تئوری احمق بزرگتر در سرمایه‌گذاری چیست؟

فکر می‌کنم هنوز اتفاقی که چند سال پیش برای بازار بورس ایران افتاد را به‌یاد داشته باشید. تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران بدون در نظر گرفتن ارزش ذاتی سهم‌ شرکت‌ها و فقط به امید فروش با قیمت بالاتر، وارد بازار شدند. اما آیا از خودتان پرسیدید که چرا این اتفاق افتاد و چرا افراد زیادی حاضر شدند حتی به بهای فروش سرمایه‌های اساسی زندگی مثل مسکن و خودرو، سهام بورس را در اوج قیمت و بسیار گران‌تر از ارزش واقعی بخرند؟ پاسخ این سوال در یک تئوری اقتصادی ساده به نام «نظریه احمق بزرگتر» یا “Greater Fool Theory” نهفته است. در این مطلب از میهن بلاکچین می‌خواهیم با تئوری احمق بزرگتر بیشتر آشنا شویم، نمونه‌های تاریخی مختلف را مثال بزنیم، ببینیم چه عواملی باعث این رویکرد می‌شود و مزایا و معایب پیروی از نظریه احمق بزرگتر را بررسی کنیم.

نکات کلیدی نظریه احمق بزرگتر یک تئوری اقتصادی است که می‌گوید امکان کسب سود از یک دارایی بیش‌ازحد ارزش‌گذاری شده وجود دارد، به شرطی که احمق بزرگتری حاضر به پرداخت قیمت بالاتر شود. تبلیغات رسانه‌ها، رفتار گله‌ای و احساس فومو مهم‌ترین عوامل موثر در پیروی از نظریه احمق بزرگتر هستند. به شرطی که سرمایه‌گذار زمان‌بندی صحیحی برای خروج داشته باشد، می‌تواند از نظریه احمق بزرگتر سود به دست بیاورد. در تئوری احمق بزرگتر برای جلوگیری از ضرر باید از راهکارهایی نظیر تنوع‌بخشی پورتفولیو، مدیریت ریسک و تعیین استاپ لاس استفاده کنید.

نظریه احمق بزرگتر چیست؟

تئوری احمق بزرگتر، نخستین بار توسط پروفسور برتون مالکیل (Burton Malkiel) مطرح شد. او معتقد بود همیشه یک «احمق بزرگتر» وجود دارد که یک کالای بیش‌ازحد ارزش‌گذاری‌شده را بخرد. بیایید با یک مثال ساده موضوع را روشن‌تر کنیم. تصور کنید در یک بازار تجاری هستید. در این بازار هر کسی کالا یا سهامی دارد و دنبال افرادی می‌گردد تا کالای خودش را با قیمت بالاتر به آن‌ها بفروشد و سود به‌دست بیاورد. مبنای نظریه احمق بزرگتر دقیقا به همین صورت است. افراد فکر می‌کنند می‌توانند یک دارایی را با قیمت بالاتری بفروشند؛ زیرا احمق بزرگتری پیدا می‌شود که دارایی آن‌ها را بخرد. معمولا مواقعی که به دلیل افزایش ناگهانی قیمت حباب ایجاد می‌شود، شاهد این رفتار هستیم. چرخه معاملات تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که کسی حاضر باشد دارایی را با قیمت بالاتری بخرد؛ در غیراین‌صورت حباب می‌ترکد و اصلاح قیمت شروع می‌شود. لازم است به این نکته هم اشاره کنم که گاهی از این نظریه با نام «استراتژی احمق بزرگتر» هم یاد می‌شود. 

عوامل موثر در پیروی از تئوری احمق بزرگتر

در بازارهای سرمایه زمانی که حباب قیمتی شکل می‌گیرد، با وجود اینکه قیمت دارایی بیش از ارزش واقعی خود می‌شود، سرمایه‌گذار فقط با امید کسب سود حاضر به خرید می‌شود. چنین تصمیمی از مجموعه‌ای از عوامل محیطی و روانشناختی نشات می‌گیرد:

•  تبلیغات رسانه: اکثر مواقعی که برای یک دارایی خاص حباب قیمتی شکل می‌گیرد و عامه مردم به سمت سرمایه‌گذاری جذب می‌شوند، می‌توانیم ردپای رسانه را به‌وضوح ببینیم. ممکن است یک گزارش خبری در رسانه ملی، تبلیغات در شبکه‌های اجتماعی یا صحبت‌های یک فرد مشهور منجر به جذب افراد، شکل‌گیری حباب و افزایش ناگهانی قیمت شود. برخی از میم‌کوین‌ها در بازار ارزهای دیجیتال نمونه بارزی هستند که گاهی فقط با انتشار توییت یک فرد مشهور، صعود ناگهانی قیمت را تجربه می‌کنند.
•  رفتار گله‌ای: یکی دیگر از فاکتورهایی که باعث می‌شود سرمایه‌گذار درگیر تئوری احمق بزرگتر شود، رفتار گله‌ای (Herd Behavior) است. تنها به این دلیل که اطرافیان شما چه در دنیای واقعی یا مجازی، اقدام به سرمایه‌گذاری روی یک دارایی خاص کرده‌اند، شما هم فارغ از ارزش ذاتی آن برای سرمایه‌گذاری وسوسه می‌شوید.
• احساس فومو: با شکل گرفتن حباب قیمت، سرمایه‌گذار با ترس از دست دادن فرصت سرمایه‌گذاری، پا در بازار سرمایه می‌گذارد. این احساس که با نام فومو (FOMO) شناخته می‌شود، همزمان با افزایش ناگهانی قیمت اتفاق می‌افتد. تصمیم سرمایه‌گذار نه از روی منطق و تحلیل، بلکه یک تصمیم هیجانی و احساسی است.

نمونه‌های نظریه اقتصادی احمق بزرگتر در طول تاریخ

در طول تاریخ می‌توان نمونه‌های مختلفی از نظریه احمق بزرگتر را پیدا کرد، فقط شکل و شمایل و میزان گستردگی آن‌ها در هر دوره متفاوت است؛ از جنون گل لاله در دنیای واقعی گرفته تا جنون میم‌کوین‌ها در دنیای دیجیتال. در همه این موارد یک نقطه اشتراک وجود دارد؛ ارزش‌گذاری غیرمنطقی جایگزین ارزش ذاتی سرمایه می‌شود، حباب‌های قیمتی با نیت سودجویی بزرگ ‌و بزرگتر می‌شوند و در نهایت ترکیدن حباب منجر به زیان مالی سرمایه‌گذاران متاخر و ایجاد بحران می‌شود.

جنون گل لاله (Tulip Mania)

ماجرای جنون گل لاله مربوط به قرن 17 میلادی و زمانی‌ است که گل‌های لاله برای اولین بار وارد اروپای غربی شدند. رنگ‌های غیرقابل‌پیش‌بینی این گل مورد توجه قرار گرفت و به نمادی از مد روز تبدیل شد. افزایش تقاضا برای خرید پیاز گل لاله به قدری زیاد شد که ارزش هر پیاز آن از درآمد سالانه یک کارگر ماهر فراتر رفت. در نهایت زمانی که مشخص شد قیمت‌ها واقعی نیستند و با ارزش ذاتی محصول برابری نمی‌کنند، حباب ترکید و بسیاری از احتکارکنندگان گل لاله ثروت خود را از دست دادند.

حباب دات کام (Dot-Com Bubble)

در اواخر دهه ۱۹۹۰ با داغ‌ شدن بازار گمانه‌زنی‌ها در مورد پتانسیل رشد اینترنت، قیمت سهام شرکت‌های فناوری به‌ویژه شرکت‌های دارای پسوند دات کام (Com.)، فارغ از مدل کسب‌وکار و میزان سودآوری‌ رشد بی‌سابقه‌ای را تجربه کردند. لازم است به این نکته اشاره کنیم که معمولا در استارت‌آپ‌ها شاهد تکرار این اتفاق هستیم؛ زیرا افراد بسیاری با امید به اینکه کسی با قیمت بالاتر سهام را از آن‌ها بخرد، روی این کسب‌وکار نوپا سرمایه‌گذاری می‌کنند. مسئله این است که زمانی که حباب می‌ترکد، بسیاری از شرکت‌ها سقوط می‌کنند و سرمایه‌گذاران متضرر می‌شوند.

حباب بازار مسکن (Housing Bubble)

تاریخ را که ورق بزنیم و جلوتر برویم به حباب مسکن آمریکا در فاصله سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۸ می‌رسیم. در این برهه نیز تئوری احمق بزرگتر باعث شد تا بسیاری از مردم با اخذ وام‌های مسکن (با ریسک بالا)، اقدام به سرمایه‌گذاری در حوزه املاک و مستغلات کنند. اما با شکسته شدن حباب، قیمت مسکن به حدی کاهش یافت که میزان بدهی وام برخی سرمایه‌گذاران از ارزش خانه‌شان بیشتر بود.

بررسی نقاط ضعف و قوت تئوری احمق بزرگتر

توصیه همیشگی به سرمایه‌گذاران بازارهای مالی این است که چشم‌بسته از دیگران پیروی نکنید، پیش از هر اقدامی تحقیق و بررسی داشته باشید و از مزایا و معایب مطلع شوید. تئوری اقتصادی احمق بزرگتر هم مانند هر تئوری دیگری در بازارهای مالی دارای نقاط ضعف و قوتی است که سرمایه‌گذار باید از آن‌ها آگاه باشد.

مزایای تئوری احمق بزرگتر

•  کسب سود در بازه کوتاه مدت: در بازارهای نوسانی که عده‌ای از سرمایه‌گذاران سوار بر موج سفته‌بازی می‌شوند یا زمانی که حباب‌های اقتصادی شکل می‌گیرند، فرصت خوبی برای کسب سود به‌وجود می‌آید. همان‌قدر که پتانسیل کسب سود در لحظات اولیه شکل گرفتن حباب بیشتر است، احتمال ضرر زیاد هم در ورود دیرهنگام وجود دارد.
•  بهره‌برداری از پویایی و حرکت بازار: زمانی که بازار صعودی و قیمت‌ها افزایشی هستند، سرمایه‌گذار می‌تواند سوار بر موج خوشبینی شود و از پتانسیل کسب سود استفاده کند. البته موفقیت این استراتژی به فاکتورهایی نظیر درک احساسات بازار و زمان‌بندی خروج، قبل از ترکیدن حباب قیمت بستگی دارد.
• سهولت: ازآنجایی‌که سرمایه‌گذار تنها بر اساس روند و احساسات بازار تصمیم می‌گیرد، نیازی به تحلیل و تحقیق ندارد. اگرچه این انعطاف‌پذیری جذاب است؛ اما می‌تواند مخاطرات قابل‌توجهی را به همراه داشته باشد.

معایب تئوری احمق بزرگتر

• ریسک بالا: تنها اصل این تئوری، امید به پیدا شدن یک احمق بزرگتر است و به همین دلیل ریسک بالایی دارد.
• ناپایداری در بلندمدت: کارآمد بودن این تئوری متکی بر یافتن مستمر افرادی است که فارغ از ارزش ذاتی کالا، حاضر به پرداخت قیمت بالاتر باشند. در نقطه‌ای که قیمت به اوج می‌رسد و روند کاهشی شروع می‌شود، سرمایه‌گذاران متاخر را با ضررهای هنگفت مواجه می‌کند. بنابراین نظریه احمق بزرگتر، استراتژی پایداری برای سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت نیست.
• پیامدهای منفی برای ثبات بازار و تخریب اعتماد سرمایه‌گذاران: تصمیم‌های هیجانی سرمایه‌گذاران و رفتار گله‌ای در بازارهای مالی باعث دامن زدن به حباب قیمت می‌شود. این روند نتیجه‌ای جز نوسان بازار و بی‌ثباتی مالی ندارد. به‌علاوه با ترکیدن حباب، بسیاری از سرمایه‌گذران متحمل ضرر می‌شوند و اعتماد آن‌ها به بازار از بین می‌رود و باعث می‌شود در آینده افرادی کمتری سرمایه‌گذاری کنند.

ارزهای دیجیتال و نظریه احمق بزرگتر

حالا نوبت این است که برویم سراغ نظریه احمق بزرگتر در بازار ارزهای دیجیتال. حقیقت این است که باید موضوع را از دو دیدگاه بررسی کنیم. منتقدان معتقدند که ارزهای دیجیتال، دارایی‌های غیرمولد هستند و افزایش قیمت آن‌ها، صرفا متکی به سرمایه‌گذاری دیگران است. بنابراین چرخه معاملات رمزارزها فقط با امید به کسب سود از فروش در قیمت بالاتر ادامه پیدا می‌کند. بیل گیتس و وارن بافت ازجمله افرادی هستند که حیات ارزهای دیجیتال را به نظریه احمق بزرگتر پیوند می‌زنند.

بیل گیتس (Bill Gates)

 فکر می‌کنم ارزهای دیجیتال و توکن‌های بی‌همتا (NFT) نمونه بارزی از تئوری احمق بزرگتر هستند.

وارن بافت (Warren Buffett) 

«ارزهای دیجیتال اساسا هیچ ارزشی ندارند، تنها کاربرد رمزارزها این است که آن‌ها را بخرید و به دیگران بفروشید.»

بافت در این مصاحبه می‌گوید:

«مردم ارزهای دیجیتال را می‌خرند، زیرا معتقدند می‌توانند آن‌ها را با قیمت بالاتری به دیگران بفروشند.»

از طرف دیگر گروهی دیگر معتقد هستند که هدف یک ارز دیجیتال مانند بیت کوین، کاهش تورم است و اکثر مردم آن را برای بلندمدت نگه‌داری می‌کنند. در حقیقت بیت کوین فراتر از یک ابزار مالی است و از آن برای ذخیره ارزش، روش پرداخت و رفع محدودیت‌های مالی در کشورهای مختلف استفاده می‌شود. در نتیجه این گروه بقای بیت کوین را در گرو پیدا شدن یک احمق بزرگتر نمی‌دانند و معتقد هستند در آینده به یک کالای با ارزش تبدیل می‌شود.

چطور در دنیای ارزهای دیجیتال یک احمق بزرگتر نباشیم؟

ممکن است بنا به هر دلیلی تصمیم بگیرید از تئوری احمق بزرگتر پیروی کنید و یک ارز دیجیتال خاص را که قیمت آن بیش از ارزش واقعی است، بخرید. خب این تصمیم شخصی شما است؛ اما باید بدانید که زمان ترکیدن حباب قیمت مشخص نیست و احتمال دارد متحمل ضرر هنگفتی شوید. بنابراین بهتر است توصیه‌های زیر را درنظر بگیرید تا دارایی‌‌های شما با ریسک کمتری مواجه باشند.

•  تنوع بخشیدن به پورتفولیو: اگر با رشد یک دارایی خاص، وسوسه می‌شوید تا شانس خود را با همه سرمایه‌ امتحان کنید، باید جمله معروف «همه تخم‌مرغ‌های خود را در یک سبد نگذارید!» را به شما یادآوری کنم. درست است که با بزرگ‌تر شدن حباب، سود شما هم بیشتر می‌شود؛ اما به این فکر کنید که در صورت اصلاح قیمت پیش از خروج، دچار ضربه مالی بسیار سنگینی می‌شوید.
• تحلیل فاندامنتال: تحلیل‌ها بخش جدایی‌ناپذیر سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی هستند. با کمک تحلیل فاندامنتال می‌توانید عوامل اقتصادی، مالی و سایر فاکتورهای کمی و کیفی و مرتبط با یک دارایی را بررسی و ارزش ذاتی آن را برآورد کنید. همچنین با آنالیز صورت‌های مالی، شرایط بازار و شاخص‌های اقتصادی می‌توانید آگاهانه‌تر تصمیم بگیرید و ریسک‌های مرتبط با نظریه احمق بزرگتر را به حداقل برسانید.
• تعیین حد ضرر: استراتژی‌ حد ضرر یا استاپ لاس (Stop Loss) دستوری برای بستن یک پوزیشن در قیمت ازپیش‌ تعیین شده است. با استفاده از این سفارش می‌توانید طبق پیش‌بینی خود از ضرر و کاهش بیش‌ازحد قیمت جلوگیری کنید.
•  اندازه پوزیشن معاملاتی: همیشه پیش از سرمایه‌گذاری، میزان سرمایه و تحمل ریسک خود را مشخص کنید. طبق قانون ۲ درصد، بیش از ٪۲ از سرمایه خود را در یک معامله به‌خطر نیندازید.
•  رویکرد سرمایه‌گذاری بلندمدت: این رویکرد کمک می‌کند تا از آسیب‌ها و ضررهای احتمالی ناشی از استراتژی احمق بزرگتر در امان بمانید و روی دارایی‌های باکیفیتی سرمایه‌گذاری کنید که در طول زمان پتانسیل رشد خوبی دارند. به‌عبارت دیگر به جای اینکه دنبال سود سریع در کوتاه‌مدت باشید، می‌توانید به کسب ثروت در بلندمدت فکر کنید.

جمع‌بندی

طبق «نظریه احمق بزرگتر» تا زمانی که بتوان شخصی را پیدا کرد که حاضر باشد یک دارایی را با قیمتی بالاتر از ارزش ذاتی آن بخرد، می‌توان سود به‌دست آورد. اگرچه این استراتژی نیاز به دانش ندارد و برای کسب سود سریع و کوتاه مدت خوب است؛ اما نکته این جا است که این افزایش قیمت کاذب است و احتمال دارد هر لحظه حباب بترکد. به‌همین دلیل سرمایه‌گذار باید از طریق مدیریت سرمایه و استراتژی‌هایی مانند ایجاد تنوع در پرتفوی، تعیین حد ضرر و تحمل ریسک، زیان‌های احتمالی را به حداقل برساند. به نظر شما حباب‌های مالی صرفا ناشی از تئوری احمق بزرگتر هستند؟ در کدام بازارهای مالی بیشتر شاهد این اتفاق هستیم؟

سوالات متداول (FAQ)