گزارش The Blocks از راهکارهای لایه دوم‌؛ بخش ششم‌: معرفی پروتکل‌های پیشرو در لایه 2

مقاله پیش رو بخش ششم از گزارش The Blocks در مورد راهکارهای لایه دوم اتریوم است که به سفارش پالیگان گردآوری شده است. راهکارهای لایه ۲ به منظور رفع مشکل مقیاس‌پذیری اتریوم و مشکلات دیگر این بلاک چین ارائه شده‌اند. در این گزارش تلاش بر این بوده است تا پروتکل‌هایی که از لایه دوم‌ها استفاده می‌کنند را در کنار سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در بستر سازمان‌های توسعه این فضا مورد بررسی قرار دهیم. ما در میهن بلاکچین تصمیم گرفته‌ایم تا گزارش The Blocks را به صورت بخش‌بخش و در سری مقالاتی با عنوان گزارش The Blocks از راهکارهای لایه دوم پوشش دهیم. با ما همراه باشد تا در قسمت ششم از گزارش The Blocks، اطلاعاتی در مورد پروتکل‌های بهره‌گیرنده از لایه دوم‌ها و روند سرمایه‌گذاری در آنها را به دست آوریم.

روند توسعه پروتکل‌های ارائه‌دهنده راهکارهای لایه دوم اتریوم

سالهاست که راهکار‌های لایه دوم در دست توسعه و تولید بوده‌اند. ده‌ها شبکه با کاربرد‌های متفاوت و رویکرد‌های مقیاس‌پذیری مختلفی نیز در طول این سالیان پدیدار شده‌اند.

در این بخش از گزارش The Blocks به منظور ارائه چهارچوبی برای مقایسه‌، به بررسی و تحلیل شش مورد از سازمان‌های توسعه راهکار‌های مقیاس پذیری می‌پردازیم. از جمله شبکه‌های موجود در این عرصه به آربیتروم وان (Arbitrum One‌)‌، بوبا (Boba‌)‌، آپتیمیستیک اتریوم (Optimistic Ethereum‌)‌، پالیگان هِرمز/میدن/نایت‌فال/زیرو (Polygon Hermez/Miden/Nightfall/Zero‌)‌، استارک‌ویر و شبکه‌های استارک‌نت/استارک‌اکس (StarkNet/StarkEx‌) و ZKSync می‌توان اشاره کرد.

انتخاب هر یک از این پروژه‌های منحصر به فرد بر اساس سطح به نسبت بالای مشارکت توسعه‌دهندگان و جامعه فعال در آن پروژه صورت گرفته است. علاوه بر این‌، بهره‌گیری از رویکرد‌های متنوع مقیاس‌پذیری نیز از جمله ملاک‌های مهم برای بررسی این پروژه‌ها در این گزارش شمرده می‌شود. بنابراین‌، این نمونه از پروژه‌ها به مجموعه مفیدی برای نتیجه‌گیری در مورد صنعت گسترده‌تر مقیاس‌پذیری تبدیل می‌شوند.

در این بخش از گزارش The Blocks‌، دیدگاه کلی هر یک از این پروژه‌ها‌، ارزیابی طراحی فنی، تحلیل بلاکچین و داده‌های مربوط به اکوسیستم آنها در کنار نقش مورد انتظار توکن‌های بومی این پروژه‌ها طی عملکرد شبکه‌هایشان، مورد بررسی قرار می‌گیرد.

دیدگاه کلی پروژه

با این‌که هیچ تیم اجرایی واحدی برای شبکه‌های لایه دوم وجود ندارد‌، اشخاص و سازمان‌های منتخب نقش مهمی در روند عملکرد پروژه بازی می‌کنند. این سازمان‌ها و اشخاص بر روی طراحی فنی اصلی و تصمیمات توسعه بیزینس‌ها‌ و به ویژه بر روی مراحل اولیه بسیاری از شبکه‌های لایه دوم تاثیر قابل توجهی دارند.

کمپانی آفچین لبز (آربیتروم‌)

بنیان شبکه آربیتروم در اوایل سال ۲۰۱۵ و بر اساس تحقیقات صورت گرفته در دانشگاه پرینستون (Princeton University‌) پایه‌ریزی شد. استیون گلدفدر (Steven Golfeder‌)‌، مدیرعامل آفچین لبز‌، در پادکست روش‌های اثبات با دانش صفر در ماه می سال ۲۰۲۱ (اواسط اردیبهشت تا اواسط خرداد ماه سال ۱۴۰۰‌)‌ گفت:

به عقیده ما مقوله مقیاس‌پذیری در حال تبدیل شدن به یک مشکل بزرگ بود (در سال ۲۰۱۷‌). چیزی که در ابتدا توجه ما را در این زمینه جلب کرد‌، در مقایسه با مقوله‌ای که امروزه با آن مواجه هستیم مشکل بسیار کوچکی تلقی می‌شد. این در حالیست که از همان ابتدا‌، لزوم نیاز به راهکار‌های مقیاس‌پذیری در نگاه من امری ضروری بود. در آن زمان‌ مردم فکر نمی‌کردند که موضوع مقیاس‌پذیری به مشکلی که امروزه با سرعت بالایی در حال رشد بوده و با آن مواجه هستیم، تبدیل شود.

شبکه آربیتروم برای اولین بار و به صورت رسمی در سال ۲۰۱۸ شکل گرفت. این در واقع همان سالیست که سازمان توسعه‌دهنده این شبکه‌، یعنی آفچین لبز (Offchain Labs‌) در آن تاسیس شد. آفچین لبز شبکه اصلی خود‌، تحت عنوان Arbitrum One را در ماه می سال ۲۰۲۱ پیاده‌سازی کرد و یکی از بزرگ‌ترین اکوسیستم‌های لایه ۲ از آن زمان تا به امروز‌ را توسعه داد. این شبکه در مقایسه با هر یک از راهکار‌های مقیاس‌پذیری لایه دوم دیگر‌، بیشترین میزان ارزش کل قفل شده (TVL‌)‌، به میزان ۴ میلیارد دلار را به خود اختصاص داده و نزدیک به ۱۰۰ برنامه غیرمتمرکز (DApp‌) بر روی این پلتفرم در حال اجرا هستند.

فرمول یا «راز سس سر‌آشپز‌» این شبکه‌، گواه اثبات کلاهبرداری (Fraud Proofs‌) تعاملی مورد استفاده آن محسوب می‌شود که پیش از این نیز در بخش‌های قبلی این مقاله مورد بحث قرار گرفت و روند پیشرفت بخش عظیمی از طراحی این شبکه را پوشش می‌دهد. نسخه اصلی بعدی آربیتروم تحت عنوان آربیتروم نیترو (Arbitrum Nitro‌) در سال ۲۰۲۲ روی شبکه آزمایشی راه‌اندازی شده و انتظار می‌رود که دستاورد‌های عملی قابل توجهی را به همراه داشته باشد.

رویداد‌های تاریخی کلیدی این شبکه

• برای اولین بار‌، جزئیات دیدگاه بنیاد آربیتروم در ماه آگوست سال ۲۰۱۸ به صورت عمومی منتشر شد.
• در اکتبر سال ۲۰۲۰، رول‌آپ آربیتروم بر روی شبکه آزمایشی اتریوم راه‌اندازی شد.
• در ماه می سال ۲۰۲۱‌، آربیتروم وان بر روی شبکه اصلی راه‌اندازی شد.
• برای اولین بار در سپتامبر سال ۲۰۲۱‌، میزان ارزش کل قفل شده آربیتروم از مرز ۱ میلیارد دلار گذشت.
• در ماه ژانویه سال ۲۰۲۲‌، فول نود Sequencer (نودهایی که در شرایط نرمال، مسئول ثبت تراکنش‌های کاربران در سیستم لایه ۲ هستند) آربیتروم به دلیل مشکلات حیطه سخت‌افزار به مدت ۷ ساعت آفلاین شد.
• در آپریل سال ۲۰۲۲‌، آربیتروم نیترو بر روی شبکه آزمایشی راه‌اندازی شد.

رویداد‌های آتی این شبکه

• راه‌اندازی آربیتروم نیترو بر روی شبکه اصلی
• Sequencer غیرمتمرکز

کمپانی اِنیا (Boba‌)

هنگامی که شرکت توسعه‌دهنده بوبا نتورک یعنی Enya.ai به راهکار مقیاس‌پذیری مبتنی بر پلاسما (Plasma‌) خود تحت عنوان OmiseGo (OMG) دست یافت‌، شبکه بوبا نیز راه‌اندازی شد. شبکه Boba در قالب یک فورک تقویت شده از ماشین مجازی آپتیمیزم (Optimism‌) راه‌اندازی شد و به این شبکه اجازه می‌داد تا به سرعت وارد بازار شده و راه حل‌های خود را برای تسریع روند رشد این اکوسیستم معرفی کند.

پروتکل بریجینگ یا ایجاد پل میان شبکه‌ای درون پلتفرم بوبا به کاربران اجازه می‌دهد تا بدون اتکا به راهکار‌های بریجینگ شخص ثالث و به منظور غلبه بر بازه زمانی طولانی مدت برداشت حاصل از رول‌آپ‌های آپتیمیستیک‌، دارایی‌های خود را از لایه ۲ برداشت کنند.

علاوه بر این‌، بوبا یکی از شبکه‌های لایه دومی محسوب می‌شود که توکن بومی خود تحت عنوان BOBA را راه‌اندازی کرد و آن را در نوامبر سال ۲۰۲۱ (اواسط آبان تا اواسط آذر ماه سال ۱۴۰۰‌) برای هولدر‌های توکن OMG ایردراپ کرد. در حال حاضر می‌توانید این توکن را در بستر این شبکه استیک کنید.

بوبا در طول سه ماه اول سال ۲۰۲۲ «سیستم محاسبات هیبریدی تورینگ‌» خود که ترکیبی از محاسبات آنچین و آفچین بود را راه‌اندازی کرد. این سیستم به قرارداد‌های هوشمند اجازه می‌دهد تا الگوریتم‌های پیچیده‌تری را به فرآیند کاری خود افزوده و برنامه‌های وب ۳.۰ را به صورت همراه با تکنولوژی سنتی موجود وب ۲.۰ در خود ادغام کنند.

الن چیو (Alan Chiu‌)‌، بنیان‌گذار و مدیرعامل Boba Network‌، در مصاحبه با کوین دسک در آپریل سال ۲۰۲۲ (اواسط فروردین تا اواسط اردیبهشت سال ۱۴۰۱‌) گفت‌:

با استفاده از سیستم محاسبات هیبریدی بوبا می‌توانید قرارداد‌های هوشمندی بنویسید که به عنوان مثال‌، API‌های توییتر را فراخوانی می‌کنند و به منظور پاداش‌دهی به کاربران در قبال اجرای اعمال خاص در توییتر و خودکار‌سازی کل فرآیند تایید و روند پاداش‌دهی، مورد استفاده قرار می‌گیرند.

رویداد‌های تاریخی کلیدی این شبکه

• در نوامبر سال ۲۰۲۱ اسنپ‌شات‌هایی از حساب‌های کاربری هولدر‌های توکن OMG در شبکه بوبا گرفته شد و توکن BOBA برای دارندگان توکن OMG ایردراپ شد.
• در نوامبر سال ۲۰۲۱ میزان ارزش کل قفل شده شبکه بوبا به اوج تاریخی ۱.۴ میلیارد دلاری خود رسید.
• در دسامبر سال ۲۰۲۱ سازمان مستقل غیرمتمرکز (DAO‌) بوبا راه‌اندازی شد.
• در ژانویه سال ۲۰۲۲ بوبا نتورک رویکرد‌های انگیزشی خود برای توسعه‌دهندگان را در قالب امکانات مبتنی بر WAGMI عرضه کرد.
• در ماه مارس سال ۲۰۲۲‌، سیستم محاسبه هیبریدی به منظور تولید راه‌اندازی شد.

رویداد‌های آتی این شبکه

• Sequencer غیرمتمرکز

سازمان PBC آپتیمیزم (Optimistic Ethereum‌)

در پایان سال ۲۰۱۹‌، محققان پیشین مجموعه پلاسما (Plasma Group‌) کمپانی جدیدی تحت عنوان Optimism PBC را در قالب بخشی از تغییر استراتژیک تمرکز خود از راهکار‌های مبتنی بر پلاسما و انتقال به رول‌آپ‌های آپتیمیستیک راه‌اندازی کردند. آپتیمیزم به عنوان یکی از پیشگامان حاضر در این عرصه با سرعت بالایی بازار خود را پیدا کرد و تنها کمی پس از ورود به عرصه‌، شاهد پیاده‌سازی و راه‌اندازی برنامه‌های پیشگام مبتنی بر اتریوم از قبیل یونی‌سواپ (Uniswap‌) در شبکه خود بود. از آن زمان تا به امروز نیز ده‌ها پروژه پیشرو دیگر وارد این فضا شده و در حال فعالیت کردن هستند.

تلاش تیم فعال در این پروژه بر این بوده است تا تمامی جزئیات طراحی شاکله این شبکه را تا حد امکان به یک شبکه شبیه‌سازی شده از اتریوم نزدیک کند. ماشین مجازی آپتیمیستیک (OVM‌) این پلتفرم تحت عنوان نمونه‌ای از Geth‌، که محبوب‌ترین شیوه پیاده‌سازی نرم افزار کلاینت بلاک چین لایه ۱ اتریوم است، اجرا می‌شود. این امر موجب تبدیل شدن قرارداد‌های این پلتفرم به نمونه «معادل EVM‌» خواهد شد و امکان پیاده‌سازی آسان این قرارداد‌ها بر روی لایه دوم را فراهم می‌کند.

کارل فلورش (Karl Floersch‌)‌، مدیر ارشد Optimism PBC‌، در نوامبر ۲۰۲۱ در پادکست Chainlinked گفت:

ما آینده‌ای را پیش‌بینی می‌کنیم که در طول آن اکوسیستم بلاکچین در زمینه‌های مختلف و در طیف گسترده‌ای از برنامه‌، شاهد پیاده‌سازی‌های زیادی به صورت مبتنی بر ماشین مجازی اتریوم (EVM‌) خواهد بود. تمام تلاش تیم فعال در Optimistic Ethereum بر این است که عملکرد اتریوم در لایه اول را در بستر لایه دوم شبیه‌سازی کند. برای این‌که بتوانید تجربه کاربری خوبی داشته باشید، در ابتدا لازم است تا تجربه توسعه‌دهنده مناسبی فراهم شده باشد.

ماشین مجازی آپتیمیزم توسط سایر راهکار‌های لایه ۲ از قبیل شبکه بوبا و متیس آندرومدا (Metis Andromeda‌) نیز مورد پذیرش و استفاده قرار گرفته است.

رویداد‌های تاریخی کلیدی این شبکه

• در ماه ژوئن سال ۲۰۱۹‌، آپتیمیزم رویکرد طراحی مبتنی بر رول‌آپ‌های آپتیمیستیک را معرفی کرد.
• در سپتامبر سال ۲۰۲۰‌، شبکه آزمایشی رول‌آپ آپتیمیستیک راه‌اندازی شد.
• در ژانویه ۲۰۲۱ سافت لانچ یا راه‌اندازی نرم افزاری Optimistic Ethereum صورت گرفت و طی آن امکان راه‌اندازی و دیپلوی کردن تعداد اندکی از پروژه‌ها بر روی شبکه اصلی فراهم شد.
• در آگوست سال ۲۰۲۱ شاهد راه‌اندازی Optimistic Ethereum همراه با وایت‌لیست بر روی شبکه اصلی بودیم.
• در اکتبر سال ۲۰۲۱ رویکرد معادل‌سازی EVM را اعلام کرد.
• در دسامبر سال ۲۰۲۱‌، وایت لیست پروژه‌ها حذف شد و آپتیمیزم در‌های شبکه را رو به تمامی پروژه‌ها گشود.
• در مارس ۲۰۲۲ رویداد تعاملی یافتن باگ نرم افزاری اثبات کلاهبرداری Cannon که جایزه خاصی نیز برای آن در نظر گرفته شده بود، برگزار شد.

رویداد‌های آتی این شبکه

• Sequencer غیرمتمرکز
• راه‌اندازی آپتیمیزم به صورت مبتنی بر بستر معماری کلاینت چندگانه با استفاده از گواه اثبات کلاهبرداری Cannon

تکنولوژی پالیگان (Polygon Hermez/Miden/Nightfall/Zero‌)

پالیگان که پیش از این تحت عنوان شبکه متیک (Matic Network‌) شناخته می‌شد‌، در سال ۲۰۱۷ و به عنوان یکی از سایدچین‌ها یا زنجیره‌های جانبی برجسته مبتنی بر راهکار‌های مقیاس‌پذیری اتریوم راه‌اندازی شد. این کمپانی پس از تغییر نام برند خود از Matic به Polygon در اوایل سال ۲۰۲۱، رویکرد چند‌جانبه‌ای را در پیش گرفت که بر روی ۱) تهاجم به مقیاس‌پذیری اتریوم از زوایای مختلف (رول‌آپ‌های ZK‌، رول‌آپ‌های آپتیمیستیک‌، سایدچین‌ها‌) و ۲) محصولات و خدمات با ارزش افزوده پیشگام برای این پلتفرم تمرکز داشت. این محصولات و خدمات شامل دستاورد‌هایی از قبیل راهکار‌های مبتنی بر در دسترس بودن‌ داده‌‌ها، راهکار‌های مبتنی بر تشخیص هویت غیرمتمرکز، بازوی گیمینگ و توکن NFT و استودیو‌های پالیگان هستند. البته لازم به ذکر است که در این گزارش تنها بر روی راهکار‌های مقیاس‌پذیری پالیگان تمرکز داریم.

پالیگان جزئیات استراتژی لایه ۲ خود را در آگوست سال ۲۰۲۱ و همراه با تخصیص بودجه یک میلیارد دلاری به توسعه دانش صفر به صورت رسمی اعلام کرد.

میخایلو بیِلیک (Mihailo Bjelic‌)‌، هم‌بنیان‌گذار Polygon Technology‌، در مطبوعات منتشر شده توسط پالیگان گفت:

ما رمزنگاری مبتنی بر دانش صفر را به عنوان مهم‌ترین منبع استراتژیک برای مقیاس‌پذیری بلاکچین و توسعه زیرساخت محسوب می‌کنیم و با هدف تبدیل شدن به یک نیروی پیشرو و مشارکت‌کننده در این عرصه، در سال‌های آتی به فعالیت خود ادامه می‌دهیم.

به دنبال این اعلامیه‌، پالیگان چهار راهکار جداگانه مقیاس‌پذیری مبتنی بر دانش صفر را تحت چهارچوب کاری خود بنیان‌گذاری کرد: Polygon Hermez‌، Polygon Miden‌، Polygon Nightfall‌، Polygon Zero‌.

Polygon Hermez – هرمز در ماه مارس سال ۲۰۲۱ و در قالب یک پروتکل پرداخت ZK رول‌آپ در شبکه اصلی اتریوم راه‌اندازی شد. از آن زمان تا به امروز‌، تلاش برای توسعه حول محور هرمز به ایجاد یک ZK-Rollup سازگار با ماشین مجازی اتریوم تحت عنوان Polygon Hermez 2.0 معطوف بوده است. بنیاد پالیگان در آگوست سال ۲۰۲۱ هرمز را به مبلغ ۲۵۰ میلیون دلار خریداری کرد.

Polygon Miden – میدِن در حال توسعه دادن یک ZK رول‌آپ سازگار با اتریوم مبتنی بر STARK است. Miden در نوامبر سال ۲۰۲۱ و همراه با عرضه نسخه اولیه ماشین مجازی پالیگان به مجموعه راهکار‌های Polygon پیوست.

Polygon Nightfall – نایت‌فال یک رول‌آپ متمرکز بر حریم خصوصی است که همراه با هر دو تکنولوژی رول‌آپ آپتیمیستیک و رول‌آپ ZK ساخته شده است. این پروژه به نوعی یک همکاری میان Polygon‌، Ernst و Young محسوب می‌شود که در سپتامبر ۲۰۲۱ (اواسط شهریور تا اواسط مهر ماه ۱۴۰۰‌) به صورت عمومی اعلام شد.

Polygon Zero – پالیگان در دسامبر سال ۲۰۲۱ (اواسط آذر ماه تا اواسط دی ماه ۱۴۰۰‌) پروتکل Mir‌، که یک سیستم گواه اثبات بازگشتی برای اسنارک یا همان SNARKs بود را به مجموعه خود افزود و نام تجاری آن را به پالیگان زیرو تغییر داد. در حال حاضر‌‌، Polygon Zero در حال توسعه دادن یک ماشین مجازی سازگار با EVM است.

تمامی راهکار‌های مورد استفاده پالیگان به صورت جالب توجهی از رویکرد‌های متفاوتی برای مقیاس‌پذیری لایه دوم بهره می‌برند. این تفاوت‌ها در سیستم گواه اثبات مورد استفاده توسط هر یک از این راهکار‌ها (به عنوان مثال اسنارک و استارک‌)‌، شیوه طراحی ماشین مجازی (به عنوان مثال میزان سازگاری با ماشین مجازی اتریوم‌) و معماری مورد استفاده در آن شبکه (عوامل انگیزشی‌، برنامه‌های غیرمتمرکز‌سازی Sequencer و غیره‌) نهفته است.

رویداد‌های تاریخی کلیدی این شبکه

• در ژوئن سال ۲۰۱۹ متیک شبکه اصلی نسخه آلفا خود را راه‌اندازی کرد که به توسعه‌دهندگان اجازه می‌داد تا برنامه‌های End To End کامل خود را ساخته و مورد آزمایش قرار دهند.
• در ژوئن سال ۲۰۲۰ شبکه اصلی متیک به همراه قابلیت تفویض و استیک راه‌اندازی شد.
• در فوریه سال ۲۰۲۱ نام تجاری Matic به Polygon تغییر یافت.
• در آگوست سال ۲۰۲۱ رویکرد تمرکز استراتژیک خود بر روی تکنولوژی مقیاس‌پذیری مبتنی بر دانش صفر را اعلام کرد و به میزان یک میلیارد دلار بودجه به توسعه ZK اختصاص داد.
• در آگوست سال ۲۰۲۱ پالیگان پروتکل رول‌آپ ZK شبکه هرمز را خریداری کرد.
• در نوامبر سال ۲۰۲۱‌، پالیگان از Polygon Miden رونمایی کرد.
• در دسامبر سال ۲۰۲۱‌، نقطه آسیب‌پذیری بحرانی در قرارداد‌های هوشمند Polygon PoS کشف شد که نشان می‌داد ارزشی معادل با ۲۴ میلیارد دلار در خطر قرار دارد. هکر‌های اخلال‌گر نیز طی این رویداد و پیش از مرتفع شدن این نقطه ضعف، به میزان ۱.۶ میلیون دلار توکن MATIC را به سرقت بردند.
• در دسامبر سال ۲۰۲۱ بنیاد پالیگان پروتکل Mir را خریداری کرد که بعد‌ها نام آن به پالیگان زیرو تغییر یافت.
• در دسامبر سال ۲۰۲۱ پالیگان نایت‌فال بر روی شبکه آزمایشی راه‌اندازی شد.

رویداد‌های آتی این شبکه

• راه‌اندازی ماشین مجازی دانش صفر Polygon Hermez بر روی شبکه اصلی
• راه‌اندازی Polygon Miden و Polygon Zero بر روی شبکه آزمایشی

صنایع عرضه شده توسط StarkWare (StarkNet و StarkEx‌)

استارک ویر در سال ۲۰۱۸ و توسط ایلای بن ساسون (Eli Ben-Sasson‌)‌، الساندرو چیسا (Alessandro Chiesa‌)‌، مایکل رایابزو (Michael Riabzev‌) و یوری کولودنی (Uri Kolodny‌) بنیان‌گذاری شد. رئیس این شرکت‌ ایلای بن ساسون‌ و سه محقق فعال در این کمپانی برای اولین بار در یک مقاله تحقیقاتی استارک (STARKs‌) را معرفی کردند. این مقاله در ماه مارس سال ۲۰۱۸ و تحت عنوان «یکپارچگی محاسباتی ایمن مقیاس‌پذیر‌، شفاف و پسا کوانتومی‌» منتشر شد. این شرکت از زمان تاسیس خود تا به امروز‌، روند پیشرفت نوآوری و کاربرد‌های تکنولوژی مبتنی بر دانش صفر خود در دنیای واقعی را به واسطه دو محصول تسریع کرده است:

• StarkEx که یک سرویس مقیاس‌پذیری دارای مجوز بوده و توسط StarkWare ارائه می‌شود و به کلاینت‌های خود اجازه می‌دهد تا برنامه‌های بلاکچینی مربوطه خود را مقیاس‌پذیر کنند. این سرویس در هر دو حالت رول‌آپ‌های ZK و به عنوان والیدیوم عمل می‌کند و کاربرد‌های خاصی از قبیل صرافی‌های غیرمتمرکز و پلتفرم‌های توکن بی‌همتا را مقیاس‌پذیر کرده است.
• StarkNet که یک رول‌آپ دانش صفر بدون نیاز به مجوز بوده و به منظور استفاده در بستر برنامه‌های با اهداف عمومی طراحی شده است.

از جمله پروژه‌های کنونی فعال در بستر StarkEx به DeversiFi (یک صرافی اسپات غیرمتمرکز رمزارز‌)‌، DydX (یک صرافی غیرمتمرکز اوراق مشتقه رمزارز‌)‌، ImmutableX (یک پلتفرم ساخت و مبادله توکن‌های NFT‌) و Sorare (یک بازی فانتزی فوتبال با بهره‌گیری از توکن‌های یکتا) می‌توان اشاره کرد. در زمان نگارش این مقاله‌، حدود ۱۰۰ پروژه در حال ساخت محصولات خود در اکوسیستم استارک‌نت هستند.

پروژه DydX به صورت خاص و به عنوان یکی از موفقیت‌های مزایای مقیاس‌پذیری رول‌آپ‌های ZK ظهور کرد. به دنبال انتقال این پروژه از بستر لایه اول Ethereum به StarkEx در آپریل سال ۲۰۲۱ (اواسط فروردین تا اواسط اردیبهشت سال ۱۴۰۰‌)‌، شاهد رشد تصاعدی بوده و حجم سرمایه ماهانه غیرقابل تصور بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار را پردازش کرده است. در صورتی که قصد داشتیم روند توسعه و پردازش تمامی این تراکنش‌ها را به صورت مستقیم بر روی لایه اول اعمال کنیم‌، چنین امری یک کار غیرممکن محسوب می‌شد.

StarkWare در آینده یک مدل Volition برای StarkNet راه‌اندازی خواهد کرد که تحت آن تمامی حساب‌های کاربری حق انتخاب ذخیره‌سازی داده‌ها به صورت درون زنجیره‌ای یا آنچین‌، و بیرون زنجیره‌ای یا آفچین را در اختیار دارند (به عنوان مثال‌، در قالب حالت رول‌آپ ZK یا در حالت والیدیوم‌). علاوه بر این‌، استارک‌ویر برنامه‌های خود به منظور استفاده از استارک‌نت به عنوان یک لایه دسترسی عمومی داده برای راهکار‌های StarkEx را نیز اعلام کرده است. قرار است تا راهکار‌های StarkEx به لایه ۳ منتقل شوند، داده‌های مرتبط خود را به لایه دوم StarkNet ارسال کنند و از طریق گواه اثبات بازگشتی به کارایی بیشتری دست پیدا کنند.

رویداد‌های تاریخی کلیدی این کمپانی

• در آپریل سال ۲۰۲۱‌، DydX‌، DeversiFi و Immutable به واسطه استفاده از سرویس StarkEx کمپانی StarkWare راه‌اندازی شدند.
• در ژوئن سال ۲۰۲۱ استارک‌نت بر روی شبکه آزمایشی اتریوم راه‌اندازی شد.
• در جولای سال ۲۰۲۱ پروژه Sorare با استفاده از استاراکس، توکن‌های NFT خود را منتشر کرد.
• در آگوست سال ۲۰۲۱ وایت‌پیپر Cairo منتشر شد.
• در آگوست سال ۲۰۲۱‌، برنامه Warp EVM به Cairo Transpiler PoC برای توکن‌های ERC-20 منتشر شد.
• در نوامبر سال ۲۰۲۱ نسخه آلفا StarkNet بر روی شبکه اصلی اتریوم راه‌اندازی شد.

رویداد‌های آتی این کمپانی

• برنامه StarkNet برای ارسال راهکار‌های StarkEx به لایه ۳
• Sequencer غیرمتمرکز

متر لبز (ZKSync‌)

کمپانی متر لبز (Matter Labs‌) در دسامبر سال ۲۰۱۸ و توسط الکس گلاچووسکی (Alex Gluchowski‌) و الکساندر ولاسوو (Alexandr Vlasov‌) بنیان‌گذاری شد. متر لبز در راستای توسعه و پیشرفت رول‌آپ‌های دانش صفر سازگار با اتریوم فعالید می‌کند و در همین زمینه دو دستاورد اصلی را به ما ارائه می‌دهد:

• ZKSync – یک رول‌آپ ZK که روند انتقال اتر (ETH‌)‌، توکن‌های ERC-20‌، مبادلات و NFT‌ها را تسهیل می‌کند. قرار است تا در آینده نزدیک، ZKSync به پشتوانه راه‌اندازی ZKEVM خود در محیط شبکه اصلی از توابع با اهداف عمومی پشتیبانی کند.
• ZKPorter – یک سیستم دسترسی داده که تحت توسعه بوده و امکان بهره‌مند شدن از قابلیت ذخیره‌سازی داده تراکنش‌ها به صورت آفچین را در اختیار کاربران قرار می‌دهد (به عنوان مثال در حالت والیدیوم‌).

برخلاف سایر سازمان‌های توسعه که همواره در مورد برنامه‌های مربوط به راه‌اندازی توکن خود سکوت کرده و چیزی منتشر نمی‌کنند‌، متر لبز عرضه توکن بومی خود را به صورت عمومی اعلام کرد. با وجود این‌که زمان راه‌اندازی این توکن هنوز واضح نیست‌، اما می‌دانیم که این توکن در ارتباط با ZKPorter مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

رویداد‌های تاریخی کلیدی این شبکه

• در ژوئن سال ۲۰۲۰ پروتکل ZKSync 1.0 به منظور پرداخت‌های مقیاس‌پذیر بر روی شبکه اصلی راه‌اندازی شد.
• در آپریل سال ۲۰۲۱‌، راهکار دسترسی داده ZKPorter معرفی شد.
• در ماه می ۲۰۲۱ نسخه آلفا ZKSynce 2.0 بر روی شبکه آزمایشی راه‌اندازی شد.
• در اکتبر ۲۰۲۱‌، UniSync که یک پورت از یونی‌سواپ بود، بر روی شبکه آزمایشی ZKSync 2.0 راه‌اندازی شد.
• در فوریه ۲۰۲۲‌، ZKEVM همراه با اهداف عمومی بر روی شبکه آزمایشی ZKSync راه‌اندازی شد.

رویداد‌های آتی این شبکه

• راه‌اندازی ZKEVM بر روی شبکه اصلی به منظور پشتیبانی از گواه اثبات اعتبار (Validity Proofs‌)
• راه‌اندازی توکن بومی ZKSync و پیاده‌سازی ZKPorter
• راه‌اندازی Sequencer غیرمتمرکز

جذب بودجه سازمان توسعه

با وجود این‌که قرار است تا راهکار‌های مقیاس‌پذیری لایه ۲ توسط جوامع غیرمتمرکز اداره شوند‌، اما باید بدانید که این راهکار‌ها توسط سازمان‌های متمرکز توسعه یافته‌اند. این سازمان‌ها از طریق ترکیبی از تامین مالی سهام (فروش استیک یا سپرده حق مالکیت در سازمان خود‌) و فروش توکن (فروش توکن بومی مربوط به شبکه بلاک چین خود‌) از بازار‌های سرمایه استفاده کرده و از روند توسعه تکنولوژی پلتفرم و رشد اکوسیستم خود پشتیبانی می‌کنند.

با این‌که ارزیابی مربوط به این سازمان‌ها به صورت عمومی اعلام نمی‌شود‌، اما جالب است بدانید که روند جذب سرمایه StarkWare در نوامبر سال ۲۰۲۱ به صورتی بود که ارزش این شرکت به میزان ۲ میلیارد دلار اعلام شد. به نقل از Calcalist‌، یک کمپانی رسانه تکنولوژی اسرائیلی‌، استارک‌ویر در صدد جذب سرمایه ۱۰۰ میلیون دلاری بوده و ارزش‌گذاری این شرکت طی این فرایند به میزان ۶ میلیارد دلار تخمین زده شد. علاوه بر این‌، رویداد جذب سرمایه ماه مارس ۲۰۲۲ آپتیمیزم PBC نیز موجب ارزش‌گذاری این کمپانی تا حدود ۱.۷ میلیارد دلار شد. طی فرایند جذب بودجه شبکه بوبا در آپریل ۲۰۲۲ نیز ارزش این شرکت به ۱.۵ میلیارد دلار رسید.

همانطور که پیش از این نیز در بخش «توکن‌های بومی‌» این گزارش اشاره کردیم‌، قیمت بازار ثانویه توکن‌های بومی‌، ارزش‌گذاری شبکه‌های بلاک چین عمومی مربوط به این سازمان‌ها را تعیین می‌کند. توکن بوبا (BOBA‌) و توکن بومی پالیگان (MATIC‌) به ترتیب تا ماه مارس ۲۰۲۱ دارای ارزش بازار ۲۲۵ میلیون دلار (۷۰۷ میلیون دلار با فرض همین قیمت در صورت عرضه کامل توکن‌ها در بازار) و ۱۱.۴ میلیارد دلار (۱۶.۶ میلیارد دلار با فرض همین قیمت در صورت عرضه کامل توکن‌ها در بازار ) بودند.

طراحی فنی

با وجود این‌که اتریوم و اکثر پلتفرم‌های جایگزین لایه ۱ ماهیت عمومی دارند‌، برخی از مقیاس‌گذاری‌های لایه ۲ تنها مختص برنامه‌ها یا همان اپلیکیشن‌ها هستند. شبکه‌هایی که از رول‌آپ‌های آپتیمیستیک استفاده می‌کنند، به منظور حمایت از برنامه‌هایی با اهداف عمومی راه‌اندازی شده‌اند. این در حالیست که اجرای برنامه‌هایی با اهداف عمومی در محیط‌های رول‌آپ ZK، نیازمند نوآوری‌های فنی است و بسیاری از شبکه‌ها هنوز در حال طراحی و پیاده‌سازی ماشین‌های مجازی خود هستند.

سخن پایانی

در قسمت ششم سری مقالات گزارش The Blocks از راهکارهای لایه دوم به پروتکل‌هایی پیشرو در بحث لایه ۲ و محصولات و خدماتی که ارائه می‌کنند، اشاره کردیم. پروژه‌هایی که در بخش ششم این گزارش مورد بررسی قرار دادیم از رویکرد‌های متفاوتی از قبیل استارک و اسنارک‌، والیدیوم و غیره به منظور ارائه راهکار مقیاس‌پذیری استفاده می‌کنند و به صورت ویژه به بررسی راهکار‌های مبتنی بر دانش صفر پرداختیم. به نظر شما کدام یک از این شرکت‌های عملکرد موفقیت‌آمیز‌تری در زمینه مقیاس‌پذیری لایه ۲ خواهند داشت؟ چه رویکردی مناسب‌ترین راه برای جذب سرمایه و پروژه‌های بیشتر به این پلتفرم‌ها خواهد بود؟