرید باز به مقدار ۲۰.۲۴ با قیمت ۸۲۱۸.۵۰ دلار وجود دارد.

این ارقام به این معناست؛ فردی که این سفارش را باز کرده، تمایل به خرید ۲۰.۲۴ واحد بیت کوین با قیمت ۸۲۱۸.۵۰ دلار به ازای هر واحد دارد.

در دفتر سفارش بیتفینکس همچنین کلماتی نظیر شمارش (Count) و مجموع (Total) را خواهید دید. Count اشاره به این دارد که چند سفارش در این سطح قیمت ترکیب شده‌اند تا مقدار (Amount) را تشکیل دهند و به کل مقادیر ترکیب شده نیز مجموع (Total) می‌گویند.

ساختار لیمیت اوردر بوک

هدف اصلی اوردر بوک، ارائه کل اطالاعات موردنیاز خریداران و فروشندگان برای معامله است. از آنجایی که مشتریان بازارهای سنتی چندان با اوردر بوک‌ها سروکار ندارند، با ظهور صرافی‌‌ ارز دیجیتال، افراد با مفهوم دفتر سفارش بیشتر آشنا شدند.

در صرافی‌ها، هر سهم یا اوراق بهادار دارای یک اوردر بوک است. هر کاربر می‌تواند چند سفارش‌ مختلف در این دفتر ثبت کند. سفارش در واقع قصد انجام معامله با فرد دیگر است. هر سفارش، از ۴ مؤلفه تشکیل شده است:

۱. نوع سفارش: سفارش از نوع خرید است یا فروش

۲. مقدار سفارش: تعداد سهمی که خریداری یا فروخته می‌شود، مثلا ۱۰۰ واحد

۳. حد تعیین‌شده قیمت (قیمت لیمیت یا محدود): قیمتی که قصد معامله در آن را دارید، مثلا ۱۵ دلار. بسته به جنبه سفارش، این قیمت بالاترین قیمت خرید و پایین‌ترین قیمت فروش یک سفارش خواهد بود و به همین دلیل آن را قیمت محدود یا «لیمیت» می‌نامند. اوردر بوک‌های عادی این ویژگی را ندارند.

 ۴. زمان ثبت سفارش:‌ زمانی که سفارش در صرافی ثبت شده است. این زمان نه توسط کاربر، بلکه توسط خود صرافی ثبت می‌شود.

برای مثال، یک خریدار سفارشی برای خرید ۱۰۰۰ واحد از سهام شرکت اپل (AAPL) در قیمت ۱۴۹ دلار ثبت می‌کند. ممکن است یک خریدار نیز سفارشی برای فروش ۲۰۰۰ سهم اپل در قیمت ۱۵۰ دلار ثبت کند. مثل این است که در بازار سنتی یک فروشنده فریاد بزند که مقداری موز را ۲ دلار می‌فروشد و یک خریدار متقابلا فریاد بزند که موزها را ۱.۵ دلار می‌خرد. در واقع سفارش نوعی اعلام عمومی است که شما قصد دارید در چه قیمتی معامله کنید. با اینکه در حال حاضر بیشتر بازارها الکترونیکی هستند، هنوز در برخی از صرافی‌های سنتی از این روش اعلان آزاد قیمت (Open outcry) برای معامله استفاده می‌شود.

به زبان ساده، دفتر سفارش فهرستی از تمام سفارش‌های ثبت‌شده در صرافی است که مشخصات سفارش‌ها را نشان می‌دهد. هر اوردر بوک از دو جنبه یا بخش تشکیل شده است. بخش Bid (پیشنهادات خرید) سفارش‌های ثبت‌شده خریداران و بخش Ask یا Offer (پیشنهادات فروش) سفارش‌های فروشندگان را نشان می‌دهد. البته ممکن است این بخش‌ها در صرافی‌های مختلف اسامی متفاوتی داشته باشند.

برای ثبت سفارش در اوردر بوک، محدودیت‌هایی نیز وجود دارد. یکی از این محدودیت‌ها، تیک سایز (Tick size) یا حداقل تفاوت قیمت بین سطوح قیمتی است. یعنی اگر مقدار تیک سایز ۰.۵ باشد، می‌توانید سفارش‌هایی با قیمت ۱۰۰، ۱۰۰.۵ و ۱۰۱ ثبت کنید اما امکان ثبت سفارشی با قیمت ۱۰۰.۲ را ندارید. مورد دیگر، لات سایز (Lot size) یا حداقل تفاوت مقدار سفارش است. هر مقدار از سهمی که برای سفارش خود تعیین می‌کنید باید مضربی از لات سایز باشد. یعنی اگر لات سایز ۱۰۰ است، می‌توانید مقادیر ۱۰۰، ۲۰۰ و ۳۰۰ را انتخاب کنید اما نمی‌توانید سفارشی با مقدار ۱۵۰ ثبت کنید.

اوردر بوک‌ها در شکل‌های مختلف دیده می‌شوند اما معمول‌ترین شکل آن‌ها به صورت عمودی (نردبان) یا به‌صورت افقی و پهلو‌به‌پهلو است. در یک دفتر سفارش عمودی،‌ سفارش‌ها بر اساس قیمت، از بالا به پایین مرتب می‌شوند. یعنی پیشنهادات فروش در بالا و پیشنهادات خرید در پایین قرار می‌گیرند. در دفتر سفارش پهلو به پهلو، پیشنهادات خرید و فروش در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند به صورتی که در بالاترین خانه یک سمت بیشترین قیمت خرید، و در بالاترین خانه سمت دیگر کمترین پیشنهاد فروش قرار دارد. معمولا، پیشنهادات خرید با رنگ سبز و پیشنهادات فروش با رنگ قرمز نمایش داده می‌شوند.

برای سهولت در نمایش عکس‌ها، در ادامه این مقاله تنها از اوردر بوک‌های پهلو‌به‌پهلو استفاده شده است. شکل زیر، ساختار یک دفتر سفارش را نشان می‌دهد که نام بخش‌های مختلف آن مشخص شده‌اند:

همچنین برای سهولت در توضیح، مقدار لات سایز و تیک سایز سفارش‌ها ۱ در نظر گرفته‌ شده است. از آنجایی اکثر افراد با اوراق بهادار آشنایی دارند، در مثال‌ها نیز به‌جای سهام از اوراق بهادار استفاده می‌شود اما در عمل، بسیاری از محصولات و سهم‌ها از طریق اوردر بوک‌ها معامله می‌شوند.

قسمت خرید اوردر بوک

قسمت خرید معرف تمام سفارشات خرید باز با قیمتی کمتر از قیمت معامله شده قبلی است.

به این پیشنهاد از جانب خریدار، Bid یا قیمت پیشنهادی خرید می‌گویند. قیمت پیشنهادی خرید بیانگر علاقه معامله‌گر است و چنین چیزی را بیان می‌کند: من پیشنهاد خرید X واحد کوین را با قیمت مشخص می‌دهم.

پس از این که قیمت پیشنهادی با یک سفارش خرید مناسب هماهنگ شد، معامله انجام می‌شود. هنگامی که سفارشات خرید (تقاضا) زیادی با قیمت مشخص وجود داشته باشد، چیزی به اسم دیوار خرید (Buy Wall) شکل می‌گیرد.

دیوار خرید بر قیمت یک دارایی تاثیر می‌گذارد؛ زیرا اگر سفارش بزرگی صورت نگیرد، اوردر خرید با قیمت پیشنهادی کمتر نیز انجام نمی‌شود. از آنجایی که سفارشات زیر دیوار خرید، قبل از تکمیل و انجام شدن سفارشات بزرگ‌تر نمی‌توانند انجام شوند، بنابراین قیمت نمی‌تواند کاهش یابد و در عوض، دیوار همچون سطح حمایتی کوتاه مدت عمل می‌کند.

در مثال فوق می‌توانیم سفارش بزرگ ۵۰۰.۲ واحد BTC را با قیمت پیشنهادی خرید ۶۲۶۳ دلار مشاهده کنیم. از آنجایی که سفارش (تقاضای بالا) نسبت به چیزی که ارائه شده است (عرضه کم) بزرگ‌تر است، تا زمانی که این سفارش تکمیل نشود و دیوار خرید ایجاد نکند، سفارشات با قیمت پیشنهادی خرید کمتر صورت نمی‌پذیرد.

در این مورد، دیوار خرید کمک می‌کند که سطح قیمت ۶۲۶۳ دلاری بیت کوین به عنوان حمایت کوتاه مدت عمل کند.

قسمت فروش Order Book

قسمت فروش شامل تمام سفارشات فروش باز با قیمت بالاتر از قیمت معامله شده قبلی است. به این قیمت، قیمت پیشنهادی فروش می‌گویند. به این صورت است که، من به کسی پیشنهاد فروش X واحد خودم را با قیمت مشخص می‌دهم.

هنگامی که سفارشات فروش بسیار زیاد (عرضه) با سطح قیمت مشخص وجود داشته باشد، دیوار فروش (Sell Wall) شکل می‌گیرد. اگر به دلیل نبود تقاضا با سطح قیمت مشخص، سفارش فروش بسیار بزرگی صورت نگیرد، سفارشات فروش با قیمت بالاتر نمی‌توانند انجام شوند. بنابراین باعث می‌شود سطح قیمت دیوار به مقاومت کوتاه مدت تبدیل شود.

ساختار بازار مالی

هر بازاری باید دارای دو عضو اصلی، یعنی خریدار و فروشنده باشد. در واقع، همانند بازارهای سنتی، در بازارهای سهام و کریپتو نیز در یک طرف خریدارانی هستند که قصد خرید یک محصول را دارند و در طرف دیگر، فروشنده‌هایی وجود دارند که می‌خواند محصولی را به فروش برسانند. این دو عضو بازار با خرید و فروش خود در یک قیمت معین، یک معامله یا ترید را انجام می‌دهند.

هدف صرافی‌ها این است که تمام معاملات در یک مکان صورت بگیرد و با استفاده دو ویژگی زیر، معاملات در صرافی‌ها آسان‌تر انجام می‌شوند:

۱. نقدینگی (Liquidity)

۲. کشف قیمت‌

نقدینگی به این صورت تعریف می‌شود:

«سهولت تبدیل یک دارایی یا اوراق بهادار به وجه نقد، بدون تاثیر بر قیمت آن.»

یک مثال واضح برای این مفهوم در بازار سنتی، کمبود پلی‌استیشن ۵ در بازار و اثر این کمبود در قیمت آن است. از آنجایی که عرضه PS5 بسیار محدود است (نقدینگی کم)، با افزایش میزان خرید آن توسط افراد، قیمت آن نیز افزایش می‌یابد. کمبود تعداد PS5 باعث شد اسکالپرها (Scalper) یا معامله‌گرانی که از تغییرات قیمت استفاده می‌کند، پلی‌استیشن‌های دست دوم را دوباره به قیمت بسیار بالایی بفروشند. با توجه به کمبود تعداد محصولات و ناتوانی در پاسخ‌گویی به تقاضا، هر خریدی که انجام می‌شود عرضه را بیشتر کاهش می‌دهد و در نتیجه کالاهای باقی‌مانده گران‌تر می‌شوند.

این مثال دوطرفه است، چون می‌توان نقدینگی را از دیدگاه فروشنده نیز بررسی کرد. اگر شما یک تولیدکننده باشید و محصول شما خریدار زیادی نداشته باشد، تعداد خریداران شما به‌سرعت کاهش خواهد یافت. در این صورت شما باید برای جذب خریداران قیمت را مدام پایین بیاورید. در واقع نقدینگی را می‌توان به‌عنوان «قابلیت جذب خرید\فروش توسط بازار بدون نوسان شدید قیمت» در نظر گرفت. بسیاری از صرافی‌ها برای جذب مشتری اعلام می‌کنند که بیشترین نقدینگی را دارند تا به مشتری القا شود که معاملات در این صرافی‌ها با بهترین و باثبات‌ترین قیمت‌ها انجام می‌گیرد.

این مسئله جلوتر در مفهوم اوردر بوک‌ها به طور کامل بررسی خواهد شد اما به‌‌طور خلاصه می‌توان گفت که هر چه نقدینگی بیشتر باشد، بهتر است.

تعریف کشف قیمت:

«فرایندی که طی آن قیمت لحظه‌ای یا اسپات (Spot) یک دارای تعیین می‌شود.»

این مفهوم را نیز با یک مثال از بازار سنتی بررسی می‌کنیم. اگر شما بخواهید گوجه‌فرنگی بخرید، احتمالا به چند مغازه مختلف برید و قیمت گوجه‌فرنگی را از هرکدام بپرسید. البته باید مطمئن شوید گوجه‌فرنگی‌هایی که با یکدیگر مقایسه می‌کنید، عین هم باشند. برای مثال، گوجه‌فرنگی گیلاسی با گوجه‌فرنگی آلویی متفاوت است و مقایسه قیمت آن‌ها، مقایسه درستی نیست. در بازارها، اگر دو محصول (مثلا دو سهم از یک شرکت) یکسان باشند، به آن‌ها محصول قابل‌معاوضه (Fungible) گفته می‌شود.

با این فرض که گوجه‌فرنگی‌های مورد مقایسه کاملا یکسان هستند، می‌تواند از تمام مغازه‌ها قیمت بپرسید. اگر شرایط کاملا یکسان باشد (کیفیت، کمیت و غیره)، کار منطقی خرید از فروشنده‌ای است که از همه ارزانتر می‌فروشد. عمل سرزدن به مغازه‌ها و پرسیدن قیمت از فروشندگان را می‌توان همان فرایند کشف قیمت در نظر گرفت. البته برای فروشنده شرایط کمی سخت‌تر است؛ تعداد مشتریان زیاد است و فروشنده باید مغازه را مدیریت کند. یعنی فروشنده باید بتواند مناسب‌ترین قیمت را تعیین کند. اگر قیمت بسیار کم باشد، از او سواستفاده می‌شود و اگر قیمت بالا باشد کسی از او خرید نمی‌کند.

فروشنده می‌تواند از روش‌های مختلفی استفاده کند. مثلا می‌تواند دستیار خود را به عنوان مشتری بفرستد تا از قیمت دیگر فروشندگان باخبر شوند. و یا از مشتریان بپرسند که قیمت مدنظرشان چست. به این شکاف اطلاعاتی بین خریدار و فروشنده عدم تقارن اطلاعاتی (Information asymmetry) گفته می‌شود. زیرا همواره یک طرف اطلاعات بیشتری برای تصمیم‌گیری بهتر دارد.

اما چگونه می‌توان کل این اطلاعات را به صورت یکسان در اختیار دو طرف (خریدار و فروشنده) قرار داد؟ این کار را می‌توان با استفاده از اوردر بوک‌ها به‌راحتی انجام داد.

اولویت قیمت/زمان

سفارش‌های اوردرک بوک بر اساس مفهومی به نام اولویت قیمت/زمان مرتب می‌شوند. اهمیت چنین مرتب‌سازی این است که وقتی کسی قصد انجام معامله‌ای را دارد، سریع می‌خواهد بداند که بهترین پیشنهاد قیمت کدام است. به‌ همین دلیل پیشنهادات خرید بر اساس بیشترین قیمت و پیشنهادات فروش بر اساس کمترین قیمت از بالا مرتب می‌شوند. یعنی بیشترین قیمتی که کسی مایل به خرید است و کمترین قیمتی که کسی مایل به فروش است، در اولین سطر دفتر سفارش قرار می‌گیرند.

هر سفارشی که در سطر اول اوردر بوک قرار بگیرد، به‌عنوان بهترین انتخاب در نظر گرفته می‌شود. یعنی بیشترین قیمت خرید و کمترین قیمت فروش به‌عنوان بهترین پیشنهاد خرید و بهترین پیشنهاد فروش شناخته می‌شوند. بهترین سفارشات خرید و فروش، سر دفتر (Top of the book) یا به‌اختصار ToB نامیده می‌شود.

سفارش‌ها همیشه بر اساس قیمت مرتب می‌شوند و قیمت‌های بهتر به سر دفتر سفارش نزدیک‌تر هستند. اگر قیمت دو سفارش ثبت‌شده یکسان باشد چطور؟ در این صورت، مرتب‌سازی این سفارشات با مؤلفه دوم، یعنی زمان انجام می‌گیرد. سفارش‌هایی که زودتر ثبت شده‌اند نسبت به سفارش‌هایی که دیرتر ثبت شده‌اند اولویت دارند. به شکل زیر توجه کنید:

در بخش پیشنهادات خرید، قیمت سفارش‌های A، B و C یکسان و ۹۹ دلار است. اولویت‌بندی این سفارش‌ها بر اساس زمان ثبت‌شده انجام شده است. سفارش D با اینکه از لحاظ زمانی زودتر ثبت شده است، اما به‌دلیل کمتربودن قیمت آن، در اولویت پایین‌تری قرار گرفته است.

در برخی از بازارها، ممکن است قوانین اولویت‌بندی سفارشات تغییر کند. برای مثال، می‌توان اولویت‌بندی‌ را بر اساس مقدار سفارشات نیز انجام داد که در آن سفارش‌های دارای مقدار بیشتر در اولویت هستند. صرافی آی‌ای‌اکس (IEX) دارای نوعی اولویت‌بندی کارگزاری بود که برخی از کاربران اولیت بیشتری نسبت به دیگران داشتند، اما بعدها این اولویت‌بندی عوض شد. به‌طور کلی، در این مقاله تنها اولویت قیمتی و زمانی بررسی می‌شود.

عملیات اوردر بوک

۳ عملی که یک کاربر می‌تواند در دفتر سفارش انجام دهد، عبارت‌اند از:

ایجاد سفارش جدید

کاربر می‌تواند سفارش جدیدی را در اوردر بوک صرافی ثبت کند. بسته به نوع سفارش،‌ باید پارامترهای مورد نیاز سفارش را تعیین کنید.

لغو سفارش

در یک صرافی سنتی، در زمان ثبت سفارش جدید،‌ یک شناسه (ID) داده می‌شود که ثبت دستور لغو با شناسه مشخص، منجر به لغو سفارش و حذف آن از اوردر بوک می‌شود. حتی اگر قسمتی از سفارش انجام شده باشد، مقدار باقی‌مانده لغو شده و سفارش حذف خواهد شد.

تصحیح سفارش

اگر می‌خواهید سفارش خود را تغییر دهید، می‌توانید آن را لغو کرده و یک سفارش جدید ثبت کنید. به این تکنیک، لغو و جایگزینی گفته می‌شود که چندان ناکارآمد نیست چون باید دستورالعمل‌های مختلفی را وارد کنید. حتی ممکن است با ثبت سفارش جدید، از لحاظ اولویت زمانی عقب بی‌افتید. یعنی افراد دیگری که قیمت سفارش آن‌ها با قیمت سفارش شما یکسان است، در اولویت قرار می‌گیرند.

برای جلوگیری از این ناکارآمدی‌ها، بعضی از صرافی‌ها به کاربران امکان تصحیح و تغییر یک سفارش را فراهم می‌کنند. به‌طور معمول، در این صرافی‌ها کاربر می‌تواند قیمت و مقدار سفارش را تغییر دهد. البته تصحیح یک سفارش ممکن است در صرافی‌های مختلف، نتایج متفاوت داشته باشد. برای مثال در صرافی بیت مکس، با افزایش مقدار سفارش اولویت کاهش می‌یابد اما با کم‌کردن مقدار سفارش اولویت تغییری نمی‌کند.

نحوه انجام معاملات

هر سفارش ثبت‌شده از دو حالت خارج نیست: منفعل (Passive) یا فعال و تهاجمی (Aggressive). تا اینجای مقاله، تمام سفارش‌هایی که درباره آن‌ها بحث شده است، از نوع منفعل بودند. یعنی قیمت لیمیت این سفارش‌ها با سفارش‌های بخش دیگر اوردر بوک تداخل ندارند. به‌بیان دیگر، اگر این سفارش‌ها پیشنهاد خرید باشند، قیمت محدود آن‌ها بیشتر و یا برابر با بهترین قیمت پیشنهاد فروش نیست و اگر این سفارش‌ها پیشنهاد فروش باشند، قیمت لیمیت آن‌ها کمتر یا برابر با بهترین قیمت خرید نیست. سفارش منفعل همواره در قیمت لیمیت خود و در بخش مربوطه خود ثابت باقی می‌ماند، به همین دلیل به آن‌ها سفارش‌های ثابت نیز گفته می‌شود.

در تمام دفترهای سفارش، همواره یک گپ و شکاف قیمتی بین بهترین پیشنهاد خرید و بهترین پیشنهاد فروش وجود دارد. اگر قیمت لیمیت یک سفارش از بهترین قیمت بخش دیگر اوردر بوک فراتر برود، این سفارش از شکاف قیمتی عبور کرده و به اصطلاح یک سفارش تهاجمی یا فعال است. برای سفارش ثبت‌شده، بهترین قیمت خرید یا فروش یک هدف یا تاچ محسوب می‌شود. در این صورت، اگر بهترین پیشنهاد اوردر بوک در همان بخش سفارش قرار گرفته باشد، به آن تاچ نزدیک و اگر در بخش مخالف (مثلا سفارش خرید با بهترین پیشنهاد فروش) قرار گرفته باشد، به آن تاچ دور گفته می‌شود.

زمانی که یک سفاش فعال وجود داشته باشد، یک معامله یا ترید انجام می‌گیرد. معامله در واقع اطلاعیه‌ای است که نشان می‌دهند بین دو طرف یک مبادله و تبادل انجام گرفته است. یعنی یک طرف مقداری سهم را در قیمت معین فروخته، و طرف دیگر همان مقدار سهم را با همان قیمت معین خریداری کرده است. وقتی که یک سفارش به معامله می‌انجامد، به اصطلاح گفته می‌شود که آن سفارش تکمیل شده است.

یک سفارش لیمیت برای تکمیل‌شدن باید به سطح سفارش‌های بخش دیگر اوردر بوک برسد و ۲ چیز درباره سفارشات منفعل مخالف موردسنجش قرار می‌گیرد:

۱. آیا قیمت سفارشات مخالف برابر یا بیشتر از قیمت لیمیت سفارش ماست؟

۲. آیا مقداری از سفارش هنوز تکمیل‌نشده باقی مانده است؟

در صورت مثبت بودن جواب این دو سوال، کل مقدار یا مقدار باقی‌مانده سفارش معامله می‌شود. اگر سفارش مخالف تکمیل شود، از اوردر بوک حذف می‌شود و ما همچنان معامله را با سفارش‌های مخالف دیگر ادامه می‌دهیم تا زمانی که یکی از دو شرط بالا محقق نشود.

معامله تک مرحله‌ای

دفتر سفارش زیر را در نظر بگیرید:

بهترین سفارش خرید ۹۹ دلار، بهترین سفارش فروش ۱۰۱ دلار و شکاف قیمتی ۲ دلار است. فرض کنید که ما سفارشی با مقدار ۵۰۰ و با قیمت محدود ۱۰۱ دلار ثبت می‌کنیم. از آنجایی که بهترین سفارش فروش (سفارش B) ۱۰۱ دلار و با قیمت سفارش ما برابر است، می‌دانیم که سفارش ما فعال شده و معامله انجام خواهد شد. مقدار سفارش B نیز ۱۰۰۰ واحد است که به‌راحتی پاسخگوی ۵۰۰ واحد سفارش ما خواهد بود. در این صورت بین ما و صاحب سفارش B معامله انجام می‌شود. معامله ما ۵۰۰ سهم با قیمت ۱۰۱ دلار است. پس از این معامله، دفتر سفارش به شکل زیر درمی‌آید:

واضح است که به‌دلیل معامله انجام‌شده، مقدار سفارش B به ۵۰۰ واحد کاهش یافته است. در واقع بخشی از سفارش B تکمیل شده و مقداری از آن باقی مانده است. معامله تکمیل‌شده نیز در قسمت Trade Feed نمایش داده می‌شود. توجه کنید که نوع معامله نیز از نوع خرید است. یعنی معاملات دوطرفه هستند؛ یک طرف خرید کرده و طرف دیگر همان مقدار را فروخته است. اما در قسمت سفارشات تکمیل‌شده اکثر صرافی‌ها، فقط یک طرف معاملات نشان داده می‌شود. معمولا نوع سفارشی که معامله را آغاز کرده‌است، به‌عنوان نوع معامله در نظر گرفته می‌شود. در مثال بالا، با توجه به اینکه معامله توسط یک سفارش خرید آغاز شده است، معامله‌ تکمیل‌شده نیز با عنوان معامله خرید و با رنگ سبز نمایش داده می‌شود.

معاملات چندمرحله‌ای

اکنون به بررسی یک مثال پیچیده‌تر می‌پردازیم. به اوردر بوک زیر توجه کنید:

فرض کنید که می‌خواهیم مقدار زیادی مانند ۵۵۰۰ سهم را به فروش برسانیم. سفارشی با مقدار ۵۵۰۰ و قیمت محدود ۹۷ دلار ثبت می‌کنیم. اولین سفارشی که در بخش پیشنهادات خرید با آن برخورد می‌کنیم، سفارش A با مقدار ۲۰۰۰ واحد و قیمت ۹۹ دلار است. مقدار این سفارش برای تکمیل سفارش ما کافی نیست، اما در هر صورت معامله انجام می‌شود. با انجام معامله ۲۰۰۰ واخد در قیمت ۹۹ دلار، سفارش A تکمیل و از دفتر سفارش حذف می‌شود.

پیشنهاد بعدی که با آن برخورد می‌کنیم، سفارش B است. ۳۵۰۰ واحد از سفارش ما باقی مانده است و مقدار سفارش B تنها ۳۰۰۰ سهم است. یک معامله دیگر با مقدار ۳۰۰۰ و قیمت ۹۸ دلار انجام می‌شود. در نتیجه سفارش B نیز تکمیل و از اوردر بوک حذف می‌شود. در نهایت با ۵۰۰ واحد باقی‌مانده، به سفارش C می‌رسیم. مقدار پیشنهاد C ۱۰۰۰ واحد است که پاسخگوی ۵۰۰ سهم ما خواهد بود. در اینجا همانند مثال اول، معامله‌ای با مقدار ۵۰۰ در قیمت ۹۷ دلار انجام می‌گیرد. شکل نهایی اوردر بوک به صورت زیر خواهد بود:

در بخش پیشنهادات خرید، سفارش‌های A و B تکمیل‌ شده و حذف شدند. و سفارش C تا حدی تکمیل شده و ۵۰۰ واحد از مقدار آن باقی مانده است. در طرف دیگر، سفارش ما نیز کاملا انجام شده است. نکته قابل‌توجه این است که سفارش ما نه در یک مرحله، بلکه در چند مرحله تکمیل شده است. قیمت محدود اصلی ما ۹۷ دلار بود اما بخشی از سفارش ما با قیمت بهتر و پایین‌تر معامله شده است. اهمیت تعیین قیمت لیمیت نیز همین است که معامله‌ و خرید پایین‌تر از قیمت مدنظر ما انجام نگیرد. در چنین معاملاتی می‌توان میانگین قیمت خرید را محاسبه کرد. در واقع این میانگین، همان میانگین قیمت حجمی وزنی یا VWAP کل سفارش‌های تکمیل شده است. این میانگین از تقسیم مجموع حاصل‌ضرب قیمت هر معامله با مقدار آن بر مقدار کل معامله‌شده به ‌دست می‌آید. میانگین قیمت معامله ما به صورت زیر محاسبه می‌شود:

پس به‌طور کلی، قیمت فروش ۱ دلار بهتر از لیمیت ما بوده است. پس از حذف سفارش‌های A و B، اکنون سفارش C بهترین پیشنهاد خرید است. همچنین با نگاه به دفتر سفارش متوجه می‌شویم که معامله ما، شکاف قیمتی را از ۲ دلار (خرید ۹۹ و فروش ۱۰۱) به ۴ دلار (خرید ۹۷ و فروش ۱۰۱) افزایش داده است.

ثبت یادآور

دفتر سفارش زیر را در نظر بگیرید:

فرض کنید یک سفارش خرید با مقدار ۳۰۰۰ سهم و قیمت لیمیت ۱۰۲ دلار ثبت کرده‌ایم. قیمت لیمیت ما بالاتر از بهترین پیشنهاد فروش یعنی ۱۰۱ دلار و معامله انجام می‌شود. همانند مثال قبل، معامله با پیشنهادات فروش به ترتیب انجام می‌شود. اولین معامله با سفارش B، یعنی ۱۴۰۰ سهم در ۱۰۱ دلار، انجام خواهد شد. معامله دوم نیز با سفارش C انجام خواهد شد که مقدار آن ۸۰۰ واحد و قیمت آن ۱۰۲ دلار است. هر دو سفارش B و C تکمیل شده و از دفتر سفارش حذف می‌شوند.

با انجام این معاملات و خرید ۲۲۰۰ سهم، هنوز ۸۰۰ سهم از سفارش باقی مانده است. گزینه بعدی سفارش D با قیمت ۱۰۳ دلار است. اما با توجه به قیمت محدود سفارش ما، یعنی ۱۰۲ دلار، معامله با پیشنهاد D انجام نمی‌شود.

در این صورت ۸۰۰ سهم باقی‌مانده چه خواهد شد؟ با توجه به اینکه سفارش ما، یک سفارش خرید بوده و مقدار آن بیش ۰ است، در بخش پیشنهادات خرید قرار می‌گیرد. و با توجه به اینکه قیمت خرید این سفارش، بالاترین قیمت است، در اولین سطر اوردر بوک قرار می‌گیرد. در واقع بهترین پیشنهاد خرید از ۹۹ دلار به ۱۰۲ دلار تغییر می‌کند و شکاف قیمت ۱ دلار (۱۰۲ خرید \ ۱۰۳ فروش) خواهد بود. اگر سفارش خود را F بنامیم، دفتر سفارش در نهایت به شکل زیر درمی‌آید:

قیمت مهم دیگری که می‌توان از اوردر بوک به‌دست آورد، قیمت میانه یا حد وسط است. قیمت میانه در واقع حد وسط قیمت بهترین پیشنهاد خرید و بهترین پیشنهاد فروش است و به صورت زیر محاسبه می‌شود:

در قیمت میانه نمی‌توان معامله کرد، ولی این قیمت وضعیت بازار را به‌خوبی نشان می‌دهد. قیمت میانه سفارش اولیه ما ۱۰۰ دلار (جمع ۹۹ و ۱۰۱ تقسیم بر ۲) است. پس ازانجام معامله قیمت میانه ۱۰۲.۵ دلار (جمع ۱۰۲ و ۱۰۳ تقسیم بر ۲) می‌شود. این یعنی معامله ما سطح شکاف قیمتی را ۲.۵ دلار افزایش داده و مقدار خود آن را به ۱ کاهش داده است.

تعریف برخی از اصطلاحات مربوط به معامله

اصطلاحات مفید مختلفی مربوط به معاملات در اوردر بوک‌ها وجود دارند که در اینجا به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

مبنای یک‌صدم

یک‌صدم یا (Bps) واحدی برای اندازه‌گیری درصد است. برای مثال ۱ درصد برابر ۱۰۰ Bps و ۰.۰۱ درصد برابر ۱ Bps است. برای نشان دادن تغییرات بسیار کوچکی که در اوردر بوک‌ها رخ می‌دهد، از از Bps استفاده می‌شود زیرا این مبنا نوشتن درصدهای بسیار کم را آسان‌تر می‌کند.

حجم معاملات

اگر در بازار ارز دیجیتال فعال باشید، احتمالا اصطلاح حجم معاملات به گوشتان خورده است. حجم معامله، بر تعداد سهم‌های معامله شده در یک زمان مشخص دلالت دارد. این اصطلاح گاها به‌جای ارزش پولی معامله‌شده نیز استفاده می‌شود.

اضافه و حذف کردن نقدینگی

همانطور که قبل‌تر اشاره شد،‌ سفارش‌ها یا منفل هستند (منجر به معامله نمی‌شود) و یا فعال (منجر به معامله می‌شود). برای مثال،‌ زمانی که شما یک سفارش فعال خرید ثبت می‌کنید،‌ معامله‌ای با پیشنهادات فروش انجام می‌گیرد. در این صورت، مقدار سهم‌های موجود در بخش فروش کاهش می‌یابد و به‌اصطلاح این سفارش منجر به کاهش یا حذف نقدینگی از بخش فروش می‌شود.

معامله خرید زمانی انجام می‌شود که سفارش فعال ما با سفارش منفعل یک شخص دیگر تبادل کند. از آنجایی که این شخص نقدینگی معامله ما را فراهم کرده است، گفته می‌شود که این فرد نقدینگی را افزایش داده یا اضافه کرده است.

کارمزد معاملات

درآمد اکثر صرافی‌ها از کارمزد معاملات حاصل می‌شود. ممکن است مکانیسم کارمزد صرافی‌ها با یکدیگر متفاوت باشد. برخی از صرافی‌ها دارای کارمزد ثابت و برخی دیگر دارای کارمزد مقیاسی است. صرافی‌ها با وضع کارمزد برای هر معامله، کسب درآمد می‌کنند.

دو اصطلاح مهم مربوط به کارمزدها، کارمزد سفارش‌گذار (Maker Fee) و کارمزد سفارش‌بردار (Taker Fee) است. زمانی که شما یک سفارش فعال ثبت می‌کنید، یک سفارش‌بردار یا تیکر و زمانی که یک سفارش منفعل برای معامله فرد دیگر ارائه می‌کنید، سفارش‌گذار یا میکر هستید. پس از انجام معامله، هر کاربر کارمزد مشخص خود را پرداخت می‌کند. سفارش‌گذار کارمزد میکر و سفارش‌بردار کارمز تیکر را پرداخت می‌کند. کارمزد به کل ارزش معامله اعمال شده و به صورت درصد (مثلا ۰.۱ درصد یا ۱۰ Bps) نشان داده می‌شود. برای مثال، معامله‌ای با مقدار ۱۰۰ بیت کوین، قیمت ۳۴۰۰۰ دلار و کارمزد سطح ۱ را در صرافی FTX در نظر بگیرید.

ارزش کل معامله یعنی ۳.۴ میلیون دلار خواهد بود (100 * $34,000 = $3.4M). سفارش‌بردار ۰.۰۷ درصد یا ۷ Bps ارزش معامله را پرداخت خواهد کرد: 0.07% * $3.4M = $2,380. کارمزد میکر برای سفارش‌بردار نیز کمی پایینتر و ۰.۰۲ درصد یا ۲ Bps خواهد بود یعنی ۶۸۰ دلار.

با نگاه به کارمزدهای صرافی بیت مکس متوجه می‌شویم که برای برخی از ارزهای دیجیتال، کارمزد میکر منفی است. به این نوع کارمزد، تخفیف میکر گفته می‌شود و در واقع صرافی این کارمزد به‌عنوان پاداش در ازای تأمین نقدینگی به سفارش‌گذار پرداخت می‌کند. پس اگر کارمزد میکر برای سفارش بالا ۰.۰۲۵ درصد (۲.۵ Bps) باشد، سفارش‌گذار ۸۵۰ دلار دریافت خواهد کرد.

کارمزدها ممکن است اثر بزرگی بر اوردر بوک‌ها داشته باشند. یکی از علل محبوبیت تخفیف میکر، تشویق کاربر به ارائه سفارش منفعل و نقدینگی برای دریافت پاداش است.

انواع سفارش‌ها

در هنگام ثبت یک سفارش در صرافی‌ها، کاربر می‌تواند انواع مختلفی از سفارش‌ها را انتخاب کند.

سفارش لیمیت یا محدود

این نوع سفارش، همان سفارشی است که تا به اینجای مقاله درباره آن صحبت کرده‌ایم. ویژگی اصلی این نوع سفارش، داشتن قیمت لیمیت است، یعنی شما مایل نیستید پایینتر از این قیمت محدود، معامله کنید. بسته به ساختار اوردر بوک، حتی ممکن است معامله شما با قیمتی بهتر از قیمت لیمیت شما انجام شود.

سفارش با قیمت بازار (سفارش مارکت)

در سفارش مارکت نیازی به تعیین قیمت لیمیت نیست. در این نوع سفارش مقدار معینی از یک سهم، با قیمت موجود در ان لحظه معامله می‌شود. در واقع سفارش‌های بازار همیشه از نوع فعال هستند. اگر یک سفارش خرید مارکت در صرافی ثبت شود، صرافی بدون توجه به قیمت، بلافاصله شروع به انجام معامله با پیشنهادات فروش می‌شود، تا زمانی که سفارش به‌طور کامل تکمیل گردد.

از آنجایی که پس از ثب سفارش بازار، کاربر هیچ کنترلی بر روی قیمت معامله ندارد، این نوع سفارش به‌ویژه برای تریدرهای تازه‌کار، ممکن است کمی دارای ریسک باشد. مثال زیر را در نظر بگیرد:

ممکن است یک کاربر با نگاه به این دفتر سفارش فکر کنم که قیمت ۱۰۱ دلار، قیمت خوبی برای خرید است و بدون اینکه اوردر بوک را به‌خوبی بررسی کند، یک سفارش مارکت خرید با مقدار ۲۰۰۰ سهم ارسال می‌کند. دقت کنید که سفارش بازار بدون توجه به قیمت، تا زمان تکمیل مقدار سفارش همچنان به انجام معامله ادامه خواهد داد. پس از تکمیل معامله، دفتر سفارش به شکل زیر خواهد بود:

همانطور که مشاهده می‌کنید، علی‌رغم اینکه چند معامله اول با قیمت معقول انجام شده، نقدینگی زیادی در بالای اوردر بوک وجود نداشته. اما در قسمت پایین اوردر بوک، سفارش‌هایی با قیمت ۱۲۰ دلار و ۲۰۰ دلار ثبت شده است. با اینکه قیمت این سفارش‌ها معقول نبوده، سفارش مارکت ما همچنان به معامله با آن‌ها ادامه داده است. در واقع معامله ما با میانگین قیمت ۱۵۵ دلار انجام شده است! کاربر فکر می‌کرد که خرید او با قیمت ۱۰۱ دلار انجام خواهد شد اما به‌طور میانگین ۵۴ دلار بیشتر پرداخته است. به این تفاوت قیمت، اسلیپیج (Slippage) گفته می‌شود.

از آنجایی که سفارش بازار ممکن است با قیمت بدتر یا بهتر از مدنظر شما انجام شود، اسلیپیج می‌تواند مثبت یا منفی باشد. البته علی‌رغم ریسک قیمتی ، در این نوع سفارش‌ها معامله شما همیشه تکمیل خواهد شد و این یکی از مزیت‌های سفارش بازار است. در سفارش‌های لیمیت، با توجه به تعیین قیمت محدود، اسلیپیج همیشه مثبت خواهد بود اما در صورت نبود پیشنهادی متناسب با قیمت لیمیت، سفارش شما تکمیل نخواهد شد.

سفارش استاپ

سفارش استاپ (Stop) که گاها استاپ لیمیت نیز نامیده می‌شود، می‌تواند یک سفارش مارکت و یا یک سفارش لیمیت باشد. سفارش استاپ پس از ثبت وارد اوردر بوک نمی‌شود، بلکه منتظر می‌ماند تا شرایط مطلوب مانند قیمت موردنظر فراهم شود و سپس فعال می‌شود. از این سفارش‌ها برای مدیریت ریسک و تنظیم حد ضرر یا استاپ لاس استفاده می‌شود. پس از فعال‌شدن، سفارش استاپ دقیقا همانند یک سفارش لیمیت یا مارکت عمل می‌کند.

Time In Force یا TIF

اجبار زمانی یا TIF دستورالعمل اضافی دیگریست که به سفارش داده می‌شود و می‌توان با استفاده از آن، شرایط و مدت‌زمانی فعال بودن یک سفارش را تعیین کرد. برخی از گزینه‌های مربوط به این دستورالعمل عبارت‌اند از:

Good Till Cancel یا GTC

اجبار زمانی اکثر سفارش‌ها به‌طور پیش‌فرض GTC است. Good Till Cancel یعنی تا زمان تکمیل و یا تا وقتی که شما آن را لغو نکنید، سفارش فعال خواهد بود.

روزانه

این تنظیم زمان نیز مشابه GTC است، با این تفاوت که این نوع سفارش‌ها در پایان روز معامله، لغو خواهند شد. ممکن است تعریف «روز» برای هر صرافی متفاوت باشد اما ساعات آن مشخص خواهد بود (مثلا در صرافی بیت مکس، ساعت ۱۲ جهانی به‌منزلۀ پایان روز معامله است).

Immediate Or Cancel Order یا IOC

این دستورالعمل در سفارش لیمیت استفاده می‌شود. اگر سفارش ثبت‌شده در صرافی فعال نبوده و منفعل باشد، بلافاصه لغو می‌شود. اگر فعال باشد، به‌طور کامل و یا بخشی از آن تکمیل خواهد شد. پس از معامله، باقی‌مانده سفارش لغو می‌شود و به حالت سفارش منفعل درنمی‌آید.

Fill Or Kill Order یا FOK

در این دستورالعمل، اگر سفارش نتواند در اوردر بوک جاری به‌طور کامل تکمیل شود، لغو شده و انجام نخواهد شد. در واقع سفارش یا به‌طور کامل انجام می‌شود و یا کلا انجام نمی‌شود.

سفارش Post Only

برخی از صرافی امکان تنظیم سفارش به‌صورت Post Only را برای کاربران فراهم می‌کنند. با این تنظیم، سفارش هیچ‌گاه فعال نخواهد بود. اگر قیمت سفارش Post Only به‌ گونه‌ای که منجر به فعال بودن سفارش شود، سفارش بلافاصله لغو خواهد شد. این گزینه بیشتر برای سفارش‌گذارانی مفید است که تنها قصد ارسال سفارش‌های منفعل را دارند و مایل به ‌پذیرش ریسک سفارش فعال نیستند.

بازارسازها (Market Makers)

همانند فروشندگان در بازارهای سنتی، بازارهای الکترونیک نیز بازارساز دارند. بازارساز یا مارکت میکر شرکتی است که برای تقاضای سفارش‌بردارها نقدینگی فراهم می‌کند. برخی از کاربران فقط می‌خواهند با ثبت یک سفارش،‌ فورا مقداری سهم را خریداری کنند یا بفروشند و اهمیتی به پرداخت کارمزد نمی‌دهند. اما مارکت میکرها اهدافی دیگری را در معاملات دنبال می‌کنند. هدف بازارساز این است که برای سفارش‌بردار نقیدنگی تهیه کرده و پاداش میکر را دریافت کند. ممکن است بازار ساز به‌طور مداوم سهمی را در قیمت پایین بخرد و با قیمت بالاتر بفروشد و در نتیجه از این تفاوت قیمت سود ببرد.

البته مارکت میکرها بین میزان خرید و فروش خود تعادل برقرار می‌کنند. اگر این افراد بیشتر در یک جهت معامله کنند، ممکن است مقداری زیادی سهم خریداری‌شده در دست داشته باشند و درصورت کاهش قیمت سهم، متحمل ضرر می‌شوند. بازارسازها بیشتر قصد دارند با خرید و فروش‌های مداوم، از پاداش‌ها و تفاوت‌های قیمت سود ببرند.

داده‌های بازار در اوردر بوک

برای معامله‌گران و شرکت‌های بازارساز، شفافیت داده‌های اوردر بوک اهمیت بسزایی در تصمیم‌گیری‌های معاملاتی دارد. صرافی‌های مختلف، داده‌های متفاوتی را دراختیار کاربران قرار می‌دهند. معمولا داده های بازار دفترهای سفارش، در ۳ سطح زیر ارائه می‌شود:

داده‌های سطح ۱ (L1)

داده‌های L1 تنها قسمت بالای اوردر بوک را شامل می‌شود. در تصویر زیر، پیشنهاد خرید، پیشنهاد فروش و همچنین مقدار موجود در قیمت موردنظر را مشاهده می‌کنید. برای اکثر افراد، این داده‌ها دارای جزئیات کافی برای انجام یک معامله کوچک هستند. به این نوع داده‌ها، داده‌های نقل‌قولی (Quoted) نیز گفته می‌شود.

داده‌های سطح ۲ (L2)

داده‌های سطح ۲، علاوه بر اطلاعات قسمت بالای اوردر بوک، داده های دیگری را نیز شامل می‌شود. در این دسته از داده‌ها، فهرستی از سطوح قیمتی و مقدار سهم دردسترس برای هر قیمت، نشان داده می‌شود. همچنین تا یک حد معین، پیشنهادات خرید و هم پیشنهادات فروش نیز نمایش داده می‌شود. این حد معمولا بین ۱۰ تا ۲۵ سطح قیمتی است اما ممکن است برخی از صرافی‌ها این محدودیت را نداشته باشند و اوردر بوک را به‌طور کامل نمایش دهند. توجه کنید که در این داده‌ها ما مجموع مقادیر سفارش‌ها در هر قیمت را می‌بینیم، نه خود سفارش‌ها را. در واقع هر سطح قیمتی می‌تواند شامل تعداد مختلفی سفارش باشد. به‌همین دلیل به این نوع داده‌ها، داده‌های متراکم نیز گفته می‌شود. جدا از بازار ارزهای دیجیتال، تنظیم داده‌های سطح ۲ پرهزینه است و نیاز به فناوری و پهنای بالایی دارد.

داده های سطح ۳ (L3)

داده‌های سطح ۳، علاوه بر سطوح قیمتی، تک تک سفارش‌ها را هم به‌صورت انفرادی نمایش می‌دهد. این دسته از داده‌ها، کامل‌ترین اطلاعات اوردر بوک را با جزئیات ارائه می‌دهند. داده‌های سطح ۳ معمولا توسط شرکت‌های بازرگانی فنی و بازارسازها استفاده می‌شود. این داده‌ها کمتر دردسترس هستند و در حوزه ارز دیجیتال نیز به‌ندرت استفاده می‌شوند.

عمق نقدینگی

اگر از قسمت بالای اوردر بوک به پایین آن حرکت کنیم، درواقع در طول عمق آن در حرکت هستیم. تعداد سطوح قیمتی که از اولین سطر اوردر بوک تا پایین آن ادامه می‌یابد، میزان عمق آن را نشان می‌دهد.

قیمت‌های اثرگذار

در مثال سفارش مارکت دیدیم که ارسال یک سفارش مارکت بزرگ در دفتر سفارشی که نقدینگی کمی دارد، چگونه باعث خرید با قیمت بالاتر و نامعقول‌تر می‌شود. اگر ما سفارشی را ثبت کنیم که تکمیل شده و باعث تغییر قیمت بهترین سفارش فروش یا خرید شود، در واقع ما باعث بروز پرایس ایمپک (Price Impact) شده‌ایم. در نتیجه، سفارش و معامله ما بر قیمت فعلی یک سهم اثر می‌گذارد.

یکی از شاخص‌های اندازه‌گیری عمق و نقدینگی بازار، محاسبه قیمت‌های اثرگذار (impact prices) است. قیمت اثرگذار یعنی بهترین قیمت خرید یا فروشی که یک سفارش مارکت با مقدار معین در آن انجام خواهد شد. اوردر بوک زیر را درنظر بگیرید:

در جدول دوم، قیمت اثرگذار خرید و قیمت اثرگذار فروش برای هر مقدار مشخص شده‌اند. این قیمت‌ها، با بررسی مقادیر سفارش‌های اوردر بوک به‌دست می‌آیند و باید دید که اگر مقادیر معینی سهم از دفتر سفارش حذف شود، بهترین قیمت خرید و فروشی که به‌دست خواهد آمد، کدام‌ است. هر چه مقدار و کمیت بیشتر بزرگ‌تر باشد، اثر قیمت نیز بزرگ‌تر خواهد بود.

تصویرسازی عمق اوردر بوک

کمیت سفارش‌های اوردر بوک گاها به‌صورت یک نمودار نمایش داده می‌شود که در آن کمیت تجمعی سطوح قیمتی مختلف مشخص شده است. خطوط کمیت از درجه‌بندی ۰ در قیمت میانه شروع می‌شوند، و در جهت عمق اوردر بوک، با افزایش نقدینگی در سطوح قیمتی عمیق‌تر، به‌صورت پله‌ای افزایش می‌یابند. این نمودارها، وضعیت نقدینگی دفتر سفارش را به‌خوبی نشان می‌دهند.

قابل‌مشاهده بودن سفارش‌ها

در برخی از صرافی‌ها، امکان ثبت سفارش‌هایی وجود دارد که قابلیت‌ مشاهده آن‌ها نسبت به سفارش‌های عادی، متفاوت است. برخی از سفارش‌ها برای کاربران بازار قابل‌مشاهده و برخی دیگر از دید کاربران مخفی هستند.

سفارش‌های مخفی

یک سفارش مخفی ساده، دقیقا همانند سفارش لیمیت است، با این تفاوت که برای کاربران بازار قابل‌مشاهده نیست. یعنی هر کسی که به‌ داده‌های سطح ۲ و سطح ۳ اوردر بوک نگاه کند، سفارش مخفی و تاثیر مقدار آن را در سطوح قیمتی مشاهده نخواهد کرد. به جز ویژگی مخفی بودن، بقیه کارایی این نوع سفارش‌ها همانند سفارش‌های لیمیت عادی است.

طبیعتا کاربرانی از این سفارشات استفاده می‌کنند که می‌خواهند معاملات خود را از دید کاربران دیگر مخفی نگه‌دارند. البته معمولا این نوع سفارش‌ها معایبی مانند کارمزد بیشتر یا اولویت کمتر دارند که ممکن است در صرافی‌های مختلف، متفاوت باشد. برای مثال، در صرافی بیت مکس کاربرانی که سفارش مخفی ثبت می‌کنند، حتما باید کارمزد تیکر را بپردازند، حتی اگر سفارش آن‌ها منفعل باشد.

سفارش آیس‌برگ (Iceberg) یا دوبخشی

فرض کنید که می‌خواهید ۱ میلیون واحد از سهمی را بفروشید. با بررسی اوردر بوک متوجه می‌شوید که اگر برای فروش این ۱ میلیون واحد، یک سفارش مارکت ارسال کنید، اثر قیمت بسیار زیاد و نامعقول خواهد بود. می‌توانید یک سفارش لیمیت ثبت کنید، اما اگر مقدار اکثر سفارشات اوردر بوک در حدود ۱۰ هزار واحد باشد، در این صورت نیز ثبت سفارشی با مقدار ۱ میلیون، ممکن است قیمت بازار را شدیدا جابه‌جا کند. حتی کاربران دیگر با دیدن سفارش فروش ۱ میلیون واحدی خود، ممکن است قیمت خرید خود را پایین‌تر بیاورند و فکر کنند شما ناامید هستید و مایلید سهام خود با قیمت‌های پایین‌تر بفروشید!

در این شرایط، شما باید برای فروش ۱ میلیون سهم خود، سفارش‌ها کوچک‌تر (مثلا سفارش‌های ۱۰ هزار واحدی) ثبت کنید و منتظر تکمیل این سفارش‌ها باشید. در واقع باید یک سفارش ۱۰ هزار واحدی ثبت کرده و منتظر باشید و پس از تکمیل آن، سفارش بعدی را ثبت کنید. اینکار را تا زمانی ادامه می‌دهید که تمام سهم‌های شما فروخته شوند. در نتیجه ۱ میلیون سهم شما با شرایط معمول بازار فروخته می‌شوند، اما این فرایند کمی زمان‌بر خواهد بود. با استفاده از سفارش‌های آیس‌برگ (کوه‌ یخ) یا دوبخشی، کاربران می‌توانند بدون این فرایند زمان‌بر، مقادیر بزرگی از سهام خود را با شرایط عادی بازار معامله کنند.

سفارش دوبخشی، نوعی سفارش لیمیت است که یک ویژگی اضافی به‌ نام تنظیم نمایش کمیت دارد. این ویژگی تعیین می‌کند که چه مقدار از سفارش در اوردر بوک قابل‌مشاهده باشد و چه مقدار از آن مخفی باقی بماند. اسم این نوع سفارش نیز از کوه‌های یخ در طبیعت گرفته‌شده است که بخش کوچکی از آن‌ها بیرون از آب و قابل‌مشاهد هستند و بخش بزرگی از آن‌ها در داخل آب مخفی می‌مانند.

مکانیسم دقیق سفارش‌های دوبخشی ممکن است در هر صرافی متفاوت باشد و بررسی آن خارج از موضوع این مقاله است. اما به‌طور کلی، سفارش آیس‌برگ نیز همانند سفارش لیمیت انجام می‌شود و با تکمیل معامله، کمیت قابل‌مشاهده کاهش خواهد یافت. اگر با انجام معامله مقدار قابل‌مشاهده سفارش دوبخشی به ۰ برسد، این سفارش قسمت قابل‌مشاهده خود را دوباره با استفاده از مقدار مخفی خود پرخواهد کرد. با تکمیل مقدار مخفی، سفارش کامل شده و حذف می‌شود.

در اوردر بوک زیر، سفارش آیس‌برگ A را مشاهده می‌کنید که مقدار کل آن ۱۰۰۰ واحد و مقدار قابل‌مشاهده آن تنها ۱۰۰ واحد است. مقدار کل سفارش به‌صورت عادی و مقدار قابل‌مشاهده آن در داخل پارانتز نشان داده می‌شود.

فرض کنید که یک سفارش مارکت فروش و فعال با مقدار ۶۰ سهم ارسال کرده و با سفارش A معامله کنیم. اوردر بوک به شکل زیر درمی‌آید:

اکنون مقدار قابل‌مشاهده سفارش A به ۴۰ رسیده است اما هنوز ۹۴۰ واحد از آن باقی‌ مانده است. سفارش مارکت فروش دیگری با مقدار ۴۰ ثبت می‌کنیم.

دوباره معامله انجام می‌شود و اینبار مقدار قابل‌مشاهده سفارش آیس‌برک تکمیل می‌شود. اما سفارش حذف نمی‌شود و در عوض بخض قابل‌مشاهده با استفاده از مقدار مخفی سفارش، دوباره به‌اندازه ۱۰۰ سهم پر می‌شود (ویژگی تنظیم نمایش کمیت). توجه کنید که زمان سفارش نیز به زمان حال تغییر می‌کند. زیرا در اکثر سیستم‌ها، پرشدن مجدد بخش قابل‌مشاهده سفارش دوبخشی، همانند ثبت یک سفارش جدید است و درنتیجه اولیت سفارش دوباره تنظیم می‌شود. البته جزئیات این فرایند ممکن است در هر صرافی متفاوت باشد.

مزایده‌ها

در فضای ارزهای دیجیتال، ۲۴ ساعته و کل روز ۳۶۵ سال، معامله انجام می‌گیرید. اکثر صرافی‌ها هیچ روز یا ساعت تعطیل ندارند مگر اینکه مشکل خاصی پیش بیاید و یا نیاز به انجام تعمیرات باشد. اما در بازار سهام، صرافی‌ها معمولا تنها در ساعات کاری فعال هستند و اغلب معاملات در چند دوره جداگانه انجام می‌شود که بین ایندوره‌ها وقتی برای ناهار در نظر گرفته می‌شود. معمولا خارج از این ساعات کاری، معامله در صرافی‌های بازار سهام امکان‌پذیر نیست.

اما چرخه انتشار اخبار ۲۴ ساعته است و ممکن است در شب اخبار مهمی درباره یک سهم منتشر شود. قیمتی که روز معامله با آن آغاز می‌شود قیمت شروع قیمتی که بازار با آن به‌ پایان می‌رسد، قیمت پایانی نام دارد. با توجه به تغییرات شبانه قیمت، ممکن است بر خلاف انتظار کاربران، قیمت پایانی روز قبل با قیمت شروع روز بعدی یکسان نباشد.

در این صورت کاربرانی که صبح قصد معامله دارند، به مشکل برمی‌خورند. صبح زود، اوردر بوک معمولا خالی است و هنوز سفارش ثبت‌شده‌ای وجود ندارد. مثل مذاکره، هیچکس نمیخوا‌هد قیمت موردنظر خود را اول اعلام کند. اگر اولین ثبت‌کننده سفارش باشند، ممکن است بعضی افراد از اطلاعاتی که آن‌ها نمی‌دانند آگاه باشند و از قیمت نامعقول آن‌ها استفاده کنند. معمولا همه قبل از معامله می‌خواهند بدانند که دیگران درباره قیمت چه نظری دارند. هربار که وقفه‌ای بین معاملات پیش می‌آید (مثل شب یا تایم ناهار)، این مشکل نیز مدام تکرار می‌شود.

برای حل این مشکل، بسیاری از صرافی‌ها قبل از آغاز معاملات عادی یک مزایده برگزار می‌کنند. مزایده معمولا در آغاز دوره معامله شروع می‌شود و حدود ۱۰ الی ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. کاربران می‌توانند در طول مزایده سفارش‌های خود را آزادانه ثبت کنند. این سفارش‌ها با یک قاعده استثنا در اوردر بوک قرار می‌گیرند. بر اساس این قاعده، در طول مزایده هیچ معامله‌ای انجام نمی‌شود، حتی اگر سفارش‌های شما از نوع فعال باشد. این باعث می‌شود که کاربران بدون نگرانی درباره قیمت‌های نامعقول، سفارش‌های خود را ثبت کنند. همچنین با ثبت سفارش‌های مختلف در طول مزایده، کاربران می‌توانند از تصمیمات و موضع‌گیری‌های دیگران آگاه شوند. با ادامه ارسال سفارش‌ها، نهایتا کاربران درباره قیمت معقول یک سهم، به تعادل خواهند رسید.

با توجه به فعال نبود معاملات، ممکن است که بهترین پیشنهاد نهاد خرید، بالاتر یا برابر با بهترین پیشنهاد فروش باشد. به این نوع دفتر سفارش، اوردر بوک ضربدری (Crossed)  گفته می‌شود. به‌ جز در شرایط مزایده، این وضعیت در اوردر بوک‌ها به‌عنوان نوعی نقص و خطای صرافی تلقی می‌شود. مثال زیر را در نظر بگیرید:

اوردر بوک بالا از نوع ضربدری است چون بهترین پیشنهاد فروش ۱۰۱ دلار است که پایین از بهترین پیشنهاد فروش یعنی ۱۰۵ دلار است. بلافاصله پس از پایان مزایده، دیگر اجازه ثبت سفارش داده‌ نمی‌شود و صرافی باید با معامله سفارش‌های متناسب، اوردر بوک را از حالت ضربدری خارج کند. قوانین مدیریت این معاملات ممکن است در هر صرافی متفاوت باشد اما معمولا صرافی‌ها معاملات را با قیمتی آغاز می‌کنند که بتواند مقدار کل معامله‌شده اوردر بوک را به حداکثر برساند.

در مثال بالا، از آنجایی که بهترین قیمت خرید و فروش ۱۰۵ و ۱۰۱ دلار هستند، هر قیمتی بین این دو که  مضربی از تیک سایز اوردر بوک (۱ دلار) باشد، می‌تواند به‌عنوان قیمت شروع انتخاب شود. صرافی این قیمت‌ها را بررسی کرده و مقدار سفارش‌هایی را که می‌توان با این قیمت‌ها تکمیل کرد، حساب می‌کند. جدول زیر، تعداد سفارش‌ها ومقدار سهامی را نشان می‌دهد که در هر قیمت می‌توان معامله کرد:

بهترین قیمت و بهترین مقداری که می‌توان در این شرایط معامله کرد، به‌ترتیب قیمت تعادلی (Indicative Equilibrium Price) یا IEP، و حجم تعادلی (Indicative Equilibrium Volume) یا IEV نام دارد. این دو معیار در طول مزایده به‌طور مدام محاسبه شده و به کاربران اعلام می‌شود تا کاربران چشم‌اندازی از قیمت شروع بازار داشته باشند. در مثال بالا، قیمت ۱۰۳ دلار به‌عنوان قیمت شروع انتخاب می‌شود چون در این قیمت می‌توان حداکثر مقدار سفارشات را معامله کرد. در نهایت اوردر بوک به شکل زیر درمی‌آید:

توجه کنید که تمامی معاملات با قیمت شروع ۱۰۳ دلار انجام شده است. اکنون اوردر بوک از حالت ضربدری خارج شده و اماده انجام معاملات بعدی است.

مزایا و معایب اوردر بوک چیست؟

دفتر سفارش صرافی ها قیمت لحظه‌ای خرید و فروش را نشان می‌دهد (مدام آپدیت می‌کند). این قضیه به سرمایه گذاران و تریدرها امکان می‌دهد که بتوانند به سرعت تصمیم بگیرند. به علاوه، دفتر سفارش اکسچنج ها به تریدرها کمک می‌کند تا جهت روند و تغییرات آن را درک کنند.

همچنین اگر یک بازار نقدینگی کافی داشته باشد، Order Book یک راه بسیار عالی برای ترید است؛ زیرا زمانی که نقدینگی زیاد است، Slippage (تفاوت بین قیمت مورد انتظار معامله مورد نظر و قیمت انجام معامله) در کمترین مقدار خود باقی می‌ماند. بیشتر صرافی‌های ارز دیجیتال مانند Binance و کوین بیس از اوردر بوک استفاده می‌کنند. همچنین بورس‌های سهام سنتی مانند بورس وال استریت نیز از همین مدل استفاده می‌کنند.

اما اگر بازار نقدینگی نداشته باشد، دفاتر سفارش به خوبی کار نمی‌کنند. شما می‌توانید سفارش خرید خود را ثبت کنید، اما فروشنده‌ای برای آن به راحتی یافت نمی‌شود و باید زمان زیادی را منتظر بمانید و بالعکس. این بدین معناست که نمی‌توانید به موقع خرید و فروش کنید و متضرر می‌شوید. به علاوه، اسپرد یا بهره زیادی را باید به صرافی یا بروکر پرداخت کنید.

Order Bookها راه را برای دستکاری بازار هموار می‌کنند. برای مثال، دلال‌ها اغلب جهت بازار را بر اساس داده‌های دفتر سفارش تشخیص می‌دهند. اگر قیمت در اوردر بوک به دیوار خرید یا فروش برخورد کند، دلالان متوجه می‌شوند که تریدرها به دنبال خرید یا فروش یک دارایی هستند و از این فرصت سوءاستفاده می‌کنند و اطلاعات اشتباهی به احساسات بازار وارد می‌کنند؛ این باعث می‌شود که بسیاری از تریدرها تصمیمات اشتباه بگیرند. از طرفی، صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) نیز فضا را برای تجارت شستشو (Wash Trading) ، طرح‌های پامپ و دامپی و غیره باز می‌کنند.

مقایسه سیستم‌های بازار ساز خودکار (AMM) و Order Book

مشکل صرافی‌های غیرمتمرکز کمبود نقدینگی است و معامله برخی جفت ارزهای دیجیتال بسیار دشوار است؛ در اینجاست که بازارساز خودکار (Automated Market Maker) برای حل این مشکل پا به میدان می‌گذارد.

مارکت میکر اتوماتیک یک ربات است که قیمت معامله بین دو دارایی را به شما اعلام می‌کند. معروف‌ترین دکسی که از AMM استفاده می‌کند، یونی سواپ است؛ در حالی که برخی دیگر از Dexها مثل کرو (Curve)، بالانسر و غیره از مدل‌های پیچیده‌تری از مارکت میکر خودکار استفاده می‌کنند.

با سیستم AMM شما نه تنها می‌توانید بدون نیاز به اعتماد معاملات خود را انجام دهید، بلکه می‌توانید با تامین نقدینگی در استخرهای این پلتفرم‌ها، درآمد کسب کنید؛ بدین صورت که هر کسی که جفت ارز دیجیتال تامین شده توسط شما را ترید کرد، کارمزدی که پرداخت می‌کند، به شما به عنوان پاداش تعلق می‌گیرد.

بازارسازهای اتوماتیک مناسب فضای دیفای هستند؛ زیرا ساده هستند و کار با آنها راحت است. غیرمتمرکز سازی بازارسازی، با ذات کریپتوکارنسی‌ها همسو است. 

دارندگان رمز ارزها می‌توانند کریپتوهای خود را در استخرهای نقدینگی قرار دهند تا نقدینگی صرافی‌های غیرمتمرکز را تامین کنند. به بیانی دیگر، آنها خود تبدیل به مارکت میکر می‌شوند. یک AMM از فرمول‌های ریاضی برای ارائه قیمت لحظه‌ای جفت ارزها استفاده می‌کنند. تفاوت اصلی بازارسازهای خودکار با اوردر بوک‌ها این است که به جای استفاده از دفتر ثبت سفارشات برای ارائه قیمت، از الگوریتم استفاده می‌کنند. شباهت هر دو مدل نیز این است که در صورت نداشتن نقدینگی کافی، کاربران نمی‌توانند به موقع خرید و فروش کنند و یا با فاصله قیمتی بسیار زیادی ترید می‌کنند.

نتیجه گیری

همانطور که در ابتدای مقاله گفتیم، نحوه کار دفتر سفارش همه اکسچنج ها یکسان است و تنها جزئیات کمی از آنها با یکدیگر متفاوت است، که عملا تغییری در عملکرد دفتر سفارش صرافی ها ندارد. در این مقاله به معرفی دفتر سفارشات و آموزش اوردر بوک و مقایسه آن با بازارساز خودکار (AMM) پرداختیم. همچنین با انواع سفارش‌ها و نمایش‌ اجزای مختلف اردر بوک با شما همراه بودیم.

Order Book به تریدر فرصت تصمیم گیری آگاهانه‌تری در خصوص علاقه به خرید و فروش ارز دیجیتال مشخص می‌دهد. همچنین دید پشت صحنه‌ای به جریانات عرضه و تقاضا ارائه می‌دهد که ممکن است نامتوازنی سفارشات، دستکاری بازار و مناطق حمایت یا مقاومت را مشخص کند که تمام این موارد می‌تواند به نفع معامله کننده باشد.