مشتقات غیرمتمرکز (Decentralized derivatives)، نوعی ابزار مالی هستند که در صرافیهای غیرمتمرکز (DEX) معامله می‌شوند. این ابزارها اخیرا در حوزه دیفای (DeFi) بسیار محبوب شده‌اند. مثل اوراق مشتقه سنتی، مشتقات غیرمتمرکز نیز ارزش خود را از یک دارایی دیگر (ارزهای دیجیتال) می‌گیرند. مشتقات غیرمتمرکز توسط قراردادهای هوشمند مدیریت می‌شوند و شرایط و ضوابط قراردادها به‌صورت خودکار تعیین می‌شود. در این مقاله از میهن بلاکچین به شما آموزش می‌دهیم که مشتقات غیرمتمرکز چیست و نحوه کار این قراردادها چگونه است.
قرارداد مشتقه یا مشتقات چیست؟
مشتقات، قراردادهایی هستند که ارزش آن‌ها به یک دارایی دیگر مثل سهام، ارز دیجیتال، ارز فیات یا کالا وابسته است. مشتقات را می‌توانید نوعی قرارداد بین دو طرف در نظر بگیرید که بر اساس ارزش یک دارایی یا قیمت آینده آن بسته شده است.
مشتقات انواع مختلفی دارند؛ مثل معاملات آپشن، فیوچرز و سواپ‌ها. تمام انواع مشتقات اساسا مثل هم هستند و به کاربران امکان می‌دهند که بدون داشتن مالکیت یک دارایی، از روند قیمت آن در آینده سود کسب کنند.
مشتقات می‌توانند به هج کردن (Hedging) یا پوشش ریسک‌های احتمالی کمک کنند و از طریق اهرم یا لوریج باعث کسب سود بیشتر می‌شوند. برای مثال، یک تریدر می‌تواند با استفاده از اهرم، با سرمایه کم خود یک قرارداد فیوچرز را خریداری کند که مقدار زیادی از یک دارایی را تحت کنترل دارد.
بعضی از معامله‌گران از مشتقات برای معامله کردن کلاس‌های مختلف دارایی و تنوع دادن به پورتفولیوی خود استفاده می‌کنند. اما در پوشش ریسک، پوزیشن مخالف قرارداد مشتقه خریداری می‌شود تا ضررهای احتمالی سرمایه‌گذاری فعلی جبران شود.
توجه داشته باشید که به‌دلیل پیچیدگی و امکان استفاده از اهرم، مشتقات نیز ریسک‌هایی دارند که باعث تشدید ضررها می‌شوند. در نتیجه، قبل از هرگونه سرمایه‌گذاری مهم است که از خطرات و پیامدهای احتمالی معاملات مشتقه آگاه باشید.
مشتقات غیرمتمرکز چیست؟
مشتقات غیرمتمرکز ارز دیجیتال یا مشتقات دیفای نیز ارزش خود را از یک دارایی دیگر می‌گیرند، اما در پروتکل‌های بلاکچینی معامله می‌شوند. در حوزه دیفای، بیشتر مشتقات مبتنی بر ارزهای دیجیتال معامله می‌شود، اما ساخت مشتقات وابسته به دارایی‌هایی دیگر مثل سهام نیز ممکن است.
قراردادهای مشتقه ارز دیجیتال به افراد امکان می‌دهند که از روند قیمت آینده یک دارایی سود بگیرند یا پوزیشن‌های خود را در یک محیط شفاف و بدون واسطه هج کنند. پروتکل‌های سازنده مشتقات معمولا محدودیتی برای ورود ندارند و کاربران می‌توانند با کیف پول خود به آن‌ها متصل شوند.
در پروتکل‌های مشتقه ارز دیجیتال، کاربران بر داراییها و کلیدهای خصوصی خود کنترل دارند و مجبور به واگذاری آن‌ها به پلتفرم‌های متمرکز یا شرکت‌های واسطه نیستند. یعنی کاربران می‌توانند براساس استراتژی‌های خود و بدون گذراندن فرایندهای طولانی، دارایی‌های خود را بین پروتکل‌های مختلف منتقل کنند.
نحوه کار صرافیهای غیرمتمرکز مشتقات چگونه است؟
صرافیهای غیرمتمرکز مشتقات بر بستر بلاک چین فعالیت کرده و امکان تراکنش‌های بدون واسطه را فراهم می‌کنند. بلاک چین به‌عنوان یک دفتر کل غیرقابل تغییر و ضد دستکاری عمل کرده و تمام تراکنش‌ها و اجرای قراردادها را به‌صورت غیرمتمرکز ثبت می‌کند. این باعث می‌شود که پس از اعتبارسنجی و اضافه‌شدن تراکنش‌ها به بلاک چین، امکان حذف یا تغییر آن‌ها وجود نداشته باشد.
پروتکل‌های مشتقات غیرمتمرکز در بلاکچین‌های مختلف مثل اتریوم، بایننس چین، سولانا یا حتی راهکارهای لایه دوم ساخته می‌شوند. البته سطح امنیت، مقیاس‌پذیری و کارمزد تراکنش بلاکچین‌ها باهم متفاوت‌اند و این می‌تواند تجربه کاربری و عملکرد کلی یک پروتکل مشتقات را تحت‌تاثیر قرار دهد.
برخی از صرافیهای مشتقه از قابلیت‌های کراس‌چین و تعامل‌پذیری برخوردارند و امکان معامله مشتقات در بلاکچین‌های مختلف را برای کاربران فراهم می‌کنند. فناوری مهم دیگر در این پروتکل‌ها، قرارداد هوشمند است که تراکنش‌ها را بدون نیاز به هیچ واسطه‌ای انجام می‌دهد. قراردادهای هوشمند، قراردادهای خود-اجرا هستند که شرایط و ضوابط آن‌ها مستقیما در کد آن‌ها نوشته شده است. زمانی که شرایط ازپیش‌تعیین‌شده مهیا شود، این قراردادها تراکنش‌ها و سایر قابلیت‌ها (مثل استیکینگ و حاکمیت) را به‌طور خودکار تنظیم و اجرا می‌کنند.
پروتکل‌ها گاهی برای ردیابی دقیق قیمت‌ها و مرتبط کردن آن‌ها با دارایی‌های واقعی از اوراکل‌های بلاکچینی استفاده می‌کنند. اوراکل‌های بلاکچینی در سطح تمرکززدایی، دقت داده‌ها و تناوب به‌روزرسانی‌ها با هم متفاوت‌اند و این عوامل در قابل‌اعتماد بودن پلتفرم اثر دارند.
نحوه کار پروتکل‌های غیرمتمرکز مشتقه اغلب براساس مدل‌های حاکمیتی غیرمتمرکز است و کاربران می‌توانند تا حدی در تصمیم‌گیری‌های مربوط به آن‌ها مشارکت داشته باشند. برخی پروتکل‌ها از ساختار حاکمیتی غیرمتمرکز و برخی دیگر از ساختار تصمیم‌گیری متمرکز استفاده می‌کنند.
توکن‌های بومی نقش مهمی در پروتکل‌های مشتقات ایفا می‌کنند. مثلا برخی پلتفرم‌ها از طریق دائو (DAO) به هولدرهای توکن خود امکان می‌دهند که در حاکمیت مشارکت داشته باشند و به پروپوزال‌های مربوط به تغییرات و به‌روزرسانی‌های پروتکل رای دهند.
گاهی به جای استیبل کوین‌ها می‌توان از این توکن‌ها به‌عنوان وثیقه برای معاملات استفاده کرد. ضمنا، صرافی غیرمتمرکز می‌تواند از توکن بومی خود برای تشویق بازارسازها استفاده کند؛ مثلا کارمزدها را بین بازارسازهایی که به تامین نقدینگی پلتفرم کمک می‌کنند، توزیع کند.
آشنایی با انواع مشتقات غیرمتمرکز ارز دیجیتال
همانطور که قبل‌تر اشاره کردیم، مشتقات غیرمتمرکز در حوزه ارز دیجیتال انواع مختلفی دارند. در این قسمت با ۳ نوع قرارداد مشتقه معروف آشنا می‌شوید.
قراردادهای فیوچرز (Futures contracts)
قراردادهای آتی یا فیوچرز نوعی توافق مالی هستند که به‌وسیله آن‌ها معامله‌گر می‌تواند از روند قیمت آینده یک دارایی سود کسب کند. در واقع، قرارداد فیوچرز نوعی توافق برای خرید و فروش یک دارایی در قیمت و تاریخ ازپیش‌تعیین‌شده در آینده است.
در امور مالی سنتی، قراردادهای فیوچرز در صرافیهای متمرکز (CEX) معامله می‌شوند. در دیفای یا سیستم مالی غیرمتمرکز، کاربران می‌توانند در محیط‌های غیرمتمرکز و بدون نیاز به مجوز، به قراردادهای آتی دسترسی داشته باشند و در یک شبکه بلاکچینی آن‌ها را به‌طور مستقیم و بدون واسطه معامله کنند.
قراردادهای فیوچرز می‌توانند دائمی (Perpetual) یا دارای تاریخ انقضا باشند. قراردادهای فیوچرز دائمی شبیه قراردادهای فیوچرز سنتی هستند، اما تاریخ انقضا یا زمان تسویه ندارند. این نوع قرارداد، محبوب‌ترین نوع Decentralized derivatives است.
قراردادهای آتی دائمی نسبت به قراردادهای آتی عادی منعطف‌تر هستند و دسترسی به آن‌ها آسان‌تر است، اما ریسک‌هایی مثل اهرم بالا و کارمزد زیاد نیز دارند.
قراردادهای آپشن (Options contracts)
قرارداد آپشن یا اختیار نوعی قرارداد مالی است که در آن هولدر اختیار دارد که یک دارایی را در قیمت و تاریخ مشخص (تاریخ انقضا) خرید کند یا بفروشد. همین تعریف برای ارزهای دیجیتال نیز صدق می‌کند. از قرارداد آپشن می‌توان برای پوشش ریسک نوسانات قیمت یک دارایی دیجیتال و یا معامله روندهای قیمتی آینده آن استفاده کرد.
مثلا، اگر یک سرمایه‌گذار درمورد کاهش قیمت اتریوم‌های خود در آینده نگران باشد، می‌تواند یک آپشن فروش (Put) بخرد. قرارداد آپشن به او امکان می‌دهد که بدون توجه به قیمت اسپات اتریوم، آن را با قیمت ازپیش‌تعیین‌شده بفروشد. در این صورت اگر قیمت اتریوم از قیمت ازپیش‌تعیین‌شده پایین‌تر برود، از ضررهای احتمالی جلوگیری می‌شود.
از طرف دیگر، از قرارداد آپشن می‌توان برای کسب سود از روندهای قیمتی آینده ارزهای دیجیتال استفاده کرد. در این شرایط، سرمایه‌گذار یک آپشن خرید (Call) می‌خرد و اگر قیمت دارایی بیش از حد رشد کند، می‌تواند آن را در قیمت ازپیش‌تعیین‌شده خریداری کند.
دارایی‌های مصنوعی (Synthetic assets)
دارایی‌های مصنوعی که به آن‌ها Synths نیز گفته می‌شود، انعکاس دیجیتال دارایی‌های مختلف هستند که برای ارائه معامله و دسترسی آسان به آن داراییها طراحی شده‌اند. دارایی‌های مصنوعی، مشتقات توکنیزه‌شده هستند که با استفاده از فناوری بلاک چین، ارزش دارایی‌های مربوطه و ویژگی‌هایی مثل تورمی بودن آن‌ها را منعکس می‌کنند.
دارایی‌های مصنوعی تقریبا شبیه استیبل کوین‌ها هستند اما تنوع زیادی دارند. چون می‌توانند دارایی‌های مختلفی مثل سهام، فلزات گران‌بها، آلت کوین‌ها، قراردادهای آپشن و فیوچرز را منعکس کنند. ضمنا، دارایی‌های مصنوعی ارزش یک دارایی خاص را با دقت زیاد منعکس می‌کنند اما این دو دارایی پشتوانه مستقیم هم نیستند.
دارایی مصنوعی با استفاده از شفافیت و آزادی بلاک چین، به هر کسی امکان می‌دهد که به‌راحتی به دارایی‌های مختلف دسترسی داشته باشد. این داراییها جزو سرمایه‌گذاری‌های بدون مجوز محسوب می‌شوند که با دارایی‌های سنتی در ارتباط هستند.
معایب و چالشهای مشتقات غیرمتمرکز
قبل از هرگونه سرمایه‌گذاری، مهم است که از ریسک‌های معامله Decentralized derivatives آگاه باشید. از آنجایی که مشتقات دیفای ابزارهای مالی پیچیده و پرنوسان هستند، معامله آن‌ها ریسک بیشتری نسبت به معامله ارزهای دیجیتال دارد. در نتیجه، ممکن است سود و ضرر حاصل از آن‌ها بسیار بیشتر از ارزهای دیجیتال باشد.
مسئله دیگر، بحث نقدینگی است. DEXها نسبتا نوظهور هستند و پایین بودن حجم معاملات در آن‌ها، معامله آنی مشتقات را کمی سخت‌تر می‌کند. در واقع، صرافیهای غیرمتمرکز به اندازه صرافیهای عادی ارز دیجیتال کاربرپسند نیستند. افراد تازه‌کار که با کیف پول‌های غیرحضانتی آشنا نیستند، با مشکلاتی مثل متصل کردن کیف پول به DEX، فراموشی رمز عبور و از دست رفتن عبارات بازیابی مواجه می‌شوند.
علاوه بر این‌ها، پلتفرم‌های غیرمتمرکز بدون اینکه از زمان بلاک اثر بگیرند، امکان معامله آنی را برای کاربران فراهم می‌کنند. اما در زمان‌های شلوغی شبکه، کارمزدها افزایش می‌یابد و استفاده از دفتر سفارش آنچین DEXها بعضا مشکل‌ساز می‌شود.
عامل دیگری که در معاملات مشتقات غیرمتمرکز باید در نظر بگیرید، امنیت است. صرافیهای غیرمتمرکز به‌طور کامل در برابر هک ایمن نیستند و آسیب‌پذیری‌های خاصی دارند. مثلا، با توجه به اینکه پروتکل‌ها توسط قراردادهای هوشمند کنترل می‌شوند، یک باگ کوچک در کد این قراردادها می‌تواند منجر به از کار افتادن قراردادهای مشتقه شود.
تاکنون نمونه‌های زیادی از آسیب‌پذیری‌های قرارداد هوشمند و از دست رفتن سرمایه کاربران در پلتفرم‌های دیفای را شاهد بوده‌ایم. برای کاهش ریسک معاملات، همیشه خودتان تحقیق کنید (DYOR) و مواردی مثل تیم پلتفرم، انواع مشتقات و امنیت قرارداد هوشمند را به‌خوبی بررسی کنید.
سوالات متداول (FAQ)
- مشتقات غیرمتمرکز در دیفای چیست؟
مشتقات غیرمتمرکز هم مشابه مشتقات سنتی، ارزش خود را از یک دارایی دیگر می‌گیرند، با این تفاوت که در صرافیهای غیرمتمرکز معامله می‌شوند. از انواع مشتقات غیرمتمرکز باید به قراردادهای فیوچرز، آپشن و دارایی‌های مصنوعی اشاره کرد.
- مشتقات دیفای چه معایب و چالشهایی دارد؟
نقدینگی پایین و عدم پشتیبانی در صرافیهای غیرمتمرکز، افزایش کارمزد در زمان شلوغی شبکه و هک قراردادهای هوشمند از معایب و چالشهای مشتقات دیفای است.
جمع‌بندی
از طریق مشتقات غیرمتمرکز (Decentralized derivatives) یا مشتقات دیفای، سرمایه‌گذاران می‌توانند در یک محیط بدون واسطه از تغییرات قیمت دارایی‌های مربوطه سود کسب کنند. با رشد و توسعه فناوری بلاک چین، انتظار می‌رود که انواع جدیدی از مشتقات غیرمتمرکز وارد بازار شوند. در هر صورت قبل از هرگونه معامله و استفاده از این ابزارهای مالی، تجربه و ریسک‌پذیری خود را ارزیابی کنید و میزان ضرری که قابلیت تحملش را دارید در نظر بگیرید. در مطلب فوق به این سوال پاسخ دادیم که مشتقات غیرمتمرکز چیست و این قراردادها چه کاربردی در دیفای دارند. آیا شما مشتقات غیرمتمرکز را معامله می‌کنید؟ نظر شما درباره این نوع سرمایه‌گذاری چیست؟ لطفا نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
