آیا تب‌وتابی که برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های ETF بیت کوین و ارزهای دیجیتال شکل گرفته است، به ریسکها و چالش‌های آن هم توجه دارد؟ آیا سرمایه‌گذاران از زوایای پنهان صندوق‌های ETF باخبر هستند؟ داستان صندوق‌های قابل معامله ارزهای دیجیتال از زمانی شروع شد که سایه سنگین نظارت نهادهای قانونی بر بازار حاکم شد و فعالیت در بازار کریپتو را دشوارتر کرد. بنابراین شرکت‌های بزرگ به فکر راه‌اندازی صندوق‌های قابل معامله بیت کوین در بورس (Bitcoin ETF) و سایر رمزارزها افتادند. اما حالا در روزهایی که خبر تایید ETF بازار را تکان داده است، بهتر است نیم‌نگاهی هم به ریسک‌های این صندوقها داشته باشیم. با میهن بلاکچین همراه باشید تا پس از توضیح مختصری در مورد صندوق‌های ETF، به بررسی ریسکها و چالش‌های سرمایه‌گذاری در ETFها و به‌ویژه ETF بیت کوین بپردازیم.
صندوق ETF چیست؟
ای‌تی‌اف (ETF) کوتاه‌شده عبارت “Exchange Traded Fund” و به معنای «صندوق قابل معامله در بورس» است. صندوق‌های ETF توسط شرکت‌های مالی بزرگ راه‌اندازی می‌شوند. صندوق‌هایی مانند بلک‌راک (BlackRock)، اینوسکو (Invesco)، ون‌گارد (Vanguard)، استیت استریت (State Street) و چارلز شواب (Charles Schwab) بزرگ‌ترین صندوق‌های ETF هستند.
به بیان ساده، نحوه کار به این صورت است که یک شرکت مالی مقادیر زیادی ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین را می‌خرد و پرتفوی سرمایه‌گذاری صندوق را تشکیل می‌دهد. سپس سهام شرکت را که از قیمت بیت کوین تبعیت می‌کند به سرمایه‌گذاران خود می‌فروشد.
سرمایه‌گذاران ETFها بدون نیاز به دانش فنی، فارغ از دردسرهای خرید و ریسک نگهداری ارزهای دیجیتال می‌توانند در این بازار سرمایه‌گذاری کند. به‌علاوه صندوق‌های قابل معامله در بورس باعث تنوع سبد سهام سرمایه‌گذار می‌شوند؛ زیرا به جز بیت کوین شامل سهام شرکت‌های بزرگ هم هستند. بههرحال در کنار همه این مزایا، صندوق‌های ETF ریسکها و چالش‌هایی دارند که معمولا نادیده گرفته می‌شوند.
ریسک های صندوق ETF بیت کوین چیست؟
سرمایه‌گذاری روی ارزهای دیجیتال و به‌ویژه بیت کوین از طریق صندوق‌های قابل معامله، گزینه مناسبی برای تعامل با دنیای رمزارزها است. البته به شرطی که چالش‌ها و ریسک های صندوق ETF را نادیده نگیریم؛ از‌این‌رو در ادامه به تعدادی از مهم‌ترین ریسک‌های این صندوقها اشاره می‌کنیم.
۱. تناقض ETFها با ماهیت غیرمتمرکز کریپتو
صرافی‌های ارزهای دیجیتال به دو دسته متمرکز (CEX) و غیرمتمرکز (DEX) تقسیم می‌شوند. صرافی‌های متمرکز تحت قوانین نظارتی قرار دارند و برای جلوگیری از فعالیت‌های غیرقانونی ملزم به اجرای فرآیند احراز هویت (KYC) هستند. به‌علاوه کنترل کلیدهای خصوصی کاربر در اختیار صرافی قرار دارد. چنین مواردی احتمال رصد رفتارهای معاملاتی مشتری توسط صرافی‌های متمرکز را تقویت می‌کند.
آنسوی ماجرا دکس‌ها هستند که با ایجاد یک بستر غیرمتمرکز روی شبکه بلاکچین و تسهیل تراکنش‌های همتا به همتا، نیاز به احراز هویت مشتری و حضور واسطه‌ها را از بین می‌برند. به‌علاوه در صرافی‌های غیرمتمرکز کاربر با در اختیار داشتن کلیدهای خصوصی، مسئولیت کنترل کامل وجوه خود را بر عهده دارد.
زیربنای کریپتو، ارائه خدمات مالی به‌صورت غیرمتمرکز است. صندوق‌های ETF ذاتا محصولات متمرکز هستند و برای فعالیت در بورس یک کشور باید خطوط قرمز نهادهای نظارتی را رعایت کنند. بنابراین صندوق‌های قابل معامله در بورس با اصل غیرمتمرکز بودن بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال تناقض دارند.
به‌علاوه، در بحث صندوق‌های ETF با بحثی به نام «بیت کوین کاغذی» مواجه هستیم. در حقیقت سرمایه‌گذار با خرید سهام ETF، مالک بیت کوین نمی‌شود؛ بلکه سهام صندوقی را به‌دست می‌آورد که روی بیت کوین سرمایه‌گذاری کرده است. از آنجایی که کاربر مالکیت دارایی و امکان برداشت بیت کوین را ندارد، احتمال وقوع بحران‌هایی مشابه با سقوط صرافی ارز دیجیتال FTX قوت می‌گیرد. صندوق‌های ETF تهدید جدی برای اصول زیربنایی بیت کوین، یعنی تمرکززدایی و تراکنش‌های بدون نیاز به اعتماد هستند.
۲. تشدید قوانین نظارتی در حوزه ETFها
قانون‌گذاری در حوزه ETF ارزهای دیجیتال با چالش‌های قابل‌توجهی همراه است. فرآیند تایید این محصولات مالی پیچیده است و نهادهای دولتی مانند کمیسیون بورس اوراق بهادار ایالات متحده (SEC) رویکرد محتاطانه‌ای در تایید ETFهای بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال دارند. سخت‌گیری نهادهای قانونی در صدور مجوز ETFها ناشی از نگرانی آن‌ها در مورد تقلب و دستکاری احتمالی بازار است.
۳. پتانسیل سود محدود در ETFها
بیت کوین به یک سرمایه‌گذاری جذاب در سراسر جهان تبدیل شده است. افراد تلاش می‌کنند حتی با سرمایه‌های اندک و از هر طریقی روی بیت کوین سرمایه‌گذاری کنند. بسیاری از این افراد با هدف کاهش ریسک‌های ناشی از خرید مستقیم ارزهای دیجیتال از قبیل دردسرهای راه‌اندازی کیف پول یا تعامل با صرافی‌های ناپایدار، سرمایه‌گذاری در ETF بیت کوین را انتخاب می‌کنند. با این وجود، کارشناسان هشدار می‌دهند که ETFهای بیت کوین چندان امن و بی‌خطر هم نیستند. به‌طور مثال هنوز دلایل قابل‌استنادی وجود ندارد که نشان دهد اوراق بهادار ارزهای دیجیتال باعث رشد چشمگیر ثروت فرد در بازار ارزهای دیجیتال می‌شوند. به‌علاوه پیشرفت صدور مجوز صندوق‌های ETF بسیار کند است و سرمایه‌گذاران باید مدت زمان زیادی چشم‌به‌راه تایید صندوق بمانند. نکته دیگر این است که اگرچه یک ETF پول نهادی بالایی را به بازار تزریق می‌کند، اما احتمال دارد سرمایه‌گذاران خرد موفق به کسب سطح سود مورد نظر نشوند. بههرحال سرمایه‌گذاران صندوق‌های ETF نباید تصور کنند که این نوع سرمایه‌گذاری کاملا مطمئن است و قبل از هر اقدامی باید بررسی‌های لازم (DYOR) را انجام دهند.
۴. تردید SEC نسبت به صدور مجوز برای ETFها
اگرچه تعدادی از نمایندگان ایالات متحده از کمیسیون بورس اوراق بهادار خواسته‌اند با فوریت به مسئله صدور فهرست صندوق‌های قابل معامله اسپات بیت کوین (Spot Bitcoin ETF) بپردازد، اما این کمیسیون بار دیگر اعلام رای خود را به تعویق انداخته است. این آژانس ارائه نظر نهایی در مورد ETFهای اسپات اتریوم مانند ون‌اک (VanEck)، آرک اینوست (ARK Invest) و توئنی‌وان شرز (21Shares) را به ۲۵ دسامبر تا ۱۰ ژانویه (۴ دی تا ۲۰ دی) موکول کرده است. همچنین تاریخ تصمیم‌گیری در مورد درخواست ETF شرکت‌های اینوسکو (Invesco)، بیت‌وایز (Bitwise) و والکری (Valkyrie) را تا اواسط ژانویه به تعویق انداخته است.
۵. لزوم پرداخت هزینه اضافی به صندوق‌های ETF
معمولا صندوق‌های ETF مبلغی را بابت هزینه‌های اداری و سایر هزینه‌های عملیاتی از سرمایه‌گذار دریافت می‌کنند. این مبلغ که تحت عنوان «نسبت هزینه (Expense Ratio)» اخذ می‌شود از ٪۰.۵ تا ٪۱.۵ متغیر است. این در حالی است که سرمایه‌گذاران بیت کوین به غیر از کارمزد تراکنش‌ها، نیازی به پرداخت هزینه‌های اضافی ندارند.
۶. عدم انعکاس قیمت لحظه‌ای و دقیق بیت کوین در ارزش ETF
نکته اول این است که در زمان نوسان قیمت بیت کوین در صرافی‌های ارزهای دیجیتال، تفاوت قیمت بلافاصله در ارزش ETF لحاظ نمی‌شود؛ در نتیجه ممکن است قیمت‌ها در لحظه متفاوت باشند. به‌علاوه صندوق‌های قابل معامله علاوه بر بیت کوین شامل دارایی‌‌های دیگری از جمله سهام شرکت‌های بزرگ مانند آمازون و فیسبوک هم می‌شوند. بنابراین وجود چندین دارایی در صندوق، مانع انعکاس دقیق افزایش یا کاهش بیت کوین در ارزش صندوق می‌شود.
۷. محدودیت در معاملات سهام صندوق‌های قابل معامله
صندوق قابل معامله بیت کوین فقط از قیمت BTC تبعیت می‌کند؛ بنابراین سهام یک ETF بیت کوین را نمی‌توان با سایر ارزهای دیجیتال معامله کرد. همچنین در صورت تغییر ناگهانی روند قیمت، نمی‌توان به سرعت سهام ETF را فروخت.
۸. عدم مالکیت و کنترل دارایی بیت کوین
یکی از مهم‌ترین معایب ETFهای بیت کوین عدم مالکیت رمزارز BTC است. در حقیقت با خرید ETF صاحب سهام صندوق می‌شوید؛ بنابراین نمی‌توانید به سادگی در یک کیف پول به بیت کوین‌های خود دسترسی داشته باشید. نکته دیگر این است که اگر صاحب ارز دیجیتال بیت کوین باشید، نهادها یا دولت‌ها نمی‌توانند هیچ دخالتی در کنترل دارایی شما داشته باشند؛ اما اگر سهام ETF بیت کوین داشته باشید، این شما هستید که نقشی در کنترل دارایی خود ندارید.
۹. لزوم احراز هویت در صندوق‌های ETF
یکی از مهم‌ترین اهداف بیت کوین، ناشناس ماندن است؛ اما لزوم احراز هویت برای خرید سهام صندوق‌های قابل معامله بیت کوین با این اصل تناقض دارد.
۱۰. محدودیت زمانی معاملات بورس
بر خلاف بازار ارزهای دیجیتال که هر روز هفته و در تمام طول شبانه‌روز فعال هستند، بازار بورس فعالیت ۲۴ ساعته ندارد. بنابراین هنگام تحرکات قیمت بیت کوین، برای خرید و فروش سهام ETF باید منتظر شروع فعالیت بورس بمانید.
سوالات متداول (FAQ)
صندوق ETF چیست؟
ای‌تی‌اف‌ها نوعی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند که واحدهای آن ترکیبی از سهام، اوراق بهادار، ارزهای دیجیتال یا کالا هستند و در بازار بورس معامله می‌شوند.
ریسک‌های صندوق ETF بیت کوین چیست؟
موضوعاتی مانند مغایرت با اصل تمرکززدایی، لزوم احراز هویت، تشدید قوانین نهادهای نظارتی و محدودیت در معاملات، برخی از چالش‌های صندوق‌های ETF است.
سخن پایانی
اگرچه سرمایه‌گذاری در صندوق‌های ETF ارزهای دیجیتال، روش جایگزینی برای اجتناب از پیچیدگی‌های بازار رمزارزها است؛ اما در کنار همه مزایا باید به ریسک های صندوق ETF هم توجه داشت. مهم‌ترین چالش ETFها تهدید اصل زیربنایی رمزارزها یعنی تمرکززدایی است. به‌علاوه نگاه نه‌چندان مثبت نهادهای نظارتی و تعلل در صدور مجوزها، پتانسیل سود محدود، لزوم احراز هویت، محدودیت در معاملات ETFها، عدم مالکیت بیت کوین و کنترل دارایی ازجمله چالش‌های صندوق‌های قابل معامله بیت کوین در بورس هستند. نظر شما در مورد سرمایه‌گذاری در صندوق‌های ETF رمزارزها چیست؟ فکر می‌کنید صندوق‌های ETF چه ریسک‌های دیگری دارند؟
