هم‌زمان با افزایش تورم و کاهش ارزش ریال، بازارهای سرمایه بسیار بیشتر از گذشته در مرکز توجه هستند؛ اما ناآشنایی افراد با برخی مفاهیم، مشکلاتی را به وجود می‌آورد. از جمله این موارد، می‌توان به تفاوت‌های ساختاری صرافی ارز دیجیتال و کارگزاری بورس اشاره کرد.

این دو نهاد مالی، با هم تفاوت‌هایی دارند و ناآگاهی از این مسئله، به زیان کاربران تمام می‌شود. در این مقاله از میهن بلاکچین، ضمن توضیح تفاوت‌های صرافی ارز دیجیتال و کارگزاری بورس، این مسئله را هم موشکافی خواهیم کرد که چرا نباید از صرافی‌های ارز دیجیتال به عنوان کیف پول استفاده کرد.

مفهوم صرافی ارز دیجیتال و کارگزاری بورس

بازار رمزارزها در مقایسه با بازار سهام، یک بازار نوپا و تازه‌کار به شمار می‌آید که عمر زیادی ندارد. در سال ۲۰۰۹ بود که ساتوشی ناکاموتو با معرفی بیت کوین، پای این مفهوم جدید را به زندگی ما باز کرد. صرافی ارز دیجیتال نهادی است که در آن می‌توانیم اقدام به خرید و فروش ارزهای دیجیتال مثل اتریوم، BNB، ریپل، تتر و غیره کنیم و به زبان ساده می‌توان گفت که صرافی ارز دیجیتال دروازه ورود پول فیات به بازار کریپتو است. 

در سمت دیگر کارگزاری بورس را داریم که از طریق آن می‌توانید سهام شرکت‌ها را خریداری کنید. در ایران کارگزاری‌های زیادی وجود دارند که می‌توانید با استفاده از ریال، سهام شرکت‌های داخلی را معامله کنید. مزیتش هم این است که دیگر نیازی به تبدیل پول خود به دلار یا سایر ارزهای خارجی ندارید.

این شما هستید که تصمیم می‌گیرید در بازاری داخلی سرمایه‌گذاری کنید یا بازار خارجی! استفاده از هر کدام از این دو مورد، نیازمند دانش و اطلاعاتی‌ست که اگر به آنها تسلط نداشته باشید، ممکن است با یک اشتباه دارایی خود را از دست بدهید. این مسئله به خصوص در مورد صرافی‌های ارز دیجیتال خیلی پررنگ‌تر است؛ جایی که ممکن است به دلیل تحریم ایران، کاربران هم‌وطن نتوانند دارایی‌های خود را برداشت کنند یا سرمایه آنها توسط صرافی فریز شود.

آشنایی بیشتر با صرافی ارز دیجیتال

صرافی محلی برای تبدیل دارایی‌هاست؛‌ جایی که برای مثال ریال می‌دهید و دلار می‌گیرید. در بازار کریپتو نیز، می‌توانید دارایی‌های خود را به یکدیگر تبدیل کنید. می‌توانید پول فیات بدهید و رمزارز بگیرید؛ یا برعکس، رمزارزتان را بفروشید و به جای آن پول فیات بگیرید.

همین‌جا این نکته را هم باید در نظر گرفت که بدون داشتن کیف پول ارز دیجیتال، امکان خرید و فروش دارایی‌های رمزارزی وجود ندارد. صرافی‌ها هم کیف پول مخصوص به خود را دارند. زمانی که در یک صرافی حساب باز می‌کنید، یک کیف پول به شما تعلق می‌گیرد که فقط داخل آن صرافی می‌توانید از آن استفاده کنید. این کیف پول یک آدرس مشخص دارد که برای ارسال و دریافت تراکنش‌ها باید از آن آدرس استفاده کنید.

باید این را دانست که صرافی‌های ارز دیجیتال می‌توانند به صورت غیرمتمرکز فعالیت کنند یا متمرکز. در این مقاله نمی‌خواهیم به این دو مفهوم بپردازیم؛ فقط این را بدانید که در صرافی غیرمتمرکز، کنترل دارایی‌ها به عهده خودتان است؛ در حالیکه در صرافی‌های متمرکز، کلید خصوصی در اختیار مالکان صرافی است که این مسئله باعث می‌شود آنها بتوانند هر زمان به دارایی‌های شما دسترسی داشته باشند. همین مسئله دلیل بسیار موجهی است که از صرافی رمزارز، به عنوان کیف پول استفاده نکنیم.

فرق حساب صرافی با کیف پول چیست؟

خیلی وقت‌ها اسم «حساب صرافی» و «کیف پول» آن‌قدر کنار هم به کار می‌رود که تمایز قائل شدن بین آن‌ها برای کاربر عادی ممکن است پیچیده باشد، اما واقعیت درست برعکس است. برای اینکه ماجرا خیلی راحت و قابل لمس شود، بگذارید از تصویری ساده شروع کنیم. پولی که در تاکسی اینترنتی شارژ می‌کنید را در نظر بگیرید. این پول برای شماست، اما در اختیار شما نیست. شما فقط می‌توانید از آن برای پرداخت کرایه استفاده کنید، نه اینکه کیف‌تان را بردارید و آزادانه هر کاری خواستید با آن انجام دهید. پول آنجاست، اما کنترل واقعی‌اش در دست شما نیست.

حساب صرافی دقیقاً همین شکل را دارد. شما دارایی را می‌خرید، اما مالکیت کامل آن را در دست ندارید. صرافی است که تصمیم می‌گیرد:

• چه زمانی برداشت باز باشد
• چه زمانی احراز هویت اجباری شود
• تراکنش‌ها به چه شکلی پردازش شوند
• و بدتر از همه، اگر مشکلی برای صرافی پیش آمد، تکلیف دارایی‌ها چه خواهد شد.

این «مالکیتِ بدون کنترل» همان نقطه‌ای است که خیلی‌ها را به دردسر انداخته؛ در مقابل، کیف پول شخصی مانند گاوصندوقی کوچک در خانه شماست. گاوصندوقی که:

• کلیدش فقط دست خودتان است.
• هیچ پلتفرمی نمی‌تواند آن را قفل کند.
• حتی اگر اپ پاک شود یا موبایلتان عوض شود، با همان عبارت بازیابی همه‌چیز را برمی‌گردانید.
• دارایی درون آن فقط به دستور شما جابه‌جا می‌شود و بس.

وقتی رمزارزتان را در کیف پول خودتان نگه می‌دارید، مسئولیت کاملش با شماست؛ مثل پول نقدی که در گاوصندوق گذاشته‌اید. هیچ صرافی، هیچ شرکت و هیچ نهاد خارجی نمی‌تواند در مورد آن تصمیم بگیرد. و اینجاست که یک جمله مشهور در دنیای کریپتو معنا پیدا می‌کند:

اگر کلید خصوصی در اختیار تو نیست، دارایی هم در اختیار تو نیست. (Not Your Keys, Not Your Coins)

این جمله فقط یک شعار نیست؛ قانونی نانوشته است که سال‌ها تجربه، ورشکستگی‌ها، هک‌ها، بلوکه شدن دارایی‌ها و داستان‌های تلخ هزاران کاربر آن را ساخته است. حتی تجربه جهانی هم این را ثابت کرده؛ تمام سقوط‌ها و فریز شدن‌های مشهور، مانند سقوط FTX تا کوینکس و حتی صرافی‌های کوچکتر، یک وجه مشترک داشتند: کاربران کلید خصوصی نداشتند، پس هیچ‌کاری از دستشان برنمی‌آمد.

پس وقتی پای امنیت و سرمایه‌گذاری بلندمدت وسط است، صرافی جای نگهداری دارایی نیست. صرافی محل معامله است؛ کیف پول محل مالکیت واقعی.

بازار سهام یا بورس اوراق بهادار چیست؟

شرکت‌های سهامی عام، سهام شرکت خود را در محلی به نام بازار بورس اوراق بهادار عرضه می‌کنند تا عموم مردم بتوانند با سرمایه‌گذاری در آن شرکت، در سود و زیان آن مشارکت کنند. این بازار توسط سازمان بورس و اوراق بهادار اداره می‌شود. این سازمان توسط شورایی مدیریت می‌شود که رئیس این شورا، وزیر اقتصاد و دارایی است. به عبارتی می‌توان گفت که متولی سازمان بورس و اوراق بهادار در ایران، وزارت اقتصاد و دولت است.

کارگزاری‌های بورس پل ارتباطی میان سهامداران هستند. این سازمان‌ها واسطی هستند که مردم از طریق آنها می‌توانند به راحتی معاملات خود را در بازار انجام دهند. برای مشارکت در بازار بورس، باید کد بورسی دریافت کنید. این کد بورسی مثل کدملی منحصربه‌فرد است و توسط سازمان بورس صادر می‌شود. اگر فردی بخواهد سهام یک شرکت (مثلا ایران خودرو) را خریداری کند، باید حساب کاربری خود را در یک کارگزاری شارژ کرده و اقدام به خرید سهام کند. این سهم، روی کد بورسی او ثبت خواهد شد و در این میان کارگزاری صرفا یک واسطه است. 

از طرفی کارگزاری‌ها باید از سازمان بورس مجوز فعالیت دریافت کنند. سازمان بورس حساسیت زیادی برای ثبت کارگزاری به خرج می‌دهد. کارگزاری باید در زمان ثبت شرکت، یک حساب بانکی به نام شرکت خود معرفی کند و ضمانت‌های بسیاری را نزد سازمان بسپارد. از این رو به واسطه ورود دولت، مردم اعتماد بالایی به کارگزاری دارند.

در یک کلام، این را باید گفت که سازمان بورس اوراق بهادار به صورت مستقیم بر فعالیت‌های کارگزاری‌ها نظارت دارد. این مسئله باعث می‌شود امکان تخلف کارگزاری‌ها کم شود و دارایی افراد (چه پول نقد باشد و چه سهام)، در محلی ایمن نگهداری شود.

تفاوت کارگزاری بورس و صرافی ارز دیجیتال چیست؟

کاربران برای خرید سهام باید به سایت کارگزاری مراجعه کنند. از طرفی برای خرید ارز دیجیتال هم باید به صرافی مراجعه کرد. این دو در ظاهر شبیه هم هستند؛ اما تفاوت میان آنها چیست؟ برای بررسی این مسئله، تفاوت‌ها را در قالب چند مورد مجزا در ادامه بررسی می‌کنیم.

ثبت قانونی

همان‌طور که بالاتر گفتیم، کارگزاری‌های بورس باید استانداردهای سفت و سخت نهادهای نظارتی را فراهم کنند تا مجوز بگیرند؛ اما در مورد صرافی‌ها چه؟‌ اکنون صرافی‌های ایرانی ارز دیجیتال، از هیچ نهادی مجوز دریافت نمی‌کنند و این خود کاربر است که باید تصمیم بگیرد از کدام صرافی استفاده کند. در مورد صرافی‌های خارجی هم اکثر آنها مجوزهایی از نهادهای مربوطه دریافت می‌کنند؛ اما به طور کلی مسئله قانون گذاری ارزهای دیجیتال، هنوز هم حل نشده است.

هنوز کسی نمی‌داند در صورت تخلف صرافی‌های ایرانی، باید به کدام نهاد شکایت کند. البته پلیس فتا در این زمینه فعالیت می‌کند؛ اما در حالت کلی نمی‌توان صرافی ارز دیجیتال را در این زمینه با کارگزاری مقایسه کرد. پلیس فتا تنها به تراکنش‌های ریالی نظارت می‌کند؛ اما در مورد اینکه صرافی تراکنش‌های انجام‌شده را کجا نگهداری می‌کند، از چه کیف پولی استفاده می‌کند و چند کیف پول دارد، کلید خصوصی آن را در کجا نگهداری می‌کند، چند نفر کلید خصوصی کیف پول‌های صرافی را در اختیار دارند و غیره، هیچ اطلاعی ندارد. شاید بتوان گفت این مهم‌ترین تفاوت میان صرافی ارز دیجیتال و کارگزاری بورس است.

نگهداری دارایی‌ها

دومین تفاوتی که باید به آن اشاره کرد، مربوط به محل نگهداری دارایی است. وقتی که سهام می‌خرید، دارایی‌های شما در کد بورسیتان ثبت می‌شود. گفتیم که سازمان بورس و اوراق بهادار این کد را صادر می‌کند و اگر کارگزاری تخلفی انجام بدهد، باید به این نهاد پاسخگو باشد.

از طرف دیگر، وقتی از طریق صرافی ارز دیجیتال اقدام به خرید رمزارز می‌کنید، دارایی‌های شما در کیف پول تعبیه‌شده در صرافی ذخیره می‌شوند. کلید خصوصی آن کیف پول هم در دستان صرافی است. طبیعی است که صرافی برای جلوگیری از مشکلات امنیتی، این کلید خصوصی را در اختیار کاربران قرار نمی‌دهد. مسئله مهم این است که نباید این کیف پول را به عنوان کیف پول شخصی خودتان تلقی کنید. کیف پولی که کلید خصوصی آن را ندارید، عملا کیف پول شما نیست. زمانی که اجازه می‌دهید دارایی‌هایتان به مدتی طولانی در کیف پول صرافی باقی بماند، به این معناست که به صرافی کاملا اعتماد کرده‌اید و مشکلی با آن ندارید؛ اما باید ریسک بالای این کار را هم به جان بخرید.

صرافی‌ها چطور ورشکست می‌شوند؟ پشت‌پرده‌ای که هیچ کاربری نمی‌بیند

ورشکستگی صرافی‌ اتفاقی ناگهانی نیست؛ معمولاً شبیه به زلزله‌ای خاموش است. از بیرون همه‌چیز آرام و بی‌نقص به‌نظر می‌رسد: صفحه معاملات فعال است، واریز و برداشت کار می‌کند، حجم معامله طبیعی است… اما پشت پرده، اتفاق‌هایی می‌افتد که کاربر هرگز نمی‌بیند و وقتی بالاخره خبر «تعلیق برداشت» منتشر می‌شود، دیگر خیلی دیر شده است. واقعیت این است که بیشتر صرافی‌ها فقط نقش واسطه‌ای ساده را بازی نمی‌کنند؛ آنها موجودیت مالی تمام‌عیارند و درست مثل بانک‌ها، اگر مدیریتشان اشتباه باشد، می‌توانند زمین‌گیر شوند. اما فرق حیاتی‌شان با بانک این است که بانک تحت نظارت شدید است و صرافی نه. اما چه اتفاق‌هایی باعث سقوط صرافی‌ها می‌شود؟

• استفاده از دارایی کاربران برای جبران کمبود نقدینگی: بسیاری از صرافی‌ها بدون اینکه اطلاع بدهند، بخشی از دارایی کاربران را برای تأمین نقدینگی استفاده می‌کنند؛ یعنی پولی که باید در کیف پول سرد و امن باشد، برای پرداخت سود به کاربران دیگر، برای پوشش برداشت‌های سنگین یا حتی برای خرید دارایی‌هایی که صرافی فکر می‌کند رشد می‌کنند، وارد چرخه داخلی می‌شود.
• وام‌دهی پنهانی؛ کاری که صرافی به زبان نمی‌آورد: برخی صرافی‌ها دارایی کاربران را بدون اطلاع آنها به شرکت‌ها یا پروژه‌های دیگر قرض می‌دهند. اگر آن پروژه ورشکسته شود، پولی که باید در کیف پول کاربر می‌بود، عملاً دود می‌شود.
• نگهداری خطرناک دارایی‌ها در «هات ولت»: بعضی صرافی‌ها برای سرعت یا راحتی، بیشتر دارایی کاربران را در هات‌ولت‌ها نگه می‌دارند و هکری حرفه‌ای می‌تواند با رخنه‌ای کوچک در امنیت، بخش بزرگی از دارایی صرافی را یکجا خارج کند. در چنین حالتی دیگر پولی برای برگشت دادن به مشتری وجود ندارد.
• مدیریت ریسک اشتباه؛ تصمیم‌هایی که یک‌شبه کل دارایی را می‌سوزاند: خیلی از صرافی‌ها با پول کاربران معامله می‌کنند، معامله‌هایی که هیچ‌کس از آنها خبر ندارد. اگر بازار ناگهان ریزش کند و این موقعیت‌ها لیکویید شوند، تمام دارایی‌های داخلی صرافی نابود می‌شود. در این لحظه، صرافی فقط یک راه دارد: بستن برداشت‌ها.
• خطای انسانی و سوءاستفاده داخلی: گاهی ماجرا ساده‌تر از این حرف‌هاست: کارمند ارشد کلید خصوصی صرافی را در اختیار دارد. یک اشتباه کوچک باعث لو رفتن اطلاعات می‌شود یا یک نفر از تیم داخلی خودش عامل خروج غیرمجاز دارایی‌ها می‌شود. در چنین مواردی هم کاربر اولین قربانی است، چون هیچ نظارتی وجود ندارد که به نفع او عمل کند.

تمام این‌ها یک نقطه مشترک دارند: وقتی دارایی شما در صرافی است، عملاً کنترلش در دست خودتان نیست. ممکن است صرافی سال‌ها درست و سالم کار کند، اما یک تصمیم اشتباه، یک هک یا یک بحران نقدینگی کافی است تا صبح که بیدار می‌شوید ببینید دارایی‌تان «معلق» شده، نه دزدیده شده، نه قابل برداشت است و این بدترین حالت ممکن است.

خطر هک شدن

وقتی سهم می‌خرید، همان‌طور که گفتیم سهام شما روی کد بورسیتان ذخیره می‌شود؛ این کد بورسی هم که با کد ملیتان ثبت شده است. پس جای دارایی شما ایمن است و نباید نگران هک شدن آن باشید؛ اما آیا در مورد صرافی هم همین امر برقرار است؟ نه. وقتی که شما داراییتان را در کیف پول صرافی قرار می‌دهید، خطر هک شدن را هم باید بپذیرید. کاری نداریم که اصلا چطور ممکن است صرافی هک شود؛ اگر این اتفاق بیفتد، دارایی شما هم از دست خواهد رفت.

نظارت

قانون‌گذاری با نظارت ارتباط مستقیمی دارد. وقتی قانون مشخصی برای صرافی‌های ارز دیجیتال وجود ندارد، نظارتی هم در کار نیست؛ اما بورس اوراق بهادار ناظران متعددی دارد و تخلفات آن ثبت می‌شود. حتی اگر دل خوشی هم از بورس نداشته باشید، باز هم نمی‌توانید منکر تفاوت‌های نظارتی کریپتو و بورس شوید. این مسئله فقط در مورد صرافی‌های ایرانی صدق نمی‌کند و در تمام دنیا نمونه‌های آن را می‌توان دید.

چرا نباید رمزارزهای خود را در صرافی نگهداری کنیم؟

انتقال دارایی از صرافی به کیف پول و برعکس، نیازمند پرداخت هزینه است. همین هزینه باعث می‌شود بسیاری از تریدرها از این رفت و برگشت دارایی به ولت و صرافی جلوگیری کنند. آنها ترجیح می‌دهند دارایی خود را در صرافی نگه دارند و در زمان مناسب اقدام به فروش آن کنند. اگر زمان این ترید کوتاه باشد، می‌توان گفت انجام چنین کاری منطقی است.

اما در صورتی که می‌خواهید یک رمزارز را به صورت بلندمدت نگه دارید، هرگز نباید از صرافی به عنوان محلی برای ذخیره دارایی استفاده کنید. شما قرار است یک رمزارز بخرید و طی زمانی طولانی از آن سود ببرید. منطقی نیست که دارایی خود را در این یک سال، در صرافی نگه دارید. اگر بیت کوین ۲۰ هزار دلاری خریده‌اید و می‌خواهید چندین سال آن را نگه دارید، باید به دنبال یک کیف پول مطمئن باشید. یکی از بهترین کیف پول‌های بیت کوین را انتخاب و خیال خودتان را راحت کنید. اگر به دنبال امنیت بیشتری هستید، استفاده از کیف پول سخت‌افزاری گزینه‌ای مطمئن‌تر است. کیف پول‌های نرم‌افزاری هم گزینه‌های بعدی هستند.

در عمل، انتخاب کیف پول مناسب بیشتر از آن‌که به نام‌ها وابسته باشد، به نیاز و سطح تجربه شما بستگی دارد؛ اما استفاده از چند گزینه شناخته‌شده می‌تواند ریسک اشتباه را کمتر کند. برای مثال، اگر به‌دنبال یک کیف پول موبایلی ساده و در عین حال امن هستید که فرآیند ورود و بازیابی حساب را تا حد ممکن شبیه اپلیکیشن‌های بانکی کند و دردسر عبارات بازیابی را کاهش دهد، می‌توانید گزینه‌ای مانند walllet.com را بررسی کنید. اگر ترجیح می‌دهید از یک کیف پول چندزنجیره‌ای پرکاربرد استفاده کنید، تراست والت سال‌هاست بین کاربران کریپتو در سراسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای نگهداری مبالغ بالا و سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت نیز معمولاً از کیف‌پول‌های سخت‌افزاری مطرحی مانند لجر استفاده می‌شود که کلیدهای خصوصی را به‌صورت آفلاین نگه می‌دارند.

به طور کلی استفاده از صرافی‌ها نه تنها ریسک کلاهبرداری را به همراه دارد، بلکه ریسک هک شدن سرور یا به سرقت رفتن کلید خصوصی هم وجود دارد. برای ما ایرانی‌ها که قضیه پررنگ‌تر هم هست. کم‌کم تمام صرافی‌های خارجی در حال اجباری کردن احراز هویت (KYC) هستند و خطر فریز شدن دارایی به ما خیلی نزدیک است. پس عاقلانه‌ترین کار، پرهیز از چنین ریسک‌های غیرمنطقی و غیرعاقلانه است.

اجازه دهید دو مثال بزنم از صرافی‌هایی که اخیرا برای کاربران مشکل‌ساز شدند تا تاکیدی باشد بر این موضوع که نباید دارایی خود را در صرافی‌ها نگه دارید. یکی از صرافی‌هایی که ایرانی‌های زیادی به دلیل اجباری نبودن احراز هویت از آن استفاده می‌کنند، کوینکس است. ۲۱ شهریور ماه بود که شایعاتی در مورد هک شدن این صرافی مطرح شد و سپس کوینکس این موضوع را در اطلاعیه‌ای تایید کرد. حدودا ۷۰ میلیون دلار از دارایی این صرافی سرقت شده است. اگرچه آن‌ها مدعی شدند که خسارت کاربران را ۱۰۰ درصد جبران می‌کنند،‌ اما به هر حال اختلال در عملکرد صرافی ایجاد شده و برداشت‌ها متوقف شده است. ضمن اینکه معلوم نیست تا چه اندازه در جبران خسارت کاربران موفق باشند. بنابراین اگر دارایی در این صرافی داشتید، به مشکل برمی‌خوردید.

از سقوط صرافی FTX هم هنوز یکسال نگذشته است و ماجرای این سقوط را قبلا شرح داده‌ایم. این صرافی پس از بایننس و کوین‌بیس،‌ به سومین صرافی از نظر حجم معاملات تبدیل شده بود و امکانات زیادی را در اختیار کاربران قرار می‌داد. سقوط FTX منجر به دست رفتن سرمایه کاربران زیادی شد و به طور کلی بازار ارزهای دیجیتال را هم تحت تاثیر قرار داد.

چه دارایی‌هایی را نباید در صرافی نگه داشت؟

اینکه «دارایی‌هایتان را در صرافی نگه ندارید» جمله‌ای درست است، اما کامل نیست. واقعیت این است که همیشه لازم نیست تمام موجودی‌تان را از صرافی بیرون بکشید؛ مهم این است بدانید چه زمانی و چه دارایی‌ را می‌توان در صرافی گذاشت و چه زمانی این کار مثل راه رفتن روی لبه‌ تیغ است.

صرافی فقط برای معامله است، نه برای نگهداری. اگر اهل ترید روزانه‌ هستید یا قصد دارید چند ساعت یا چند روز سریع خرید و فروش کنید، نگه داشتن مقدار کمی دارایی داخل صرافی منطقی است. چرا که سرعت مهم است و انتقال بین کیف پول و صرافی زمان‌بر و پرهزینه می‌شود. پس اگر هدفتان معامله کوتاه‌مدت است، نگه داشتن بخشی از دارایی در صرافی نه‌تنها منطقی، بلکه ضروری است. اما از آن طرف، بعضی دارایی‌ها اصلاً برای نگهداری داخل صرافی ساخته نشده‌اند:

۱) رمزارزهایی که برای هولد بلندمدت می‌خرید

اگر گوین‌هایی مانند بیت کوین یا اتریوم را خریده‌اید تا یک سال یا پنج سال نگه دارید، صرافی بدترین جا برای آنهاست. چون هر ساعتِ اضافه‌ای که آن‌ها را در صرافی رها کرده‌ باشید، ریسک اضافی روی سرمایه‌تان گذاشته‌اید. این همان وضعیتی است که قربانیان FTX و کوینکس تجربه کردند: دارایی‌شان روی کاغذ مال خودشان بود، اما در عمل در محاصره صرافی گیر کرده بود.

۲) توکن‌های کم‌عمق یا کمترشناخته‌شده

اگر توکنی کوچک یا تازه‌وارد خریده‌اید، صرافی خطرناک‌ترین مکان برای آن است. چرا که این توکن‌ها معمولاً پشتوانه نقدینگی کم دارند و اگر مشکلی برای صرافی پیش بیاید، از هک گرفته تا توقف برداشت، احتمال اینکه بتوانید دارایی را بیرون بکشید خیلی پایین‌تر است. این مورد را کاربران زیادی تجربه کرده‌اند؛ اولین چیزی که در بحران قفل می‌شود، همین توکن‌های کوچک و کم‌عمق است.

۳) دارایی‌هایی که به ثبات قیمت وابسته‌اند

حتی تتر یا استیبل‌کوین‌هایی مثل USDC هم برای نگهداری بلندمدت داخل صرافی مناسب نیستند. صرافی ممکن است برای مدیریت نقدینگی‌اش از همین دارایی‌ها استفاده کند و شما متوجه نشوید. هر اتفاق داخلی یا خارجی می‌تواند باعث شود حتی استیبل‌کوینی که «ظاهراً امن» است، برای ساعت‌ها یا حتی روزها قفل شود.

۴) دارایی‌هایی که نمی‌خواهید تحت هیچ شرایطی از دست بدهید

این خط را می‌شود با یک جمله خیلی ساده خلاصه کرد: دارایی‌ که به آن وابسته هستید و تحمل از دست دادنش را ندارید، نباید در صرافی نگه دارید. صرافی محیط معامله است، نه بانک امن.

استفاده از صرافی داخلی یا خارجی؟

حالا که فهمیدیم چرا نباید از صرافی به عنوان کیف پول استفاده کنیم، یک سوال مهم‌ برایمان پیش می‌آید. در زمان‌هایی که به صرافی نیاز داریم، از گزینه‌های داخلی استفاده کنیم یا خارجی؟ استفاده از صرافی‌های خارجی به دلیل وجود احتمال تحریم، همیشه برای ما خطرناک‌تر است و ریسک مضاعفی به همراه دارد؛ آن هم خطر بلوکه شدن دارایی و از دست رفتن کل سرمایه است. حتی روی آوردن به روش‌هایی مثل ایجاد پاسپورت‌های غیرایرانی نیز مخاطرات و ریسک‌های مرتبط با خودش را دارد.

صرافی‌های خارجی در بهترین حالت، مدت کوتاهی به کاربران فرصت می‌دهند تا دارایی‌های خود را از صرافی خارج کنند؛ اما مواردی هم داشتیم که صرافی بدون اطلاع، دارایی کاربران را مسدود کرد. نمونه بارز آن هم صرافی بیترکس است که در سال ۲۰۱۷، حساب تمام ایرانی‌ها را مسدود کرد. به تازگی صرافی بیترکس برای ورشکستگی فصل ۱۱ اقدام کرد و حالا مبالغ بیشتری به کاربران بدهکار است. 

صرافی‌های داخلی چنین ریسکی ندارند اما این به آن معنا نیست که در این صرافی‌ها امکان کلاهبرداری وجود ندارد. صرافی کریپتولند یکی از نمونه‌های بارزی است که نشان داد هر صرافی ایرانی، صرفا قابل اعتماد نیست. بهترین کار این است که به سابقه صرافی نگاه کنید و اگر از حجم معاملاتی آن اطمینان دارید و تجربه کاربران دیگر نیز مثبت است، می‌توانید برای تبدیل دارایی‌های خود به آن صرافی مراجعه کنید. در صفحه مقایسه قیمت صرافی‌های میهن بلاکچین، می‌توانید لیست صرافی‌های ایرانی را ببینید و ضمن مقایسه قیمتشان، گزینه موردنظر خود را از میان آنها انتخاب کنید.

اگر از صرافی‌های متمرکز داخلی و خارجی فاصله بگیریم، صرافی‌های غیرمتمرکز شاید بتوانند گزینه ایده‌آلی برای ما باشند. این صرافی‌‌ها نسبت به گذشته پیشرفت زیادی کرده‌اند و شاهد افزایش امکانات و البته نقدینگی در آن‌ها هستیم. در این صرافی‌ها خبری از نهاد متمرکز نیست و دارایی کاربران قبل و بعد از سواپ کردن در کیف پول خودشان قرار می‌گیرد. البته کار کردن با آن‌ها کمی سخت‌تر است و باید از امنیت یک دکس هم اطمینان حاصل کنیم؛ وجود ضعف در کدها می‌تواند استخرهای نقدینگی یک صرافی غیرمتمرکز را به طعمه خوبی برای هکرها تبدیل کند.

اگر دارایی‌مان در صرافی گیر کرد، چه کنیم؟

گیر کردن دارایی در صرافی تجربه‌ای استرس‌زا و مبهم است؛ لحظه‌ای که کاربر ناگهان می‌بیند دکمه «برداشت» کار نمی‌کند، تراکنش در وضعیت «در حال بررسی» مانده یا حتی هیچ پاسخی از جانب پشتیبانی دریافت نمی‌شود.
اما این وضعیت، پایان راه نیست. اگر بدانید دقیقاً باید چه مراحلی را طی کنید، شانس بازیابی و خروج دارایی‌تان بسیار بیشتر می‌شود. در چنین مواقعی، اولین اصل این است که آرامش خود را حفظ کنید و مراحل را به‌صورت منطقی و مستند طی کنید. صرافی‌ها، چه داخلی و چه خارجی، به درخواست‌هایی که دقیق، قابل پیگیری و مستند باشند، پاسخ سریع‌تری می‌دهند.

۱) ثبت تیکت رسمی و دریافت شماره پیگیری

اولین و مهم‌ترین اقدام این است که مشکل خود را از طریق کانال رسمی صرافی ثبت کنید.
در زمان ثبت درخواست، اطلاعات زیر را حتماً ذکر کنید:

• زمان دقیق تراکنش
• نوع دارایی
• مقدار
• شناسه و هش تراکنش (در صورت ایجاد)
• اسکرین‌شات از خطا یا وضعیت تراکنش
• آدرس کیف پول مبدا یا مقصد

شماره تیکت را ذخیره کنید. این شماره در تمام مراحل بعدی، سند ارتباط رسمی شما با صرافی خواهد بود.

۲) بررسی وضعیت تراکنش در بلاکچین

اگر تراکنش شما از صرافی خارج شده، اما به کیف پول نرسیده است، از اکسپلورر رسمی (مثل Etherscan یا Tronscan) برای مشاهده وضعیت آن استفاده کنید. اگر تراکنش اصلاً ثبت نشده باشد، مشکل داخلی است و صرافی باید آن را پیگیری کند.

۳) استعلام وضعیت در شبکه‌های اجتماعی رسمی

در بسیاری از موارد، صرافی‌ها هنگام اختلال گسترده، ابتدا در شبکه‌های اجتماعی اطلاع‌رسانی می‌کنند. اگر توقف برداشت یا مشکل فنی اعلام شده باشد، وضعیت شما بخشی از یک مشکل بزرگ‌تر است و معمولاً پس از رفع اختلال، تراکنش‌ها به‌صورت خودکار پردازش می‌شوند.

۴) آماده کردن مدارک لازم

اگر دارایی شما به‌دلیل خطا یا هک داخلی صرافی گیر کرده باشد، معمولاً از شما مدارکی برای راستی‌آزمایی درخواست می‌شود؛ مثل:

• تصویر سلفی با کارت شناسایی
• رسید واریز
• شماره حساب بانکی مرتبط
• آدرس کیف پولی که تراکنش به آن ارسال شده

هرچقدر مدارک کامل‌تر و روشن‌تر باشند، روند رسیدگی سریع‌تر انجام می‌شود.

۵) در صورت طولانی شدن مشکل، درخواست گزارش کتبی کنید

اگر بیش از چند روز از ثبت اولیه گذشته و پاسخی روشن دریافت نکرده‌اید، درخواست یک گزارش کتبی از وضعیت دارایی خود کنید. این درخواست باعث می‌شود صرافی مسئولیت‌پذیرتر رفتار کند و پرونده شما برای پیگیری‌های بعدی قابل استناد باشد.

۶) اگر صرافی داخلی است: امکان ثبت شکایت رسمی

در صورت ادامه‌دار شدن مشکل، دو مسیر قانونی وجود دارد:

• سامانه پلیس فتا (برای شکایت درباره تراکنش ریالی یا رفتار پلتفرم)
• مراجع قضایی با استناد به مدارک، گزارش‌ها و شماره تیکت

هر شکایت رسمی باید همراه با مستندات کامل باشد.
در اغلب موارد، همین مرحله باعث حل سریع مشکل از سمت صرافی می‌شود.

۷) اگر صرافی خارجی است: تنها راهکار، خروج آرام و برنامه‌ریزی‌شده از پلتفرم

در صرافی‌های خارجی، به‌ویژه برای کاربران ایرانی، مسیرهای حقوقی عملاً کاربردی نیست. در این حالت:‌

• پیگیری منظم وضعیت
• خروج تدریجی دارایی در اولین فرصت
• انتقال دارایی به کیف پول شخصی یا صرافی امن‌تر

قدم‌های منطقی بعدی خواهند بود. اگر صرافی درگیر بحران شده باشد، افرادی که زودتر اقدام می‌کنند، شانس بسیار بیشتری برای خروج دارایی دارند.

سوالات متداول (FAQ)

• چرا نباید از صرافی به عنوان کیف پول استفاده کرد؟
  صرافی‌های ارز دیجیتال یک کیف پول داخلی دارند که کلید خصوصی آن دست خودشان است. پس وقتی دارایی خود را در صرافی نگه می‌دارید، کنترل آن را به صاحبان صرافی واگذار می‌کنید.
• رمزارزهای خود را در کجا نگهداری کنیم؟
  در صورتیکه قصد هولد و سرمایه‌گذاری بلندمدت دارید، استفاده از یک کیف پول ارز دیجیتال بهترین گزینه است. برای این منظور می‌توانید بسته به نیاز خود، از کیف‌پول‌های نرم‌افزاری معتبر یا گزینه‌های سخت‌افزاری شناخته‌شده استفاده کنید.

جمع‌بندی

همیشه شنیده‌ایم که می‌گویند از صرافی به عنوان کیف پول استفاده نکنید. اگر دلیل این حرف را بدانیم، می‌فهمیم که چرا انجام این کار خطرناک است. در این مطلب ابتدا به تفاوت‌های میان صرافی ارز دیجیتال و کارگزاری بورس اشاره کردیم و سپس توضیح دادیم که ریسک استفاده از این دو نهاد مالی، با هم متفاوت است. گفتیم که صرافی‌ها یک کیف پول داخلی دارند که کلید خصوصی‌اش تنها در اختیار صاحبان صرافی است. پس نباید دارایی‌های خود را در بلندمدت در صرافی نگهداری کنیم و بهتر است تنها در فواصل کوتاه‌مدت و برای تبدیل رمزارزها و همچنین ترید از صرافی استفاده کنیم. اگر تجربه‌ای در زمینه مسدود شدن دارایی‌های خود در صرافی‌های ارز دیجیتال دارید، آن را با ما به اشتراک بگذارید.